Tumačenje istorije – uživo

Piše Mila Milosavljević 

Predstava „Ujedinjenje ili smrt 1918“ pokušava da pronađe odgovore na mnoga pitanja koja otvara savremeni politički trenutak među Južnim Slovenima

okumentarna predstava „Ujedinjenje ili smrt 1918“ Narodnog pozorišta Priština sa sedištem u Gračanici, koju su režirali Jelena Bogavac i Nenad Todorović, premijerno je izvedena u beogradskoj kafani ,,Zlatna moruna“.
Polazište u stvaranju ovog komada autorskom timu bio je stenogram Podgoričke skupštine održane uoči formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Odluke donete na ovoj Skupštini 1918, detronizacija kralja Nikole u izgnanstvu i njegove dinastije Petrović Njegoš s prestola Crne Gore, te ujedinjenje s Kraljevinom Srbijom, odnosno ujedinjenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca u zajedničku državu Kraljevinu SHS – prvu jugoslovensku državu, ostavile su, sudeći po toku ove jedinstvene pozorišne drame, trajne posledice i otvorena pitanja.
Spoznajom različitih istorijskih istina koje se na ovu temu sudaraju i to „baš na tački Podgoričke skupštine, tački nacionalnog sudara ili pucanja, tački ujedinjenja, nastaju dve postdramske istine tumačenja te situacije“. U podrumu kafane „Zlatna moruna“ odvijalo se ,,istorijsko skupštinsko zasedanje“, u kojem je pravo glasa imala i – publika, koja je nakon proglašenja ujedinjenja i izvođenja srpske himne „Bože pravde“ podelila radost ovog radosnog čina s ,,poslanicima“ uz lozu i kačamak.
Prema rečima Jelene Bogavac, koja sa Milenom Bogavac potpisuje i dramaturgiju ove predstave, rediteljski tim ovde suprotstavlja dve strane, jednu crnogorsku, ,,zelenašku“ i drugu prosrpsku, „bjelašku“. Na pitanje da li je autorski tim zapravo stao na jednu od ove dve strane, Jelena Bogavac odgovara da jeste, ali samo na onu umetničku.
„Ujedinjenje ili smrt 1918“, kako ističu njeni stvaraoci, pokušava da pronađe odgovore na mnoga pitanja koja otvara savremeni politički trenutak među Južnim Slovenima: Ko sam ja, ko smo mi, a ko su oni? Da li si Srbin ili Crnogorac? Ko su Crnogorci? Ko su Montenegrini? Ko su Jugosloveni? Da li je identitet suverenitet? Šta je narod, šta je nacija, šta je država, šta je državnost? Jesu li Srbi okupatori ili oslobodioci?…
Autentičnim humorom i cinizmom prožet je čitav komad, počev od trenutka kad se pred sam početak predstave gledaoci opremaju zaštitnim kombinezonima s preporukom da ih obuku kako bi se zaštitili od srpskog nacionalizma, do nastupa ženskog dela ansambla koji se odvija u prostoru kafane – od pevanja do plakanja, od veličanja crnogorštine, preko prezira svega što je srpsko i dolazi od Srbije, do na kraju naricanja zbog činjenice da su oni, Srbi, ipak pokorili Crnogorce.
Činjenica da se predstava igra u kafani „Zlatna moruna“ nosi posebnu poetsku težinu, što Nenad Todorović objašnjava time da je kafana, poznata u istoriji kao zborno mesto mladobosanskih revolucionara, postala u današnjici „poprište novog istorijskog trenutka“ pošto je svakodnevno puna migranata sa Bliskog istoka.