IMA PROSTORA ZA ČISTO SLIKARSTVO!

Najbolje izložbe u 2022. godini: izbor „Pečatovog“ kritičara

Kako je jedna izuzetno značajna izložba – retrospektiva slika i crteža Vladimira Veličkovića – dokazala da u likovno atrofiranoj ustanovi, Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, nije sve još mrtvo, da ima prostora za čisto slikarstvo koje ograničeni kustosi sistematski proteruju, mada ni ta izložba nije ostvarena bez unutrašnjih otpora!

Najznačajnija izložba krajem 2021. i početkom 2022. godine bila je retrospektiva slika i crteža Vladimira Veličkovića (Beograd 1935 – Split, 2019) u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu. Ne samo zato što je reč o srpskom i francuskom akademiku, jedinom takvom među našim likovnim umetnicima, jednom od poslednjih članova Mediale i činjenici da je to njegova najveća izložba u Srbiji, na pet nivoa Muzeja. Važna je i stoga što dokazuje da u toj likovno atrofiranoj ustanovi nije sve još mrtvo, da ima prostora za čisto slikarstvo koje ograničeni kustosi sistematski proteruju, mada, kako čujemo, ni ta izložba nije ostvarena bez unutrašnjih otpora. Neosnovane su i preterane, međutim, tvrdnje Mrđana Bajića i drugih iznesene na Simpozijumu u SANU posvećenom tom umetniku da je Veličković najveći srpski slikar druge polovine XX veka. Šta su onda Dado Đurić i Leonid Šejka? Veličković je svakako jedan od najvažnijih jugoslovenskih umetnika, ali treba realno sagledati njegovo mesto, on ni kao crtač nije formata Uroša Toškovića i Dada Đurića.

Druga izložba znatne likovne vrednosti (ovde je težište na sve više potiskivanoj likovnosti u korist šire i manje obavezujuće avangardne vizuelnosti) preneta iz 2021. u 2022. bila je posvećena slikama velikog formata Ferenca Hodija (Novi Sad, 1950–2011). Njom je obeleženo deset godina od umetnikove smrti. Sve slike su iz kolekcije Novosađanina Tibora Bodola, plemenitog čoveka koji je ovog umetnika otrgao od zaborava otkupivši sve njegove kapitalne slike na tržištu i organizovavši simpozijum posvećen stvaralaštvu tog slikara i crtača. Imao je tri izložbe u značajnim galerijama u Beogradu, ali je sramotno da sada beogradski kustosi odbijaju da ih izlože pa ova manja retrospektiva ne može da se prenese iz Novog Sada. Hodi je zasigurno najveći mađarski slikar i crtač fantastičke tematike, u ravni slavnih poput Ernsta Fuksa i Gigera, a uopšte ga nisu otkrili u matici, premda on i nije isticao svoju nacionalnost, smatrajući sebe srpskim slikarom. Pokušao je da napravi karijeru u Italiji, živeo je u Rimu, ali je tu otkrio da svoj svet može da ovaploti samo na Balkanu. Veoma je zanemaren u odnosu na svoj značaj jer je ne samo u zanatskom već i u idejnom smislu jedan od najoriginalnijih naših slikara. Iako likovno školovan u Novom Sadu, samo njegov zvezdani umetnički dar dao mu je sigurnost u stvaranju dela zanatski i po formatu velikih. Slikao je beskompromisno, sa ogromnim poznavanjem čisto figurativnih likovnih problema, deformacija i simbioza formi, stravične i erotski krajnje izazovne vizije koje je smatrao samo opisom kosmičkih principa, nipošto vidom erotike. Pomno je izučavao savremenu kosmologiju a njegova erotizovana fantastika demonskih i anđeoskih bića je kao takva retka i u svetu.

U beogradskoj Kući legata, za sada otvorenoj za prave vrednosti slikarstva i još izlagački ne posustaloj pod pritiskom raznih pseudoumetnika, svoje slike predstavilo je troje najizrazitijih predstavnika mlade srpske figuracije: Petar Mošić, Marko Tubić i Kristina Pirković. Potpuno različitih likovnih svetova, od u svetskim okvirima vrhunskog realizma do iracionalizma, ovo troje darovitih slikara i crtača je uzor u svojoj generaciji po profesionalnom odnosu prema umetnosti. Mošić je najistaknutiji sadašnji mlađi slikar uslovno rečeno magičnog realizma, mada se njegovo višeznačno delo može shvatiti na razne načine, i kao izraz fantastičnog, metafizičkog ili hiperrealnog. Kristina Pirković je od prvih već tada sjajnih crteža uspela da ovlada slikom složene kompozicije, pa i onom većih dimenzija, a njena plava snoviđenja nastavljaju onu putanju koju su naznačili sada već svi pokojni slikari Mediale (pre koji dan je preminuo i Miro Glavurtić). Zvezda Marka Tubića je u stalnom usponu i na tog umetnika se mora računati u svakom ozbiljnom pregledu novije srpske umetnosti zbog njegove ozbiljnosti, posvećenosti slici i ogromnom talentu. Izložba „Pneuma“ pobudila je pažnju i u Budvi gde je bila prenesena, kao sveži dah slikarske mladosti i inteligencije na balkanskoj sceni.

Obično je na ovakvoj listi najboljih likovnih dešavanja i godišnji program privatne Galerije Lucida, zbog velike otvorenosti i razumevanja vlasnika te galerije Zlatomira Radivojevića za sve tipove kvalitetnog slikarstva, pre svega mlađih stvaralaca. Galerija je koncepcijski otvorena samo za slikarstvo, ne i za radove na papiru i fotografiju. Iz te ponude se posebno izdvaja izložba slika Marka Tubića (Zrenjanin, 1981), čije se ime nalazi dva puta na ovoj listi zbog nesumnjivog kvaliteta. Na uvek živoj srpskoj sceni uopšteno rečeno fantastike Tubić nije samo nova pojava u umetničkom smislu već i najbolji mladi slikar koji se pojavio. Crtač je neviđene suptilnosti i slikar čiji iracionalizam delom ishodi i iz ikonopisa, kao krajnje precizna i koloristički utemeljena ispovest o sopstvenim unutrašnjim stanjima i vizijama. Kada je reč o Galeriji Lucida, treba imati u vidu i izložbu jednog od najmlađih fantasta Veljka Valjarevića, koga sve više uvažavaju beogradski kolekcionari i koji je u stalnom usponu. I on je jedan iz generacije dobrih crtača koji su izašli iz klase profesora Željka Đurovića i kao i neki drugi mlađi umetnici uspeo je da nađe svoj put do slike. On se na ovoj listi našao i po nesvakidašnjem podvigu. Slike uglavnom većih formata izložio je u beogradskoj Galeriji Sanjaj, a tokom trajanja te izložbe i slike potpuno drugačije koloristički rešene u Galeriji Lucida. Prve su u zelenom tonalitetu, tamne i duboke, a druge u toplim bojama

okera i ružičaste, vedrije i otvorenije. Ikonografski su slične a i likovni rukopis je isti, Valjarević na većim površinama koloristički bogate i suptilne monohromije opšteg tona tka bogati svet linija, detalja, struktura i zakučastih formi oneobičenih bića. To je i jedna od zapaženih smotri kojima je Galerija Sanjaj zadobila između ostalih njenih izložbi pažnju publike i javnosti za kratko vreme. Pažnju u centru grada privlači svojim programom i treća privatna Galerija Nikola Radošević. U njoj je najbolja izložba u protekloj godini bila mlade slikarke Ivane Živić, čiji je svaki likovni nastup događaj. Ona je među retkima ne samo kod nas uspela da nađe svoju originalnu priču, svoj svet, duboko ličan, slikan preciznom realističkom tehnikom a u isto vreme i duboko iracionalan. Ova umetnica je zaplovila svojim akvatičkim vizijama potopljenih soba i crkava raskošne unutrašnjosti u kojima u vodi ili na površini izranjaju bića drugačija od ljudskih, više nalik anđeoskim i kadra da borave u vodi. Ne odlučujući se ni za snovito niti za stvarnosno, ona pluta u nekom svom svetu, carstvu između mašte i realnosti, krajnje inteligentno zasnovanom, predstavljajući se u izvođačkom smislu i kao jedna od najveštijih naših novijih figurativnih slikarki.
Izložba „Magija crteža (1932–2022)“ najveća je dosadašnja smotra fantastičkog crteža u našoj zemlji, najveća u istoriji Moderne galerije Valjevo (u četiri njena prostora) i s najvećim katalogom (na 184 strane). Njen selektor je bio Vojislav Voja Jovanović, direktor te ustanove. Posle detaljnog i iscrpljujućeg istraživanja zbirki kolekcionara i umetnika od Slovenije do Crne Gore, kao i muzejsko-galerijskih institucija, koje je preduzeo ovaj dugogodišnji znalac likovne problematike, vanredna izložba obnovila je umetnost crteža a Jovanović udario temelje za ozbiljno vrednovanje snovitog, magičnog crteža. Istini za volju, na njoj su načinjeni neki propusti, kao što je izostavljanje pojedinih crtača a uključivanje manje značajnih, ponekad nisu izabrana najuglednija dela a potkrali su se i pasteli i akvareli koji su slikarske tehnike. To u celosti ne umanjuje ovaj napor koji je obeležio trenutak kada se crtež sve manje predstavlja u galerijama i muzejima, mada su Srbija i Crna Gora svetske imperije crtača. Jovanović je označio i momenat kada mnogi stari crtači odlaze u zaborav ili tavore, iz čega ih je otrgao i kada nastupaju mladi koji ne mogu da dobiju svoju pravu šansu. Reč je o uzornoj izložbi, koja će se pamtiti i za koju je postojalo veliko interesovanje, osnovi svih budućih istraživanja te vrste.

Vladimir Veličković, Muzej savremene umetnosti, Beograd Ferenc Hodi, Galerija Prometej, Novi Sad Pneuma, Kuća legata, Beograd Marko Tubić, Galerija Lucida, Beograd Magija crteža, Moderna galerija Valjevo