Mihajlo Mitrović (1922–2018) – ODLAZAK GRADITELJA

Svaki njegov arhitektonski trag predstavljao je tokove misli i energije arhitekte koji je zaslužio da njegova dela postanu deo arhitektonskog nasleđa i stvaralaštva Srbije

Piše Dr Aleksandar Rudnik Milanović

Trajanje se može posmatrati kao merljiva, ali i kao kategorija kojoj nije moguće definisati ograničenja vremenskog toka, u odnosu pre svega na materijalnu ili organsku strukturu kojoj se tom kategorijom definiše njeno postojanje u prostoru. Trajanje ljudskog života pak, koji iako danas traje znatno duže nego u vremenima prošlim, ima svoj merljivi početak i kraj. Trajanje nematerijalne kulture, koja se s procesom digitalizacije sada nalazi na putu ka večnosti, i trajanje materijalne kulture pokretnog i nepokretnog nasleđa, kojoj se uz postupke zaštite vek fizičkog postojanja može produžiti, a arhiviranjem podataka o njima upravo zahvaljujući eri digitalizacije, postaje proces koji će određenim primercima omogućiti njihovo večno spominjanje.
Arhitektura u kontekstu trajanja ima najčešće dva osnovna pojavna oblika. Jedan je svakako njena fizička pojava, kao struktura koja je vidljiva i opipljiva u prostoru i koja opstaje zahvaljujući kvalitetu izgradnje. Dok je drugi oblik informativne i obrazovne prirode i odnosi se na štampane, sada sve češće digitalizovane publikacije, koje o nekoj arhitekturi ostavljaju trag ipak nejednak njenoj fizičkoj masi u prostoru, ali jednako vredan u zapisima o njenom kvalitetu, oblikovanju i funkciji fizičkih struktura. One putem zapisa o njima na taj način postaju trajna informacija o njenom postojanju, čak i u situacijama njene fizičke destrukcije, bilo da je ona nastupila kao deo voljnog (odobrenog) ili nevoljnog (nasilnog) pristupa, budućeg tretiranja prostora u kojem egzistira.

Decembra 2018. napustio nas je profesor Mihajlo Mitrović, bard srpske i jugoslovenske arhitekture. O vrednostima njegovih dela postoje mnogi publikovani materijali, od kojih je posebno vredno istaći monografiju Aleksandra Kadijevića, ali i mnogobrojne domaće i strane publikacije koje su se bavile proučavanjem toka njegovog teoretskog i praktičnog delovanja, kao umetnika i kao inženjera, koji je osmislio mnoga dela što i dan-danas ukrašavaju ambijente mnogih urbanih i prirodnih prostora, gde je njihovo postojanje opravdano uspešnom integracijom i prostornom artikulacijom a koju potvrđuje postojanje njegovih pojedinih dela, sada već više od pola veka od njihovog stvaranja.
Očuvanja modernih pristupa u arhitekturi, predratnog i posleratnog perioda prošlog veka, beleže retke slučajeve odluka vezanih za uspostavljanje zaštite nad celinama ili pojedinačnim objektima koje su nastale kao urbanistički veoma pažljivo i promišljeno kreiran kompleks. Ako bi se iz opusa profesora Mihajla Mitrovića mogao izvući savršen niz njegove urbanističke misli, koji povezuje tragična mesta u jednu celinu, biser u tom nizu svakako bi bio njegov urbanistički plan za Spomen-park Šumarice u Kragujevcu (1953). Taj kompleks realizovan po zamisli njega i kolege Tomića proglašen je za znamenito mesto od izuzetnog značaja 1979. S druge strane, osobeni i prepoznatljivi jezik stvaranja, neujednačen po pristupu, ali ujednačen po kvalitetu, kod Mihajla Mitrovića se može naći u više segmenata i tematskih okvira u različitim delovima Srbije. Svaki njegov arhitektonski trag predstavljao je tokove misli i energije arhitekte koji je zaslužio da njegova dela postanu deo arhitektonskog stvaralaštva Srbije, i to ne samo kao izuzetna publikacija poput Kadijevićeve već i kao materijalna kultura nepokretnog nasleđa koje se nalazi u Srbiji kao temelj modernog, ali sasvim osobenog pristupa projektovanju u arhitekturi. Od projektovanja individualnih i višeporodičnih stambenih objekata tokom šeste decenije prošlog veka, preko brojnih objekata projektovanih za usluge u turizmu, hotela u gradskim centrima i poslovnih objekata koje suvereno u njegovom opusu predstavljaju Geneks kule (poslovno-stambeni objekat koji je zahvaljujući vizionarskim a sasvim promišljenim pristupom razradio teme brutalizma u arhitekturi našao se na mnogim svetskim izložbama kao primer velikog graditeljskog poduhvata izvedenog u Beogradu, Srbiji i Jugoslavije u periodu od 1970. do 1980) pa do sakralnih objekata poput Crkve Svetog Vasilija Ostroškog takođe u Beogradu, koju projektuje krajem svoje osme decenije života, Mihajlo Mitrović permanentno crta i gradi najznačajnije objekte srpske arhitekture iz druge polovine XX veka.
Rad na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu, za arhitektu koji se od ostalih kolega izdvajao ličnim skulptorskim pečatom u arhitekturi, bio je uživanje, ali i obaveza da mladim umetnicima predstavi arhitekturu na način na koji se ona ne mora nužno posmatrati kao mašina za stanovanje i rad, već i kao primenjeno umetničko delo koje krasi mnoge prostore, i u kojima se život uz njihovo postojanje čini daleko dostojanstvenim i lepšim od prostora u kojima se takva dela ne nalaze.
U vremenu propagiranja i favorizovanja najprimitivnijih oblika bahatog ponašanja – vremenu u kojem se kreiranje vrednosti posmatra kao nepotrebna kategorija, arhitektura postaje konfekcija na kojoj se dobro zarađuje, a investitori privrednici kojima je isključivo bitan kvadrat za prodaju, ali ne i izgradnja objekata čija arhitektura predstavlja i krasi fizički oblik njihove investicije u graditeljstvu – biće sve manje mogućnosti za prostornu artikulaciju umetnički nadahnutih arhitektonskih kreacija poput onih koje je stvarao Mihajlo Mitrović. To je svakako dodatni razlog da se njegov arhitektonski opus valorizuje, odredi za zaštitu kao nepokretno kulturno nasleđe, koje od tog trenutka osigurava mogućnost njihovog uspostavljanja kao arhitektonskih repera Srbije, čime se takođe omogućava produženi rok njihovog trajanja, uz uspostavljanje obaveze brige i staranja o istoj. Taj postupak će svakako onemogućiti pojedince da dela profesora Mihajla Mitrovića ne skrnave, i to naočigled građanske i stručne javnosti Srbije, u kojoj kao u zemlji izvrnutih ogledala destrukcija predstavlja poželjan, a zaštita nepoželjan društveni kodeks ponašanja.

Autor je arhitekta i urbanista Srbije