Predrag Ejdus (1947–2018) Odlazak velikana našeg glumišta

Zaista, na briljantan način, Predrag Ejdus umeo je da bude ono što je bio. A umeo je u jednom trenutku da igra sedamnaest uloga na scenama nekoliko pozorišta u Beogradu i drugim gradovima

Glumac fenomenalne memorije, Predrag Ejdus glumio je širok repertoar ne praveći razliku između velikih i malih uloga. Svaka uloga koju bi mu dodelili za njega je bila dobar povod da je prihvati i – postane uloga, kako je govorio i jedan od njegovih velikih prethodnika na srpskoj pozornici Pera Dobrinović, koga je dostojno nasledio u njegovoj najboljoj roli Kir-Janje u Sterijinoj komediji. U toj ulozi na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu neposredni prethodnik bio mu je Raša Plaović, koji je za kreaciju Kir-Janje nagrađen na prvom Sterijinom pozorju, 1957. godine. Ako znamo da su pored Dobrinovića i Plaovića ulogu Kir-Janje interpretirali još i Ilija Stanojević, Dragoljub Gošić i Strahinja Petrović, dakle, sve sami velikani srpskog glumišta, onda možemo konstatovati da im se svojim tumačenjem ovog Sterijinog lika Predrag Ejdus pridružio na dostojanstven način, ne prenaglašavajući tvrdičenje, već unoseći svojom glumom prikladnu melanholično-meditativnu intonaciju, koja je čitavoj predstavi u režiji Egona Savina dala posebnu dimenziju. Upravo na kreaciji Kir-Janje mogućno je sagledati dragocenu osobenost Ejdusovog glumačkog postupka koji se ogleda u traganju za novim, na našoj sceni dotad još nedovoljno uočenim pojedinostima karakterizacije likova u domaćem klasičnom repertoaru.
U predstavi Šekspirovog Mletačkog trgovca, koji je posle Hamleta najviše prikazivano Šekspirovo delo na beogradskim pozornicama, na sceni Jugoslovenskog dramskog pozorišta Predrag Ejdus dostojno je nastavio tradiciju naših glumačkih velikana ostvarenu prikazivanjem uloge Šajloka među kojima je najveći bio poslednji romantičar naše pozornice i miljenik beogradske publike Dobrica Milutinović, koji je 1937. proslavio četrdesetogodišnjicu svoga umetničkog rada tumačenjem Šajloka. Ako je Milutinović svojom ulogom ostvario uspelu studiju dorćolskog Jevrejina, Ejdus je u svome izrazu, naročito pogledima, ali i sveukupnim držanjem na sceni, emanirao vlastita tragična osećanja zbog gubitka oca, koga su Nemci već prvih dana okupacije Beograda 1941. godine pogubili kao Jevrejina.
Predrag Ejdus nastupao je na gotovo svim beogradskim pozornicama i odigrao na scenama Narodnog pozorišta, u kojem je od 2007. do 2009. bio i upravnik, izuzetno veliki repertoar počev od Sofokla (Tiresija u Caru Edipu) i Molijera (Orgon u Tartifu) pa do Getea (Faust), Puškina (Boris Godunov), Čehova (Astrov u Ujka Vanji, Šabeljski u Ivanovu), Gribojedova (Čacki u Nevoljama zbog pameti), Gončarova (Oblomov), Dostojevskog (Ivan i Aljoša u Braći Karamazovima, Porfirije Petrovič u Zločinu i kazni, Miškin u Idiotu). S uspehom je tumačio Nušićeve likove: Pavle Marić i Spasoje Blagojević (Pokojnik), Pera Kalenić (Gospođa ministarka), Jakov Nedeljković (Tako je moralo biti) itd. Nastupao je u savremenom domaćem repertoaru postigavši izuzetne uspehe kao Laza Dunđerski (Vida Ognjenović, Je li bilo kneževe večere), Ignjac Glembaj (Miroslav Krleža, Gospoda Glembajevi), Car Nikolaj II (Aleksandar Popović, Sveti đavo Raspućin), Švarc (Biljana Srbljanović, Supermarket), Dr Drah (Radoslav Pavlović, Šovinistička farsa I-IV), Kazanova (Miodrag Ilić, Kazanova protiv Don Žuana) i dr.
Nemogućno je navesti sve značajnije Ejdusove uloge, budući da je tokom umetničke karijere nastupao i na više alternativnih scena. I sam je bio osnivač nekoliko pozorišnih trupa u Beogradu („Pod razno“, „Pivara“, „Studentski grad“, „Kult teatar“). Igrao je i u Ateljeu 212 i u Beogradskom dramskom pozorištu. Nastupao je s velikim uspehom širom negdašnje Jugoslavije – u Crnogorskom narodnom pozorištu u Podgorici, Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu, kao i u teatrima Subotice, Zagreba i dr. U inostranstvu postigao je zapažene uspehe u Nemačkoj, Francuskoj, Kanadi, Sjedinjenim Američkim Državama, Mađarskoj i Švajcarskoj. Godine 2008. nagrađen je Dobričinim prstenom, najvišim priznanjem za glumačku umetnost. Ove godine dobio je dve nagrade za životno delo – Sterijinu nagradu za naročite zasluge i „Zlatnog ćurana“ na Danima komedije u Jagodini.
Gluma Predraga Ejdusa odlikovala se vanrednom sugestivnošću i bogatstvom u nijansiranju izraza. Umeo je da s velikim rafinmanom karakterno senči i boji komične likove uspevajući da nalaženjem i pozitivnih osobina karaktera ne ide u podsmehu i karikaturi do kraja. Uvek s delikatnom merom oživljavao je komične figure baš kao što je i dramske junake predstavljao bez prenaglašenosti i patetike. Zbog toga se može reći da je njegova gluma u punoj meri imala moderno obeležje i da je odgovarala ukusu današnje publike.
Njegovim odlaskom u našem pozorištu, ali i u drugim medijima – na radiju, filmu i televiziji – došlo je do nenadoknadivog gubitka, bez obzira što će njegova umetnost ostati u trajnoj uspomeni svih onih koji su imali zadovoljstvo da je dožive i u njoj uživaju. Jedno je sigurno: njegovo ime biće zlatnim slovima ispisano u istoriji srpskog pozorišta.