„Pobednik“ pobedniku Kekanoviću

PROGLAŠEN DOBITNIK NAGRADE „BEOGRADSKI POBEDNIK

Prvi „Beogradski pobednik“ – novoustanovljena književna nagrada za najbolji roman – dodeljen srpskom piscu iz Zagreba

U „kulturnim“ raspravama poslednjih meseci mogli su se čuti komentari kako je nepotrebno osnivati još jednu veliku književnu nagradu pored Ninove, te kako je novoustanovljena nagrada „Beogradski pobednik“ za najbolji roman politički motivisana. Šta bi takozvana politička motivisanost ove nagrade tačno značila, niko, međutim, još nije uspeo jasno da artikuliše. Ali ako se setimo da je Biblioteka grada Beograda osnovana daleke 1930. godine a da njeni začeci sežu u 19. vek, ispostaviće se da je ova institucija sasvim pozvana da inauguriše jedno prestižno književno priznanje na dobrobit pisaca, čitalaca, književnosti i kulture uopšte. O valjanosti i objektivnosti rada njenog žirija prosudiće čitalačka publika na osnovu knjiga koje su ušle u širi, uži i najuži izbor.
Prvi dobitnik ove nagrade proglašen je u sredu, 2. februara, na svečanoj dodeli u Skupštini grada Beograda. Nagrađen je pisac Drago Kekanović s romanom Privrženost. Za neke možda iznenađenje, a za one koji prate književnu scenu sasvim očekivano, jer Drago Kekanović (1947) više od tri decenije spada u red najvažnijih srpskih pisaca i dobitnik je istaknutih književnih nagrada za svoja dela – od „Svetozara Ćorovića“, „Grigorija Božovića“, preko „Vitalove nagrade“, do „Branka Ćopića“, „Bore Stankovića“ i „Andrićeve nagrade“. Premda od kraja devedesetih svoje knjige objavljuje kod srpskih izdavača (najviše „Karpos“ iz Sremskih Karlovaca, ali i SKZ), recepcija ovog srpskog pisca iz Hrvatske je nešto slabija nego što bi trebalo da bude. Razloge verovatno treba tražiti u nedovoljnoj prisutnosti autora u ovdašnjem književnom životu budući da živi u drugoj zemlji. Isto tako, moguće je da ovaj pisac, što generacijski, što tematski, nije mogao biti prepoznat kao nosilac zajedničkih vrednosti od one, dominantne, struje u našoj kulturi koncentrisane oko evropskih i nevladinih projekata, festivala i sličnih poduhvata. Utoliko bolje po pisca, rekao bi neko. [restrict]

Kekanovićevo stvaralaštvo u celini – romani, pripovetke i drame – premreženo je temom istorijske i lične raspolućenosti srpskog naroda koji živi u Hrvatskoj i odoleva izazovima asimilacije, menjanja vere, identiteta, opstajanja. Ovo pitanje pisac uvek promišlja kroz univerzalnu vizuru, često metafizički, sredstvima simbola i alegorija, ne dopuštajući sebi da zađe u dnevno-politički nivo obrade. Radnja njegovog poslednjeg, i sada nagrađenog, romana Privrženost takođe obrađuje temu očuvanja porodičnog i verskog identiteta van matice u okolnostima burnih političkih događaja, a u potpunosti je smeštena u period poznog srednjeg veka na prostoru država današnjeg Balkana. Drago Kekanović usmeren je ovde na dešavanja na dvoru despota Đurđa Brankovića i sudbinu njegove ćerke Katarine Branković Kantakuzine, koja je bila udata za grofa Ulriha II Celjskog.
Odabir istorijske teme odredio je tip pripovedanja u ovom romanu. Pisac kao da se opredelio da ovu priču ispriča stilom srednjovekovnih književnih žanrova – hagiografije, hronike, avanturističkog romana, viteškog romana, menipeje… Svi ovi žanrovi, ukršteni i međusobno prožeti u romanu, tvore jednu izrazito modernu naraciju sa čitavim spletom mogućih značenja i tumačenja. Tipičnim sredstvima srednjovekovnog žanra menipske satire, koju će u naše vreme u velikoj meri baštiniti postmodernizam, ovaj roman ispripovedan je kao dobijeni rukopis uspomena sokolara grofice Celjske, Katarine Kantakuzine Branković, a koje on kad postane monah Gerasim diktira inoku Dimitriju, za svoga prijatelja iz detinjstva Hijacinta, arhivara dubrovačkog arhiva. Rukopisna ispovest ovog junaka predstavlja ujedno njegov životopis i svedočanstvo o prelomnim vremenima na našim prostorima pred konačni pad Vizantije i srpske despotovine pod otomansku vlast i o političkim igrama ugarskih kraljeva i naporima njihovih grofovskih namesnika da održe samostalnost i izbore se za jurisdikciju nad posedima u Slavoniji, Zagorju, Celju.

Lik sveštenika Gerasima, nekada Damjana, koji još kao dečak sa ocem dolazi iz pravoslavnog dubrovačkog Stona u Smederevo na dvor despota Đurđa radi prodaje sokolova i koji tamo dobija službu despotovog sokolara, stiče atribute različitih srednjovekovnih književnih junaka poput pikara, zaljubljenog viteza, odanog duhovnika, dvorskog poverenika i podesan je da se kroz njegovu životnu putanju reflektuju sva istorijska i politička pitanja tog doba. U tom smislu je amblematična epizoda sokolarovog ropstva u Turskoj koja ima sve primese menipskog avanturističkog romana gde junaka preprodaju na pazarima, jer se njom prikazuje pozadinska atmosfera na prelazu srednjeg veka u renesansu, u godinama pred pad despotovine.

Nagrada piscu Dragu Kekanoviću i romanu Privrženost za deo javnosti možda je iznenađenje, ali za one koji prate književnu scenu sasvim je očekivana, jer ovaj autor više od tri decenije spada u red najvažnijih srpskih pisaca i dobitnik je istaknutih književnih nagrada za svoja dela – od „Svetozara Ćorovića“, „Grigorija Božovića“, preko „Vitalove nagrade“, do „Branka Ćopića“, „Bore Stankovića“ i „Andrićeve nagrade“

Životni put koji sokolar Damjan prelazi od Stona i Dubrovnika preko Smedereva, Grčke i Male Azije do Celja, Varaždina i Zagreba, a potom i Beograda, pokazuje kuda je tekla trgovačka, diplomatska, vojna i finansijska komunikacija tog doba, a njegova težnja na tom životnom putu za slobodnim življenjem i mirom predstavljena je figurom sokola. Ljubavni par sokolova, Niko i Nika, koji prate Damjana čitavog života, ovaploćuju ideju ljubavi i privrženosti koju u romanu zastupa junak. Trubadurska ljubavna okosnica ovog romana, između sokolara Damjana i Katarine Kantakuzine Branković grofice Celjske, u funkciji je zaokruženja njegovog lika od avanturiste, vernog sluge, trubadurskog ljubavnika do krajnje skrušenosti. Mnogo više od toga, priča o idealnoj ljubavi i privrženosti ovo dvoje junaka osnova je za portret izuzetne žene naše srednjovekovne istorije Katarine Branković. Iako istorijski donekle zaboravljena, u romanu Draga Kekanovića ova junakinja je predstavljena kao žena koja je imala snage da se odupre različitim evropskim političkim uticajima, održi svoju samostalnost u celjskoj grofoviji kojom je upravljala bez muža, očuva tesne veze sa očevim dvorom i odupre se pritiscima da promeni veru. Nijanse kojima je iz vizure sokolara, njenog odanog sluge i nesuđenog ljubavnika, njen lik vajan od nestašne, kapriciozne princeze, preko sticanja samosvesti o dužnosti udaje i vršenja državničke uloge, te tragičnosti majke koja ostaje bez deteta i nevoljene i ostavljene žene koja i u toj nevoljenosti opstojava u svojoj dužnosti i privrženosti, predstavljaju najveći umetnički izazov ovog romana. Kroz lik Katarine Kantakuzine Drago Kekanović uspeva da prikaže univerzalni lik snažne žene koja se giba između svoje državničke čvrstine, emocionalne ranjivosti i nacionalne privrženosti.

Iako se možda može reći da istorijski romani imaju svoje trendove među čitaocima i da postoje vremena kada su oni manje ili više popularni, Privrženost Draga Kekanovića ima sve potencijale da se čita kao istorijski roman sa modernim ispoljavanjima junaka i radnjom koja uspostavlja komunikaciju sa savremenim iskustvom lutalaštva, obeskorenjavanja, opstajavanja u tuđem, pamćenja i privrženosti svojim kulturnim vrednostima. Tako je prvi „Beogradski pobednik“ došao u ruke uglednog srpskog pisca iz Zagreba, a čitaoci će imati priliku da o ovom izboru sude.[/restrict]