Oda nepristajanju i pobuni

Roman Dejana Aleksića donosi čvrsto komponovanu priču s upečatljivom psihološkom izgradnjom glavne junakinje i dinamičnim krimi-zapletom, ali i otvara temu socijalnog naličja naše zvanične kulturne i političke realnosti

Kada već afirmisani i višestruko nagrađivani pesnik i pisac za decu, poput Dejana Aleksića (1972), napiše roman za odrasle, pa to još uradi iz perspektive ženskog pripovedača, može se pomisliti da se našao na „nepoznatom terenu“. Roman Petlja, međutim, pokazuje da pisac sasvim suvereno vlada i naracijom i pričom i psihologijom junakinje, krećući se na uskoj žanrovskoj tromeđi između krimi-romana, psihološke drame i sociološke „studije slučaja“.
O pravom krimi-zapletu ovde, zapravo, i ne može biti reči, jer nema nepoznatog ubice za kojim bi se vršila potraga, ali kriminalan je milje kroz koji se kreće junakinja, što uslovljava ukupno njeno delovanje u romanu. Već kroz okvirnu kompoziciju romana prepoznaje se ovakva determinisanost – junakinja provodi dve noći u pritvoru na grčkoj granici, čekajući izlazak pred sudiju, i tokom tog perioda u fragmentima sećanja odmotava joj se čitav njen prethodni život.
Psihološka ambivalentnost njenog lika očituje se participacijom u dva odvojena socijalna okruženja. Ona je vidljiva spoljašnjim ispoljavanjem. Obrazovanje profesora filozofije junakinji daje mentalnu, psihološku superiornost u saobraćanju s likovima iz sveta uličnog kriminala. S druge strane, određenu žensku ranjivost i pripadnost normalnoj porodici srednje klase junakinja prikriva fizičkim izgledom – ošišana je do glave. Kao što vođa delinkventskih bandi ili izopačeni vlasnik lanca kockarnica naslućuju njenu različitost, od koje donekle podozrevaju, tako i policajac grčkog zatvora prepoznaje svu ženstvenost iza njenog izgleda i ontološku ispravnost koju ona nosi a koja ne odgovara situaciji u kojoj se nalazi.
Motiv petlje iz naslova u nekoliko slojeva premrežava radnju romana i određuje junakinju. Svojevrsno „imanje petlje“ je osobina koja pokreće Dinu a koja je uslovljena nezadovoljstvom opštim stanjem u društvu s jedne strane, i filozofskim stavom nepristajanja i potrebe za otporom i napuštanjem konvencionalnog toka življenja, s druge strane. Kvaziintelektualni razgovori sa šefom podzemlja, vlasnikom kockarnica perverznog uma Svetislavom zvanim Prst, za koje je dobro plaćena, Dini su način da psihološki ovlada i, ako je moguće, razori izopačene kreature koje svoje pipke šire do svih pora društva. Ovi razgovori su obrnuto ogledalo stvarnih društveno osvešćenih rasprava koje je Dina vodila sa svojim školskim drugom, jedinim pravim prijateljem Nikodimom. Ova dvojica likova, oko kojih se splela petlja Dininog života, dva su etička, ideološka, psihološka antipoda koja stoje na dva udaljena pola ljudskog društva. Nikodimova pobožna, anđeoska vrlina, simbolizovana je hrišćanskim motivom praha i pepela kojem on teži sakupljajući u teglama pepeo spaljenih životinja i biljaka. Đavolska, paklena dimenzija Svetislavljevog lika predočena je slikom odsečenog prsta, u kriminalnom okršaju, kao simbola okrvavljenosti i morbidnosti, nakon što je u obliku trofeja završio na nekoj beogradskoj žurci u čaši koka-kole.
Petlja da se prekorače etičke granice, a koju poseduje Dina, proporcionalna je potrebi za stvarnom lepotom i slobodom, predstavljenom snom o moru i celoživotnom težnjom ka izlasku na more. Rasplitanje životnog čvora koji je junakinja svesno zaplela ukazuje se kao pročišćenje i novo rođenje, do kojeg dolazi upravo pri konačnom susretu s morem.
Roman Dejana Aleksića, pored toga što donosi čvrsto komponovanu priču s upečatljivom psihološkom izgradnjom glavne junakinje i dinamičnim krimi-zapletom, otvara temu socijalnog naličja naše zvanične kulturne i političke realnosti. U tom nastojanju valjanim ga čini sposobnost da takvu temu sagleda kroz opštu, filozofsku vizuru.