Slikarstvo je živo i sasvim dobro se oseća

Piše Dejan Đorić

Suočena su dva barda, dve škole slikanja i mišljenja, obojica podjednako uticajni. Slikarstvo nije mrtvo, kako zlohudo nariču avangardni teoretičari i kako priželjkuju eksperimentatori

Tekuća izložba u „Modernoj galeriji Valjevo“ „Od Stančića do Stanića“ ima programski naziv. Njime se htelo reći da je na kraju jednog i na početku novog veka vreme i za svođenja, upoređivanja, preispitivanja i rezimiranja kulturnoistorijskih procesa. U umetnosti ih je najbolje analizirati na slikarskim primerima, posebno na fantastičnom slikarstvu koje nije kao zavičajni realizam strogo nacionalno određeno, pa zato ima širi krug poštovalaca. Možda je vreme i za rezimiranje srpsko-hrvatskih umetničkih odnosa bez nacionalnog i ratnog opterećenja, jer su oni istorijska realnost.

TAJNO BRATSTVO SLIKARA I EZOTERIKA

[restrictedarea]

Razložno i bez strasti mogu da se ispituju umetnički uticaji dve kulture, a oni su posle Ivana Meštrovića najrazvijeniji u slikarstvu obeleženom iracionalnošću. Leonid Šejka je pobudio interesovanje čim se pojavio njegov „Traktat o slikarstvu“, koji je i u Hrvatskoj bio tražena knjiga. U novoosnovanom zagrebačkom „Muzeju suvremene umjetnosti“ i pored naglašenog nacionalnog i avangardnog usmerenja, u stalnoj postavci se nalaze Šejkina dela. Marija Čudina, njegova prva supruga, najbolja je hrvatska književnica u drugoj polovini dvadesetog veka. Medialom se bavio i Danijel Dragojević, jedan od najznačajnijih hrvatskih pesnika i esejista. Kritičar Igor Zidić, kultna ličnost hrvatske likovne scene, uključivao je Šejkine slike u postavke svojih autorskih izložbi, a „Smak sveta“, jednu od najznačajnijih knjiga Dragoša Kalajića, publikovao je Nakladni zavod „Matice hrvatske“. Izložba Olje Ivanjicki u Zagrebu bila je značajan događaj, a koliko Mediala pobuđuje pažnju svedoči i intervju Milića od Mačve u jednom visokotiražnom hrvatskom listu u vreme rata, u kojem slikar u svom poznatom stilu nimalo nije odstupio od nacionalnog opredeljenja. Postoje umetnici i intelektualci kao Miro Glavurtić koji i poreklom pripadaju dvema sredinama, baštineći najbolje iz obe kulture. Veliko priznanje srpskom fantastičnom slikarstvu stiglo je od Splićanina Branka Pavace, po nekim mišljenjima najboljem mlađem balkanskom slikaru. Prijatelj slikara Željka Đurovića i Zorana Ivanovića, Pavaca je odabrao Beograd za centar u kojem će se obrazovati, mada se kasnije posvetio konzervatorskom radu.
Varaždinac Miljenko Stančić (1926-1977) i Hercegnovljanin Vojo Stanić (1924) u tom smislu su uzori dve slikarske škole i stubovi magičnog slikarstva jugoistočne Evrope. Stančić je od svih hrvatskih metafizičkih slikara bio najbolje povezan sa srpskim volšebnicima, a takvi kontakti se protežu sve do Željka Kipkea. Delimično dobro ih je istražio istoričar umetnosti Nikola Kusovac u uvodnom tekstu obimnog kataloga valjevske izložbe, ukazavši i na nezasnovanost stavova protiv Miljenka Stančića koji danas deluju kao kritičarsko trabunjanje. Stančić je među najprisutnijim hrvatskim umetnicima u Srbiji. Na „II Memorijalu Nadežde Petrović“ u Čačku 1962. godine dobio je nagradu publike, a na „II Beogradskom trijenalu likovnih umetnosti“ nagradu za slikarstvo, kada je u prestonici priredio i samostalnu izložbu slika. Njegovu retrospektivnu izložbu u „Salonu Muzeja savremene umetnosti“ u Beogradu, kao i druga nastupanja pratili su naši najbolji stručnjaci, a in memoriam je objavilo čak četvoro kritičara. Stančić je među slikarima koji su najviše uticali na srpsku likovnu scenu. Vojni rok je služio u Beogradu 1953-1954, kao rukovodilac likovne grupe okupljene pri „Domu JNA“, gde je stekao brojne prijatelje i poštovaoce. Milovan Vidak i Milan Cmelić kod njega su učili slikarstvo. Postoji tajno bratstvo slikara ezoterika i Mediala, osim Igora Vasiljeva i Milana Popovića preteču ili saborca ima u Miljenku Stančiću. Ljuba Popović kaže da su na njega najviše uticale dve slike – „Muzejska postavka“ Leonida Šejke iz 1956. godine i „Mrtvo dijete“ Miljenka Stančića iz 1954. godine. Sa prvom počinje postmoderna, pojavljuje se umetnost kao klasifikacija, arhiva, Šejkino veliko civilizacijsko i umetničko đubrište, a druga najdublje izražava splin, melanholiju, crnu žuč koja natapa ne samo medialno, već i sasvim drugačije slikarstvo tog vremena. Lični i svetski udes kao večnu temu pojedini slikari uzdigli su do mitskog. Šejka je kao Stančić najbolje slike naslikao u kuhinji, na kolenima, po mračnim sobičcima, a taj mrak  ima toliko tajanstva da senči i dela mlađih majstora, poput Dragoslava Živkovića, Vase Dolovačkog, Saše Marjanovića i Predraga Peđe Todorovića. Miljenko Stančić, najveći hrvatski slikar druge polovine dvadesetog veka, više utiče na srpsko nego na hrvatsko novije slikarstvo. U Srbiji je neuporedivo prisutnija tradicionalna slikarska poetika, potraga za čistom likovnošću, lišene naracije, istorije i religije, ali ne i metafizike. Oslanjajući se na Stančića, naši mlađi slikari uvažavaju i početke hrvatskog modernizma, slikarstvo Račića, Becića i Kraljevića, premda su u pozadini obnove melanholičnog žanr slikarstva naglašene mekoće, čulnosti i plemenite materije, zapravo Vermer, Šarden i Koro. Dragoš Kalajić je kao i u mnogo čemu vizionarski predvideo da će posle Mediale doći do obnove slike, sada ubiremo plodove te srpske renesanse koja je kao i visoka renesansa cvetala pola veka.

ŠKOLA CRNOGORSKOG IRACIONALIZMA
Izložba „Od Stančića do Stanića“ ima i širi značaj od skretanja pažnje na likovne odnose dve kulture. Miljenku Stančiću je u „Modernoj galeriji Valjevo“ bila priređena samostalna izložba slika 1987. godine, a Voju Staniću 1993. godine. Uz Dada Đurića i Uroša Toškovića, Stanić je najviše i najbolje što je dala škola crnogorskog iracionalizma, drugačija od svega poznatog u svetskoj umetnosti. Najveći živi crnogorski slikar Vojislav Vojo Stanić dobar je primer suprotnog umeća od Stančićevog. Vojo je predstavnik škole srpskih i crnogorskih barbarogenija, buntovnika, rušitelja ustaljenih, zapadnih vrednosti sa kojima se Stanić poigrava, ismeva ih, vanrednim humorom i duhovitošću dovodi u pitanje. Nekoliko monografija, posebno knjiga autopoetičkih tekstova, otkriva ga kao nadahnutog antimodernistu, branioca tradicionalnog, pravog slikarstva i zato Kusovac dobro primećuje da izložba ima za cilj uspostavljanje likovnih vrednosti na najboljim primerima. Stanislav Živković, doajen srpske istorije umetnosti, mudro uočava da se naše slikarstvo istorijski oslanja na srednjovekovno, a time i na antičko, i da su mu strane crtačka manijakalnost i mračna mistika Severa koji tek sa Medialom ulaze u vedru umetnost mediteranskog zaleđa. Kako onda vrednovati slike Voja Stanića koji je uneo fantastično, tako retko u antici i pravoslavlju, u mediteransku čaroliju? Na sasvim drugačiji način to je uspelo još samo Željku Đuroviću, jednom od cenjenih majstora na svetskoj sceni i Borisu Dragojeviću. Stanić  je više kao uzor nego kao učitelj uticao na mlađe crnogorske slikare oneobičene tematike. Mediteranska vedrina i maštovitost odlikuju Momčila Macanovića, Zorana Krulja i Ratka Odalovića, pa se može reći da stari majstor ima istu ulogu kao i Miljenko Stančić.
Suočena su dva barda, dve škole slikanja i mišljenja, obojica podjednako uticajni. Slikarstvo nije mrtvo, kako zlohudo nariču avangardni teoretičari i kako priželjkuju eksperimentatori. Živo je i sasvim se dobro oseća zahvaljujući velikim starijim i mlađim stvaraocima, ali i nesebičnom zalaganju kolekcionara Draška Milićevića. Remek-dela Stančića i Stanića, do kraja godine izložena u dve sale „Moderne galerije Valjevo“, samo su deo kolekcije porodice Milićević. Kada bi neko hteo da ih objedini ne bi više mogao i u tome je kulturni značaj kolekcionara poput Milićevića.

[/restrictedarea]