Pečat nedelje

MUKE S JEZIKOM ROĐENIM NA ODRU SFRJ

Da li će o uvođenju bosanskog jezika na Državni univerzitet u Novom Pazaru, baš kao i u slučaju njegovog uvođenja u osnovne i srednje škole, odlučiti državno politički rezoni ili će ovaj put presudni ipak biti naučni argumenti lingvista?

Odbor za standardizaciju srpskog jezika nedavno je uputio pismo Nacionalnom savetu za visoko obrazovanje Srbije u kome je naglašeno „da ne postoji poseban jezik Bošnjaka koji se lingvistički razlikuje od srpskog“, te izneto upozorenje „da bi prihvatanjem studijskog programa takozvanog bosanskog jezika na univerzitetu bila nanesena neprocenjiva šteta srpskom jeziku i kulturi“. Povod za pismo je, kako je istaknuto, bila informacija „da je Savet dobio na akreditaciju studijski program takozvanog bosanskog jezika na Državnom univerzitetu u Novom Pazaru“, a u pismu je takođe poručeno „da je cilj studija da se legalizuje prekrajanje naučnih istina“.

POVLAĐIVANJE ZAPADU I TURSKOJ Usledila je munjevita reakcija Bošnjačkog nacionalnog vijeća koje je ocenilo kako je stav Odbora za standardizaciju srpskog jezika „još jedan šovinistički izliv mržnje i neprijateljstva dela akademske zajednice u Srbiji prema Bošnjacima i bosanskom kao maternjem jeziku“. BNV je „podsetilo javnost da je izučavanje i upotreba bosanskog jezika regulisana međunarodnim dokumentima koje je Srbija ratifikovala i uvela u svoj pravni sistem“, ali i poručilo „da je otvaranje studijskog departmana za bosanski jezik važan korak u punoj implementaciji bosanskog jezika u obrazovni sistem Srbije“.
Ne iznenađuje, naravno, to što su iz organizacije koja je pod dominantnim uticajem Sulejmana Ugljanina upućene ovako teške i neargumentovane kvalifikacije na račun „dela akademske zajednice u Srbiji“. Nesporno je da svako ima pravo da jezik kojim govori naziva kako želi, ali je isto tako legitimno pravo naučnih institucija da istražuju lingvističke korene novih jezika i daju svoj sud o njima. Očigledno je da se Bošnjačkom nacionalnom vijeću ne dopada zaključak Odbora za standardizaciju srpskog jezika „da ne postoji poseban jezik Bošnjaka koji se lingvistički razlikuje od srpskog“ i da bi želelo da spreči (kada bi moglo) pojavljivanje ovakvih na naučnim istraživanjima zasnovanih sudova u javnosti.
Tačno je da već skoro pet godina učenici bošnjačke nacionalnosti u osnovnim i srednjim školama u Raškoj oblasti (koju pripadnici ovog naroda nazivaju Sandžakom) uče bosanski jezik, što je, međutim, posledica političko-državnih „rezona“ vladajućih struktura u Srbiji (koje su tako želele da poprave situaciju na ovom neuralgičnom prostoru i zadovolje zapadne faktore i Tursku), a ne rezultat naučno potvrđene „samosvojnosti“ ovog, nakon raspada SFRJ „rođenog“ jezika. A taj jezik je nastao kao potreba za potvrđivanjem posebnosti tek u nezavisnoj BiH konstituisane bošnjačke nacije u koju su se 1993. u Sarajevu faktički dekretom (na Prvom bošnjačkom saboru) transformisali dotadašnji jugoslavenski Muslimani.
Podsetimo da su budući Bošnjaci tokom postojanja Druge Jugoslavije govorili tadašnjim srpskohrvatskim jezikom. Zapravo većina njih je na prostoru tadašnje centralne republike – a za to možemo uzeti primer Sarajeva u kome je i autor ovih redova u to vreme živeo – govorila ijekavskom varijantom (izgovorom) srpskog jezika sa obaveznim „turcizmima“ koji će kasnije (1996) u Pravopisu bosanskog jezika (autora Senahida Halilovića) biti uvršćeni među najvažnije lingvističke karakteristike po kojima se ovaj jezik razlikuje od onih kojim govore susedni jugoslovenski narodi.

POKUŠAJ BEKSTVA OD „NEZGODNIH KORENA“ Kada su dobili novu državu, naciju i jezik, ti isti ljudi su u zvaničnom govoru, u medijima, ali i u razgovorima vođenim na ulici počeli da koriste kroatizirane izraze, pa su se umesto nekadašnjih reči opština, fudbal ili istorija sada u gradu na Miljacki, ali i drugim bošnjačkim sredinama, „udomaćili“ hrvatski „specijaliteti“: općina, nogomet, povjest… Pošto u Titovoj državi nisu bili primoravani da govore već spominjanim jezikom, logično se može pretpostaviti da je ova „transformacija“ pokušaj bega od „nezgodnih korena“, ali i zaključiti da tvorci „samosvojnog bosanskog jezika“ – bez obzira na sve probleme koje njihova državna politika ima u odnosu s Hrvatima – pate od kompleksa inferiornosti prema Zapadu i njegovim „vrednostima“.
Zanimljivo je da je kod nekadašnjih Muslimana jedno vreme postojala dilema kako da nazovu svoj novi jezik, pa je tako tekst Dejtonsko-pariskog mirovnog ugovora 21. novembra 1995. napisan na četiri jezika, među kojima je bio bošnjački, a ne bosanski. Na kraju su se, ipak, odlučili da promovišu bosanski jezik (posebnosti Hercegovine su svesno ignorisane) sa ciljem da preko njega pokušaju da izvrše unitarizaciju BiH, odnosno asimiluju Srbe i Hrvate u bosanski etnički korpus.
Ta namera nije ostvarena, pa sada bosanski jezik za svoj smatraju isključivo pripadnici najbrojnijeg naroda u dejtonskoj tvorevini i naravno njihovi sunarodnici u nekadašnjim jugoslovenskim republikama koji Bosnu doživljavaju kao matičnu državu. Među njima su najbrojniji nekadašnji Muslimani iz Raške oblasti kojima niko ne može da ospori pravo da se osećaju delom bošnjačkog naroda i govore bosanskim jezikom. Problem je, međutim, što se nastoji da se ovaj jezik instrumentalizuje u političke svrhe, tačnije iskoristiti kao jedan od „aduta“ od strane onih koji žele da preko „specijalnog statusa Sandžaka“ izdvoje Rašku oblast iz sastava Srbije. Verujemo da taj cilj nikada neće realizovati, a ostaje da se vidi hoće li o uvođenju bosanskog jezika na Državni univerzitet u Novom Pazaru, baš kao i u slučaju osnovnih i srednjih škola, odlučiti državno politički „rezoni“ ili će ovaj put presudni biti naučni argumenti lingvista.