SLIKAR ČIJE SU KNJIGE SRŽ SRPSKE ORNITOLOGIJE!

Povodom upravo završene izložbe u Galeriji RTS

Mada je to u našim galerijskim uslovima retko, slikar i crtač iz Banata Javor Rašajski odlučio je da u Galeriji RTS predstavi po svom izboru petnaest slika i crteža iz fonda vršačkog muzeja uz svoje nove slike i nekoliko crteža. Reč je o postistorijskom omažu starim majstorima, ličnom, imaginarnom muzeju, o komparativnoj izložbi, kakve se rade u Luvru i u svetskim muzejima, ali su kod nas pionirske. Prikazao je i osamnaest svojih slika, uključujući i crtež „Jovan Sterija Popović“, poklonjen Matici srpskoj, čiji je član

Pre petnaestak dana završila se u Galeriji RTS izložba koja je pobudila veću pažnju publike. Njen naziv je bio „Muzej kao škola. Vremeplov otvorene slike. Gradski muzej Vršac i Javor Rašajski“. Reč je o originalnoj zamisli predstavljanja slikara i crtača iz Banata Javora Rašajskog (Vršac, 1946) i pojedinih ključnih dela iz kolekcije vršačkog muzeja. Odmah na početku treba reći da je Vršac dao više velikih ljudi od ijednog manjeg grada u Srbiji: Jovana Steriju Popovića, Nikolu Neškovića, Arsenija Arsu Teodorovića, Pavela Đurkovića, Nikolaja D. Kuznjecova, Pavla Paju Jovanovića, Dragišu Brašovana, Boru Kostića, Ivana Radovića, Svetislava Vukovića, Vaska Popu i druge. Krajnje je bizarna činjenica, međutim, da Rašajski kao zasigurno najveći crtač koga Vojvodina ima u novije vreme, uopšte nije prihvaćen u svojoj sredini, pa u rodnom gradu u kome njegova porodica živi od 17. veka nije mogao da obeleži pre koju godinu jubilej 75 godina života i pola veka rada. Isto tako ne može već decenijama da dobije izložbu ni u jednoj uglednijoj vojvođanskoj galeriji niti da postane član ULUV-a. Zato su mu sva vrata beogradskih galerija otvorena i član je ULUS-a.
Javor je sin Rastka Rašajskog, umetnika, arheologa i direktora Gradskog muzeja u Vršcu, po nekim mišljenjima najbogatijeg srpskog muzeja po broju od 250.000 eksponata, osnovanog 1894. godine. Muzej je kompleksnog tipa, u svojim zbirkama baštini, kako piše Dragana Kuručev, istoričarka umetnosti i kustos tog muzeja u katalogu izložbe u Galeriji RTS, zbirke predmeta arheologije, istorije, etnologije, likovne umetnosti, numizmatike i prirode. Javor je takođe bio direktor te institucije i pod njim je ona cvetala, imala obimnu izdavačku delatnost a sada tavori, duhovno i finansijski uništena.

Odrastao je u tom muzeju, rano se upoznao s njegovim blagom, stare slike su ga privukle likovnoj umetnosti a preparirani primerci ptica odredili njegovu drugu trajnu ljubav. Muzej u Vršcu ističe svoje kolekcije dela Paje Jovanovića, dvojice profesora beogradske Likovne akademije Zorana Petrovića i Aleksandra Lukovića Lukijana, kao i drugih umetnika. Oni su bili profesori i Rašajskom, podržali ga u istraživanju crteža starog kova, germanskog, iracionalnog i antimodernističkog, što je Rašajskog posle toliko godina posvećenog rada učinilo sada i verovatno najvećim živim srpskim crtačem. Priredio je brojne izložbe svojih starih i novih crteža, na papiru i foreksu, novom materijalu koji je on usvojio za crtanje. Sada kada više nisu živi genijalni crtači iz pokreta Mediale, niti njihovi naslednici poput Branislava Baneta Markovića i Dušana Gavele, a Mihajlo Đoković Tikalo se povukao, mi nemamo u starijoj generaciji boljeg od Rašajskog. Sve je to poteklo iz vršačkog muzeja, gde je on kao dečak s divljenjem gledao delo Uroša Predića „Portret Jovana Sterije Popovića“, „Vršački triptihon“ Paje Jovanovića, slike Konstantina Danila i druge. Tako je i sam 1975. godine nacrtao portret Sterije, najuspešniji u tehnici pera i tuša na papiru u novijoj istoriji srpskog slikarstva.
Stasavši u čarobnom svetu muzeja, bio je zadivljen i eksponatima iz sfere prirode, prepariranim primercima flore i faune, keramikom, metalnim predmetima i kamenom, koji se nalaze na njegovim starim i novim slikama. Posebno su ga impresionirale preparirane sove i jaja koji preovlađuju na njegovim kompozicijama. Očigledno da je reč o učenom slikaru, ali i još ponečemu poteklom iz plodnog detinjstva.
Osim što je uspešan slikar postao je i naš najbolji ornitolog. Rašajski je ornitologijom ozbiljno počeo da se bavi od završene srednje škole. Napisao je 12 autorskih knjiga o pticama. Objavljene su kod velikih izdavača (Prometej, Matica srpska i Laguna). U domaćim i svetskim časopisima objavio je 22 naučna rada. Njegove knjige predstavljaju srž srpske ornitologije. Prvo izdanje „Ptica Srbije“ ušlo je u obaveznu školsku lektiru. Sada radi na knjizi o gnezdima i jajima srpskih ptica, čime se niko nije bavio. Smatran je najboljim srpskim poznavaocem ptica, koji je decenije proveo na terenu, od Mađarske, Rumunije do Svete gore. Praktično nijedan slikar u svetu nema tako duboko teorijsko i praktično znanje o svojoj tematici.

Tako je logično, mada je to u našim galerijskim uslovima retko, odlučio da u Galeriji RTS predstavi po svom izboru petnaest slika i crteža iz fonda vršačkog muzeja uz svoje nove slike i nekoliko crteža. Reč je o postistorijskom omažu starim majstorima, ličnom, imaginarnom muzeju, o komparativnoj izložbi, kakve se rade u Luvru i u svetskim muzejima, ali su kod nas pionirske. Prikazao je i osamnaest svojih slika, uključujući i crtež „Jovan Sterija Popović“, poklonjen Matici srpskoj, čiji je član. Na crtežu je ispisana godina 1980. kako je predložio Vasko Popa, jer je te godine bila velika proslava vezana za Steriju. Izložena slika „Akt sa mrtvom sovom“ iz 2019. njegov je odgovor na brojne nemušte pokušaje slikanja te tematike u našoj novoj umetnosti, u kojoj umetnici uglavnom iskazuju loše poznavanje anatomije, zanata i inkarnata. Mnogi poznavaoci starog slikarstva misle da je akt najteže, najzahtevnije slikati. Smatra da umetnik na svakom delu treba da se maksimalno ostvari, da dâ sve od sebe. Kao crtač Rašajski zna dugo da plete tkivo jednog crteža, po mesec-dva, a kao slikar izraziti je figurativac. To je i uslovilo njegov izbor uzora, slikara predstavljenih na izložbi u Galeriji RTS, od kojih su najpoznatiji Mihalj Munkači (omiljeni slikar Ničea i Džejmsa Džojsa), Konstantin Danil, Nikolaj D. Kuznjecov, Uroš Predić, Edmond-Fransis Aman-Žan, Paja Jovanović, Ivan Radović i Peđa Milosavljević. I oni nama manje poznati kao Eden Šaroši, Karl fon Vid i drugi su sjajni umetnici, čija ostvarenja mogu da stoje u bilo kom muzeju. Rašajski se nije zaustavio kod tih uzora, on je veliki putnik po evropskim muzejima s klasičnim slikarstvom. Posebno izučava flandrijske, flamanske i nemačke majstore, pre svega crtače: Direra, Rembranta, Holbajna i druge. Taj uticaj je vidljiv na njegovom manijakalnom, preciznom i detaljnom crtežu u duhu severnjačke škole, kakav se posle 1960-ih godina sve manje neguje u svetu jer su za njega potrebni veliko znanje, ljubav za crtež i posvećenost u vidu crtačke inteligencije, toliko drugačije od slikarske.