RATKO DMITROVIĆ Praznina u duši Vlade Divca

Piše: Ratko Dmitrović

Sedamnaest godina nakon što je Dražen Petrović odbio da objasni prekid njihovog prijateljstva, a kasnije izgubio život u saobraćajnoj nesreći, Vlade Divac obreo se ovih dana u Zagrebu da odgovor, makar delimični, potraži od Draženove majke

Sedmog juna 1993. godine tada već planetarno poznat i slavan košarkaš, Vlade Divac, odmarao se na Havajima. Ležao je na plaži i čitao lokalne novina kada mu je došla vest da je u Nemačkoj, u teškoj saobraćajnoj nesreći, poginuo Dražen Petrović. Toga časa shvatio sam-reći će kasnije Divac-da ću ostatak života provesti sa jednom unutrašnjom prazninom, koju nikada neću moći da popunim.
Ta praznina nastala je u vreme građanskog rata,  krvavog sunovrata jedne države koja se zvala Jugoslavija i koja je, ma šta god mi o tome danas mislili, bila ozbiljna država. Sa manama koje su je i sahranile, ali ozbiljna u mnogo čemu. Sportu, na primer. Država Jugoslavija podarila je svetskoj košarci verovatno najbolju „belu“ reprezentaciju svih vremena, desetak košarkaša čija će se imena spominjati dok god bude bilo koševa i košarke kao igre.

PODIZANJE ZIDA
A šta je to trebalo da se dogodi, pa da ona praznina u duši Divca bude ispunjena?
Razgovor sa Draženom Petrovićem. Odgovor na jedno veliko zašto. Traženje reči, koje bi objasnile iznenadno ćutanje umesto prijateljstva, podizanje zida tamo gde je, bar je tako mislio Vlade Divac, zauvek trebalo da stoji most.
Sedamnaest godina kasnije, septembra ove 2010. godine, bivši košarkaš, a sada predsednik Olimpijskog komiteta Srbije, Vlade Divac, doputovao je u Zagreb. Prvo odredište bilo je gradsko groblje, Mirogoj, mesto gde se nalazi i večna kuća porodice Petrović. Jedno grobno mesto je popunjeno, iznad njega mermerna ploča sa fotografijom Dražena Petrovića. Pored Divca obezbeđenje, dodeljeno od strane hrvatske države i nekoliko ljudi sa američke produkcijske mreže ASPN.
Ono što se toga dana događalo na Mirogoju i kasnije u zagrebačkom stanu Draženovog brata Aleksandra, ostaće sačuvano u dokumentarnom filmu „Nekada braća“ televizijsko-produkcijske kuće ASPN.
Divac se na Mirogoju zadržao oko sat vremena. Na grobu Dražena Petrovića ostavio je cveće i jednu njihovu zajedničku fotografiju, zadržao se tu tridesetak minuta, a potom obišao i grob Krešimira Ćosića, uz Divca, verovatno najboljeg centra jugoslovenske košarke svih vremena.
Toga dana Vlade Divac oslobodio se, kako sam reče, tereta koji je nosio od 1993. godine. U stanu Aleksandra Petrovića bila je i Biserka Petrović, njegova i Draženova majka, koja inače sa suprugom Jovanom živi u Šibeniku, ali nekoliko meseci godišnje provodi u Zagrebu gde se nalazi „Memorijalni muzej Dražen Petrović“ koji ona vodi . Divac, razumljivo, nije i verovatno nikada neće izneti sve detalje razgovora sa majkom Dražena Petrovića, ali tvrdnja kako se toga dana oslobodio velikog psihološkog tereta ukazuje na zaključak, da je taj razgovor dotakao najosetljiviju temu ovih prostora – odnos Srba i Hrvata. U ovom slučaju, odnos Dražena Petrovića i Vlade Divca. Tačnije, kako i zašto je svojevremeno prekinuto jedno veliko prijateljstvo.

„ŠAHOVNICA“ NA PARKETU
Dražen i Vlade bili su najprisniji u ondašnjoj reprezentaciji Jugoslavije, u periodu od 1986 do 1991. Zajedno su delili sobu, sedeli za istim stolom u restoranima, znali jedan o drugom ono što niko nije, uključujući njihove roditelje i braću…A onda je došlo Svetsko prvenstvo u Argentini 1990. godine.
Bila je to godina višestranačkih izbora na nivou republika, tadašnje Jugoslavije. Krajem maja u Hrvatskoj pobeđuje HDZ, stranka programski postavljena na fašističko-nacističkim obrascima. Talas radikalnog nacionalizma, sa nabujalom nostalgijom prema ustaštvu i NDH, preplavio je Zagreb, Split, Zadar, Osijek, Šibenik…U takvoj atmosferi reprezentacija još uvek postojeće, ali sve klimavije Jugoslavije otputovala je u Argentinu, gde je te godine, avgusta meseca, održano Svetsko prvenstvo u košarci. Do finala dolaze dve reprezentacije iz zemalja koje će uskoro nestati sa svetskih mapa: Jugoslavija i Sovjetski Savez.
Momci u plavim dresovima slave ubedljivu pobedu, „sovjeti“ nikakve šanse nisu imali, i onda se, sa poslednjim sudijskim zviždukom, događa ono što je delimično odredilo budući odnos Vlade Divca i Dražena Petrovića. U opštoj radosti i metežu koji je nastao po završetku utakmice, kamere Jugoslovenske radio televizije, u direktnom prenosu, beleže jednog mladića koji uspeva da preskoči ogradu između tribina i terena, utrči među košarkaše i tamo razvije jednu zastavu kakvu su Jugoslaveni već upoznali na skupovima HDZ-a – hrvatsku trobojku sa šahovnicom u sredini. Momak maše sa tom zastavom Divcu ispred nosa što on, koji u rukama već ima jugoslovensku zastavu, shvata kao provokaciju, opominje momka da na terenu ima mesta samo za jednu zastavu, ovaj mu odgovara da je jugoslovenski barjak obično smeće, posle čega Vlade otima šahovnicu i baca je na parket.
Taj potez, ispostaviće se kasnije, doneo je Divcu gotovo kod svih Hrvata, epitet srpskog nacionaliste, četnika, mrzitelja svega što je hrvatsko. Od tada, pa evo do danas, u Hrvatskoj nije uputno spomenuti Divca. Zbog toga obezbeđenje i na Mirogoju i za sve vreme boravka Vlade Divca u Hrvatskoj.
Posebno se u netrpeljivosti prema Divcu tih dana i meseci isticao glumac i filmski režiser, Antun Vrdoljak, tada potpredsednik Hrvatske, zastupnik u Saboru i najomiljenija ličnost u sviti Franje Tuđmana. Interesantno, Vrdoljak se tada čudio otkuda baš Divac da „otima i gazi hrvatski barjak“ kad su njegovi- govorio je Vrdoljak- Hrvati iz Splita.
Budalaština, naravno, o poreklu Vlade Divcu sve se zna, ali ima nešto i u toj Vrdoljakovoj priči. Naime, jedan iz porodice Divac iz Prijepolja, otkud je i Vlade, otišao je kao vrlo mlad za poslom u Split, tu se oženio, prešao na katoličanstvo i uskoro se deklarisao kao Hrvat. Tako da Vlade i njegov brat Ivica zaista imaju rođaka Divca u Splitu, ali je on ono što je odabrao da bude-Hrvat.
Posle prvenstva u Argentini ta neponovljiva, legendarna i najbolja „bela ekipa“ svetske košarke svih vremena, ekipa Jugoslavije, rastače se, nestaje, kao i država koju su predstavljali. Divac i Dražen Petrović odlaze u NBA i umesto da nastave prijateljstvo i druženje, sve se prekida.
Hladno, bez reči objašnjenja, Dražen prestaje da se javlja na Divčeve pozive, odbija svaku komunikaciju, okreće glavu, čak ne želi ni da se pozdravi sa Divcem pre utakmica njihovih timova (Netsi i Lejkersi), što Vlade ni sebi ni drugima ne može da objasni. Odgojen, kako jednom reče, kao Jugosloven, Vlade odbija mogućnost da je njegov prijatelj Dražen, kojeg je voleo kao brata, u međuvremenu postao hrvatski nacionalista, pa donosi odluku da po svaku cenu sedne i razgovara sa Draženom. Sve misleći da ga ovaj izbegava zbog onog slučaja sa bacanjem hrvatske zastave u Argentini, zastave koja je u međuvremenu postala službeni simbol nove hrvatske države.
I došlo je do tog razgovora. Prema svedočenju Divca trajao je kratko, vrlo kratko. Na jednoj strani bio je Vlade, a na drugoj Dražen Petrović i Stojko Vranković, takođe poznato ime jugoslovenske, a naročito hrvatske košarke.
-O čemu se radi, zbog čega me izbegavate? Zato što sam Srbin ili je nešto drugo- pitao je Divac.
-Kad prođe vreme, objasnićemo ti -rekli su mu i to je bio poslednji kontakt. Nikada se više Vlade i Dražen nisu ni videli ni čuli.
Da li su Dražen Petrović i Stojko Vranković tada bili hrvatski nacionalisti? Koliko ih je porodična situacija odredila u odnosu prema Divcu? Da li su im i srpski koreni u porodici bili ograničavajući faktor, kamen u džepu, razlog za strah i zebnju kako će ih, zbog neke izgovorene reči ili gesta, ubuduće doživljavati „čisti Hrvati“.

OČEVI SRBI
Stojko Vranković nije Stojko već Stojan. To mu je kršteno ime, a Stojko su počeli da ga zovu iz prostog razloga što se pre njega ni jedan Hrvat nije zvao Stojan. Vranković je rođen u Drnišu, od oca Srbina i majke Hrvatice. Odgojila ga je majka i taj odgoj je bio presudan. Stojan Vranković se izjašnjava kao Hrvat, bio je sa Dinom Rađom na Kninskoj tvrđavi, kada je ono Tuđman došao u „oslobođeni“ Knin, a njegovi zemljaci iz drniškog kraja tvrde da je u međuvremenu, zemne ostatke svoga oca iskopao sa pravoslavnog groblja i ponovo ga sahranio na katoličkom.
A Dražen? I u njegovom odgoju majka je bila presudna. Majka Dražena i Aleksandra Petrovića, rekoh, zove se Biserka, potiče iz jedne šibenske tradicionalno konzervativne hrvatske porodice, privržene crkvi. Njihov otac Jovan (zovu ga Jole, kao Stojana Stojko) rođen je u selu Zagora, opština Trebinje, Republika Srpska. Samo par kilometara dalje nalazi se selo Bodiroge iz kojeg korene vuče još jedan slavni košarkaš, Dejan Bodiroga. Inače, njegovi su u vrlo bliskom srodstvu sa Petrovićima; ako je verovati Hercegovcima iz toga kraja, Dejanova baba i Draženov deda bili su rođeni brat i sestra.
Po završetku Drugog svetskog rata porodica Jovana Petrovića seli se na periferiju Zemuna, gde neki od njih žive i danas. Aleksandar Petrović nekoliko puta godišnje dolazi u Zemun da obiđe stričeve i ostalu rodbinu. Jovan Petrović je u Šibenik otišao po zadatku službe i tamo je, uz ostalo, radio u policiji. Tu je upoznao Biserku, oženio se i dobio sinove Aleksandra i Dražena.
Za razliku od Biserke, Jovan Petrović ne istupa u javnosti i nikada ni jednom mediju nije dao intervju. Nije teško pretpostaviti zbog čega.