Preko Srbije u Evropu stigla preteča vakcine

NA PUTU SVILE

Novka Ašanka, supruga znamenitog Karađorđevog bimbaše Jovana Žujovića, prva je zabeležena da je kalemila boginje u našoj zemlji. Njen grob nalazi se u Nemenikućama na Kosmaju

S privrednim i političkim uzletom Kine kao globalne supersile raste i naša potreba da ispitamo sve moderne, ali i stare, uglavnom posredne veze s kineskim svetom.
„Pečat“ je lane pisao o dolasku prvog (zabeleženog) Kineza u Beograd, pre tačno 111 godina, 21. jula 1908. Bio je to Kang Juvej, znameniti mislilac i reformator čije je učenje jedan od temelja moderne Kine.
Sada je prilika da progovorimo o pomenutim, posrednim vezama našeg naroda s Kinom i Kinezima kroz istoriju a koje možemo da pratimo do prekretnice srednjeg veka ka novom dobu.
Poznato je da su mnoge tekovine današnje evropske civilizacije zapravo kineskog porekla. Na primer, koncept organizacije izvršne vlasti raspodelom ministarskih portfelja. Zatim upotreba papirnog novca ili baruta. Tu su izumi busole, seizmografa, proizvodnja svile i još mnogo toga što danas koristimo u svakodnevnom životu.
Manje je poznato da je kineska civilizacija, zahvaljujući upotrebi anče-jezička zaslužna za, kako sinolog Žak Žerne navodi, razvoj čitave serije harmonijuma i harmonika. Tu je sistem državnih ispita, tehnologija proizvodnje porcelana, razvoj nepromočive brodske komore i još dosta izuma čiji razvoj dugujemo kineskoj kulturi i civilizaciji.

KINA – POSTOJBINA VAKCINACIJE Manje je poznato da je Kina postojbina vakcinacije, tačnije postupka inokulacije, odnosno variolizacije. Reč je o kontrolisanom unosu virusa velikih boginja u organizam.
Ovaj postupak u Kini je poznat još od srednjeg veka. Proces variolizacije pominje se u knjizi „Bencao gangmu“ Li Šičena (1518–1593). Ova obimna studija, započeta 1552, a završena 1578. godine, obuhvata beleške o medicinskoj upotrebi oko hiljadu biljaka i isto toliko životinja. Bogato ilustrovano, delo je štampano 1596. godine. Vek i po kasnije kasnije variolizacija, kod nas u to vreme poznata kao kalemljenje boginja, uveliko je bila prisutna na Balkanu i potom u Evropi.
Nesporno je da je ovaj postupak prevencije jedne teške i opake bolesti putevima svile prenet u Tursku tokom XVII veka ili čak ranije, a da ga je Evropa upoznala u XVIII veku, zahvaljujući, pored ostalih, ledi Meri Vortli Montegju (1689–1762), supruzi Edvarda Vortlija Montegjua, britanskog poslanika u Carigradu.
Poznato je da je ledi Montegju, koja je pismima s putovanja kroz Ugarsku, Srbiju i Bugarsku ka Carigradu ostavila dragocena svedočanstva o srpskom narodu, 1718. godine pelcovala celu svoju porodicu koristeći upravo pomenuti način variolizacije.
Ledi Montegju bila je dama otvorenog uma, veoma nesrećna zbog smrti svog dvadesetogodišnjeg brata koji je od velikih boginja preminuo 1. jula 1713. godine. I ona sama obolela je od ove bolesti. Stoga je po svaku cenu želela da zaštiti svoju decu i porodicu od zaraze velikim boginjama.
Evo šta je zabeležila u jednom od svojih pisama: „Prošli smo kroz pustoš Srbije, koja je gotovo potpuno obrasla šumom, mada je tlo po svojoj prirodi plodno, a stanovnici vredni. Seljaci su tako potlačeni, da su prisiljeni da napuste domove i zapuste njive, pošto sav njihov imetak postaje plen janičara, kad god se ovima dopadne da ih napadnu. Pratilo nas je pet stotina janičara i ja sam gotovo svakog dana plakala gledajući samovolju kojom su postupali u siromašnim selima kroz koja smo prolazili.“

PRENETA VEŠTINA Veština inokulacije decenijamaa je putovala putevima svile od Kine ka Evropi. Posredstvom Otomanske imperije, čiju je surovost toga doba opisala ledi Montegju, ova izvorno kineska veština postala je poznata i našem narodu.
Državni savetnik, prvi upravitelj varoši beogradske, gardista kneza Miloša i uopšte uzevši značajno ime obrenovićevske Srbije XIX veka, čiji su potomci imali kuću na mestu današnje Beograđanke, Mladen M. Žujović (1811–1894) u svojim „Beleškama“, objavljenim posthumno u Beogradu 1902. godine, piše da je njegova strina Novka Žujović, zvana Ašanka po selu As u Staroj Srbiji u kojem je rođena, srebrnom iglom kalemila boginje. Novka je prva zabeležena da je u Srbiji primenjivala postupak variolizacije, odnosno zaštite od velikih boginja.
Evo šta je o njenoj veštini zapisao Mladen M. Žujović: „Strina Ašanka znala je kalemiti boginje i to srebrnom iglom sa dečjih krasta. Išlo joj je dobro od ruke, pa se raščula i druge neke žene naučila. Donosili su mnogi decu našoj kući, a i odlazila je od kuće…“
Novka je bila žena znamenitog Karađorđevog bimbaše Jovana Žujovića, istaknutog vojnog komandanta iz oba srpska ustanka, učesnika svih značajnih bitaka toga doba, rođenog u drugoj polovini XVIII veka na Koritima u Staroj Srbiji, u području današnjeg sela Đalovići na severu današnje Crne Gore.
Jovan Žujović se od početka Prvog srpskog ustanka, sa delom muških članova porodice, pridružio ustanicima u Šumadiji, a 1809. godine, nakon bitke kod Suvodola na Pešterskoj visoravni kod Sjenice, gde su Žujovići imali posede, s porodicom se preselio u Šumadiju. Deo porodice odselio se na planinu Kosmaj, deo u selo Vračević u blizini Valjeva, a Jovanov deo porodice bio je naseljen u selu Ješevac u Gruži.
Jovan je ubrzo potom premunuo nakon jedne posete knezu Milošu, a Novka se 1826. sa ostalim Žujovićima preselila u selo Nemenikuće na Kosmaju, južno od Beograda, gde je i preminula i gde joj se nalazi grobno mesto sa još uvek čitljivim nadgrobnim spomenikom.
Potomci Novke Ašanke, udate Žujović, i znamenitog Karađorđevog vojnog komandanta Jovana Žujovića danas žive na Kosmaju, u Beogradu i drugim gradovima. Među njima je i sveštenik Živan Žujović, paroh hrama u Velikoj Krsni, koji brižno neguje uspomenu na Novku Žujović i njenu veštinu po kojoj je bila poznata u svoje vreme.