Kriza identiteta

ALBANCI I ISTORIJSKI NEGACIONIZAM

Ko može biti bolji saučesnik u krađi istorije od onoga ko i sam uporno pokušava to da uradi? Zbog toga ne čudi sasvim prirodan savez između makedonskih vlasti i Albanaca

Piše FILIP RODIĆ

Balkan stvara više istorije nego što može da podnese, rekao je navodno Vinston Čerčil. Bez obzira na to što mu se autorstvo ove misli osporava, za nju bi se u celini moglo reći da je tačna. Zaista, vremena su u ovom delu sveta bila više nego burna. Uprkos ovakvom „suficitu istorije“ pojedini narodi Balkana danas pate od vrlo izraženog „deficita istorije“, te pokušavaju da nedostatak temelja na kojem mogu graditi sopstveni identitet u maniru drumskih razbojnika ukradu od bogatijih i prisvoje.

Prvobitni šampioni Balkana u ovom sportu, Hrvati (koji, na primer, imaju gomilu kraljeva, ali nijednom ni groba nema) čije poreklo, kako tvrde brojni njihovi nacionalisti, nije slovensko nego gotsko (posebno omiljeno u vreme NDH), ili iransko, odnosno ilirsko, štafetu su predali još mlađim balkanskim nacijama – Makedoncima i Albancima. Dok Makedonci svoju istoriju i nacionalni identitet danas u najvećoj meri grade uključivanjem u tokove starogrčke istorije i svojatajući pre svega Aleksandra Velikog, Albanci svoj nacionalizam grade na panilirskoj tezi formulisanoj tokom 19. veka a „usavršenoj“ za vreme vladavine Envera Hodže. Uprkos ozbiljnim međuetničkim napetostima koje vladaju između ova dva naroda u samoj Makedoniji, kada su krivotvorenje istorije, identiteta i krađa od drugih u pitanju, oni su sasvim kompatibilni i otud ne treba da čudi što je Skoplje podržavalo, a po svoj prilici će to učiniti ponovo, napore samoproglašenog Kosova da postane članica Uneska i legalizuje preuzimanje srpske kulturne baštine. Posebno sada, kada je na vlasti u Skoplju Zoran Zaev, čovek koji je zarad premijerske fotelje pristao na takozvanu „Tiransku platformu“ čime je ugrozio ne samo nacionalne interese Srba nego i sopstvenih sunarodnika. (U trenutku dok pišemo ovaj tekst, ispred Sobranja održavaju se masovne demonstracije protiv usvajanja Zakona o dvojezičnosti koji bi mogao biti povod za novu političku i međunacionalnu krizu u ovoj zemlji.)

[restrict]

ILIRIZACIJA MPC Niko u Makedoniji, međutim, nije demonstrirao kada je sredinom juna prošle godine u Ohridu arhiepiskop kanonski nepriznate Makedonske pravoslavne crkve Stefan, u prisustvu i uz blagoslov „tiraniste“ (da ne kažemo tiranina) Zaeva, potpisao dokument kojim se pravoslavni objekti u Makedoniji predaju u nadležnost albanskih pravoslavnih sveštenika koji se smatraju potomcima Ilira, što ih, kako tvrde, čini starosedeocima i omogućava da polažu prava na sve prostore Balkana koje nastanjuju i, samim tim, kulturnu baštinu. Dok se Albancima predaju crkve, sveštenicima Srpske pravoslavne crkve, od koje se MPC odvojila 1967. godine, ne dozvoljava se rad, a neretki su i slučajevi maltretiranja i hapšenja. Prema anketi Fondacije Konrad Adenauer objavljenoj 13. marta ove godine, čak 59,2 odsto građana Makedonije se protivi registraciji Pravoslavne ohridske arhiepiskopije koju predvodi vladika SPC Jovan Vraniškovski.

Bez izgleda da u skorije vreme bude prihvaćena i priznata MPC može, a po svemu sudeći i hoće, da posluži za ostvarenje velikoalbanskog cilja otimanja srpske kulture, baštine i istorije. Na čelu ovog projekta u Makedoniji stoji Branko Manojlovski, kojeg albanski nacionalisti nazivaju „misionarom“, jer se prvi u Vardarskoj Makedoniji javno izjasnio kao pravoslavni Albanac. Poreklom iz Gornje Reke, ovaj čovek je 1969. emigrirao u SAD odakle se vratio pedeset godina kasnije. Posle parlamentarnih izbora 2016. postao je poslanik u Sobranju na listi albanske Demokratske unije za integracije, a u Makedoniju se vratio, kaže, da bi radio na „promovisanju albanskog identiteta među asimilovanim albanskim pravoslavnim stanovništvom“. Kako je izvestio radio „Kosova e ljire“ (Slobodno Kosovo), u njegovom selu se „već hiljadu godina unazad, kao i sada, govori isključivo albanski jezik“. Manojlovski tvrdi da u Vardarskoj Makedoniji živi čak 300.000 ljudi koji su „asimilovani Albanci pravoslavne vere“. Politički analitičar Saša Borojević izjavio je ovim povodom za „Sputnjik“ da očekuje da će, zahvaljujući ovome, u narednom periodu svi srpski manastiri i crkve u Makedoniji biti preimenovani i nazvani ilirskim. „To je samo po sebi odskočna daska za nastup Kosova u Unesku, jer jedino što je dosad bila prepreka za Albance jeste to što zapravo nema nijedne crkve niti manastira u kojima oni vrše crkvene obrede. Ovakvim postupkom Makedonije dobijaju legitimitet“, rekao je on.

INSTITUT ALI HADRI I NEGACIONIZAM Vodeću ulogu u prekrajanju istorije i „albanizaciji Ilira“ ima „Istorijski institut Ali Hadri“ koji funkcioniše kao državna institucija prištinskih vlasti. Čovek po kojem ovaj „istorijski institut“ nosi ime smatra se „osnivačem albanske istorijografske škole“, što govori mnogo, s obzirom na to da je rođen tek 1928, a istoriju doktorirao krajem 1970. godine. Zanimljivo je i da je rođen u Lušnju, u centralnoj Albaniji, a da je doktorirao na Univerzitetu u Prištini. Napori ovog instituta, čija se delatnost u istorijskom rečniku ne bi mogla opisati kao „revizionizam“ (naučno preispitivanje istorijskih činjenica) nego kao čist „negacionizam“ (nelegitimno izobličavanje istorijskih činjenica), usmereni su gotovo isključivo na dokazivanje ilirskog porekla albanskog naroda što je korak ka proglašavanju Albanaca za autohtono stanovništvo koje polaže prava na svu baštinu s prostora koji nastanjuje. Ne kažemo da se ovi albanski istoričari bave negacionizmom iz puke zlonamernosti, želeći da im otmemo poreklo koje im legitimno pripada, nego zbog toga što je teorija o ilirskom poreklu Albanaca u modernoj istoriografiji uglavnom odbačena.

Poslednji poznati rad ozbiljnih naučnika na ovu temu objavili su lingvisti Štefan Šumaher i Joahim Macinger sa Bečkog univerziteta. Pažljivo analizirajući albanski jezik i njegov razvoj, njih dvojica su zaključili da se koren albanskog jezika ne nalazi u drevnom jeziku kojim su govorili Iliri. „Kada se uporedi ono malo fragmenata ilirskog jezika kojima danas raspolažemo sa albanskim, vidi se da oni nemaju gotovo ničeg zajedničkog. Ova dva su suprotstavljena i ne mogu se uklopiti. Albanski sa lingvističkog gledišta nije isto što i ilirski“, rekao je Macinger. On i njegov kolega veruju da je albanski jezik nastao potpuno odvojeno od ilirskog tokom drugog milenijuma pre nove ere i da potiče sa severa Balkana. „Zasigurno znamo da se radi o jeziku koji je prisutan već najmanje 3.000 godina. Iako milenijumima nije postojao u pisanoj formi, albanski je postojao kao zaseban jezik“, dodao je on. Naučnici, štaviše, smatraju da albanski jezik ima mnogo više veze sa jezikom kojim su govorili drevni Dačani i Tračani, nego sa ilirskim. A jezik, odnosno činjenica da se albanski govori u regionima u kojim se ranije govorilo ilirskim, upravo je jedan od ključnih argumenata pristalica ilirskog porekla Albanaca. Takođe, ne postoje ni jasni arheološki dokazi koji potvrđuju kontinuitet življenja albanofonog stanovništva na tom prostoru od vremena Ilira. Za albanske istorijske ekstremiste njihovo ilirsko poreklo je, međutim, činjenica i oni smatraju da je težina dokazivanja ne na njima nego na onima koji osporavaju ovu teoriju. Neki, poput istoričara iz Tirane Ćlirima Džunge, idu još dalje pa tvrde da čak i latinski i starogrčki u stvari potiču od albanskog jezika, što je slučaj i sa čitavim nizom drugih jezika na Balkanu, ali i šire. Ovakav stav je posebno sumanut ako se uzme u obzir da prvi pisani dokument na albanskom jeziku potiče iz 1462. godine, dok je prvi srpski, Marijinsko jevanđelje, datiran najkasnije na 11. vek (više od 400 godina ranije) a grčki i latinski i potiču najkasnije iz osmog, odnosno petog veka pre nove ere.

Slično je i sa crkvama. Dok Albanska pravoslavna crkva postoji tek od 1937. godine, srpska datira s početka 13. veka. Najstariji srpski manastir Pavlica potiče s kraja 12. veka, iz vremena pre vlasti dinastije Nemanjića. S druge strane, sve najstarije crkve i manastire koji se nalaze na teritoriji današnje Albanije, uključujući i crkvu Uspenja presvete Bogorodice kod Đirokastera, Crkvu Svetog Nikole u Mesopotamu i manastir Ardenica posvećen roždestvu Presvete Bogorodice, podigli su vizantijski carevi i ranije su pripadali Grčkoj crkvi. Sve ove svetinje vode se kao albanska kulturna dobra, i na osnovu ovih nekoliko primera jasno je i šta bi se desilo sa srpskim crkvama i manastirima kada bi Albanci uspeli da nad njima dobiju bilo kakvu ingerenciju.

KONKRETNI PRIMERI NEGACIONIZMA Mora se priznati da je etničko poreklo Albanaca vrlo teško dokazivo i nije apsolutno potvrđeno da ne potiču od Ilira. Mnogo je lakše dokazati neistinitost nekih drugih njihovih istorijskih tvrdnji koje su podjednako razumne koliko i ona makedonska da potiču od Aleksandra Velikog. Jasan primer negacionizma, odnosno izobličavanja istorijskih činjenica je njihov najveći nacionalni heroj Skenderbeg. Njegovo poreklo je jasno i nedvosmisleno utvrđeno – on je bio Srbin. Prema mišljenju engleskog istoričara iz 19. veka Edvarda Gibona, Skenderbeg potiče od bratstva Branilovića iz Zete, a deda mu se preselio u Janjinu kao srpski velikodostojnik. Otac mu je bio Ivan I Kastriot (prezime nije albanskog porekla nego je izvedeno iz grčke, odnosno latinske reči za zamak), a majka se zvala Vojislava. Braća i sestre su mu se zvali Staniš, Repoš i Konstantin, Mara, Jelena, Angelina, Vlajka i Mamica. Ako sve ovo nije dovoljno, onda navedimo i da je sačuvano njegovo pismo Dubrovčanima iz 1450. godine pisano na srpskom jeziku, ćirilicom. Drugi heroj kojeg Albanci hoće da preotmu Srbima je Miloš Obilić. Kao da njegovo ime čisto slovenskog porekla nije dovoljan dokaz njegove pripadnosti. U albanskom epu, čiji je tekst objavljen 1923, a koji je široj javnosti poznatim učinila Ana di Lelio, nekadašnja politička savetnica u UNMIK-u, a potom i Agima Čekua, objavivši knjigu „Kosovska bitka u albanskom epu“, ne samo da se Obilić smatra Albancem kojeg je Turcima izdala Srpkinja nego se pominju i nepostojeće bitke koje su, navodno, prethodile sukobu na Kosovu polju, u Kačaničkoj klisuri i kod Uroševca.

Negacionizam je i smatrati manastire poput Visokih Dečana albanskim, a ne srpskim. Baš kao što se zna da su gore nabrojane manastire u Albaniji gradili vizantijski carevi, a ne Albanci ili Iliri, tako se zna i da Dečani nikome nisu oteti, već se radi o zadužbini kralja Stefana Dečanskog i cara Dušana.

Ne treba se zavaravati ni mišlju da bi kosovski Albanci bilo kakvu pažnju i zaštitu posvetili ovim svetinjama, ukoliko bi im došle do ruku, pa ni zarad izgradnje sopstvenog identiteta za koji i Hašim Tači kaže da „ne postoji“ („Njujork tajms“, 9. decembar 2007). Među Albancima, bilo da se radi o katolicima ili o muslimanima, ne postoji poštovanje prema pravoslavnim svetinjama. Dr San Zefi, zamenik katoličkog administratora u Prizrenu biskupa Marka Sopija, izjavio je 2003. da je „Srpska pravoslavna crkva podizala svoje hramove na ruševinama albanskih crkava, čime su duhovne vrednosti zamenjivane političkim“ (dnevni list „Zeri“). S obzirom na to da su te crkve nosioci političkih, a ne duhovnih vrednosti, onda nije greh ni srušiti ih. Biskup Sopi je nešto ranije (2001) izjavio da su crkve na teritoriji Kosova „bile tu i pre dolaska Srba“, a da su Srbi sedište svoje crkve preneli u Peć tek posle Londonskog kongresa 1896. godine.

Na kraju, nije teško zaključiti zašto i Skoplju i Tirani, odnosno Prištini potpuno odgovara krivotvorenje istorije i pretvaranje Srba u okupatore. Potomci Aleksandra Velikog i Ilira treba da imaju veća prava nego srpski dođoši i s razlogom traže da im se vrati ono što im istorijski pripada – sva srpska istorija i baština.

[/restrict]