O simetriji i reciprocitetu

Šta se krije iza zahteva koji su Albanci s juga centralne Srbije uputili Kongresu SAD?

Delegacija Albanaca iz Preševa i Bujanovca govorila je 27. februara pred američkim Senatom o situaciji i položaju njihovih sunarodnika na jugu centralne Srbije. U susret ovom događaju, građanima se putem društvenih mreža obratio narodni poslanik u skupštini Republike Srbije Šaip Kamberi istakavši da će prvi put izvestiti američke senatore o situaciji u tzv. Preševskoj dolini, i zajedno sa svojim kolegama Arditom Sinani, Ragmijem Mustafom i Nagipom Arifijem zahtevati simetriju i reciprocitet u položaju i pravima Albanaca u centralnoj Srbiji s položajem i pravima Srba na Kosovu i Metohiji.
Ostavimo po strani priču o izmišljenoj „Preševskoj dolini“ koja u teritorijalno-administrativnom, geografskom, istorijskom pa čak ni u kolokvijalnom smislu ne postoji. Osvrnimo se na pitanje zahteva o „simetriji i reciprocitetu“ položaja i prava Albanaca i Srba.

U susret demografskom slomu Od dolaska međunarodnih mirovnih snaga u južnu srpsku pokrajinu pa do danas pravoslavni hrišćani na Kosovu i Metohiji izloženi su teroru, ubistvima, nasilju, proterivanju, pljački, ucenama i političkim pritiscima. Na Vidovdan 2022. godine na Gazimestanu je uhapšen mladić Nikola Nedeljković jer je učinio „strašno krivično delo“ – nosio je majicu s državnim simbolima Srbije. U decembru prošle godine kosovska policija sprovela je hapšenje više srpskih muškaraca među kojima su se našli Dejan Pantić i Miljan Adžić. Njima je na teret stavljeno „remećenje ustavnog poretka i organizovanje terorističkih aktivnosti“. Istog meseca porodici Petković iz Velike Hoče, inače vlasnicima poznate vinarije u Metohiji, bez ikakvog pravnog osnova, pripadnici kosovske policije i carine oteli su 40.000 litara vina, iz čistog hira. Na Badnji dan 2023. godine nedaleko od Štrpca ranjeni su srpski dečaci Stefan i Miloš Stojanović dok su se vraćali iz seče Badnjaka. Ranio ih je aktivni pripadnik KBS-a. Samo deset dana nakon tog incidenta u mešovitom naselju Suvi Do, srpskog mladića Lazara M. pred očima kosovskih specijalaca pretukla je grupa Albanaca jer je govorio srpski.
Od 1999. do danas gotovo da ne prođe dan bez albanskih provokacija nad Srbima. Zbog katastrofalne bezbednosne situacije u srpskim sredinama na KiM privreda je ugašena, ekonomija je na nuli, a srpski narod, doveden do ruba egzistencije, preživljava isključivo zahvaljujući podršci države Srbije. I to malo porodičnih firmi poput one u Velikoj Hoči svakodnevno se nalazi na udaru prištinskih organa vlasti sa ciljem potpune ekonomske devastacije područja naseljenih Srbima i njihovog konačnog demografskog sloma.
Za razliku od kosovsko-metohijskih Srba koji su nakon potpisivanja Kumanovskog sporazuma većinom proterani sa svojih ognjišta, Albanci u opštinama Preševo i Bujanovac, kojih nema više od 50-60 hiljada, iako su se na poslednjem popisu svojski trudili da predimenzioniraju taj broj, za vreme i nakon gušenja oružane pobune na jugu Srbije 2000‒2001. godine ostali su da žive u svojim domovima.

Šta je Kamberi prećutao? Uprkos separatističkim stremljenjima Srbija ih je prihvatila kao svoje ravnopravne građane i učinila sve na polju njihove društvene integracije: od otvaranja medijskog prostora do jačanja kulturno-obrazovnih ustanova. Radi toga je i Ekonomski fakultet iz Subotice otvorio svoje odeljenje u Bujanovcu. A povrh svega formirano je Koordinaciono telo kao administrativno-izvršni organ srpske vlade, sa ciljem političko-ekonomskog razvoja i unapređenja kvaliteta života građana Preševa, Bujanovca i Medveđe. Tokom 22-godišnjeg postojanja ovaj organ je uz pomoć ministarstava vlade Republike Srbije u razvoj obrazovanja, lokalne infrastrukture i kapaciteta civilnog društva pomenutih opština uložio više od 150 miliona evra. Zato danas nema nijedne značaje saobraćajnice u selima naseljenima Albancima koja nije presvučena ili asfaltirana. I kao kruna svega, opštine Bujanovac i Preševo su 2019. sa ostatkom zemlje i Evropom povezane modernim auto-putem, čime je omogućen dalji ekonomski napredak i Srba i Albanaca.
Na političkom polju vlast u Preševu, a od 2002/2003. godine sve do danas i u Bujanovcu, vrše albanske političke partije, bez bilo kakvog direktnog mešanja republičkih organa vlasti. Iako u Preševu, a naročito u Bujanovcu živi nezanemarljiv procenat Srba, oni su voljom skupštinske većine u lokalnim parlamentima izopšteni iz autonomnog sistema upravljanja dvema lokalnim samoupravama, što implicira da svu društveno-političku odgovornost za razvoj preševskog i bujanovačkog kraja nose lokalni albanski politički lideri. A pitanje svih pitanja, bez kojeg nema ekonomskih ulaganja i napretka su bezbednost i sigurnost. Ako ima bar malo obraza, Šaip Kamberi bi morao da potvrdi da je u mešovitim sredinama na jugu centralne Srbije stepen bezbednosti i sigurnosti građana na visokom nivou. Od gušenja terorističke pobune 2001. do danas na teritorijama opština Preševo i Bujanovac broj međuetničkih incidenata sveden je na minimum, dok albanski živalj uživa potpunu slobodu kretanja, kao i slobodu korišćenja nacionalnih simbola, jezika i pisma.

Izmiče smisao Imajući u vidu položaj Srba na Kosovu i Metohiji i položaj Albanaca na jugu centralne Srbije prirodno se nameće pitanje: šta zapravo albanski političari iz Preševa i Bujanovca traže u Vašingtonu? Ako pod „simetrijom“ podrazumevaju hapšenje Albanaca s juga Srbije zbog verbalnog delikta ili nošenja majica sa albanskim nacionalnim simbolima, otimanje proizvoda privatnih albanskih preduzeća u Preševu i Bujanovcu, ili ne daj Bože ranjavanje albanskih dečaka i fizičko obračunavanje sa omladinom koja govori albanskim jezikom, zatim kontinuirane pretnje, zastrašivanja i proterivanja albanskog življa, onda njihova zahtevana „simetrija“ i ima smisla jer kroz svu pobrojanu muku decenijama prolaze kosovsko-metohijski Srbi. No takav bi reciprocitet svom narodu poželeo samo potpuni ludak i mazohista.
Sa optužnicom za „remećenje ustavnog poretka Kosova i organizovanje terorističkog akta“ na pravdi Boga su na Kosovu i Metohiji uhapšeni Dejan Pantić i Miljan Adžić. Da li možda reciprocitet koji su preševski i bujanovački albanski lideri tražili na „brifingu u američkom Senatu“ znači hapšenje gospode Kamberija, Mustafe, Arifija i gospođe Sinani jer su prekoračili svoja ovlašćenja i pred organima tuđe države zagovarali narušavanje ustavnog poretka i celovitost Srbije? Ili su simetrija i reciprocitet to kada u opštinama Bujanovac i Preševo, u kojima živi i srpski narod, u lokalnoj vlasti nema nijednog Srbina niti jedne političke organizacije sa srpskim predznakom? A možda su za albanske lokalne političare „simetrija i reciprocitet“ to da se njihovim saplemenicima u opštini Preševo i Bujanovac otima imovina, kao što se manastiru Visoki Dečani u Metohiji, svetinji iz 14. veka koja je na spisku Svetske kulturne baštine, otima 23 hektara zemljišta i šume, ili kao što se na teritoriji opštine Zubin Potok sprovodi nasilno i protivpravno oduzimanje nepokretne imovine koja se nalazi u privatnom vlasništvu Srba?

Pažljivo izabran trenutak Besmisleno je u ovakvim okolnostima govoriti o „simetričnim pravima i položaju Srba i Albanaca“ koje pred američkim senatorima zagovaraju preševski i bujanovački albanski lideri, jer je položaj kosovsko-metohijskih Srba toliko ugrožen i nepodnošljiv, da bi u slučaju bilo kakve simetrije i reciprociteta broj Albanaca na jugu centralne Srbije bio sveden na statističku grešku. Po istom receptu kako se to dogodilo Srbima u Prizrenu, Peći, Istoku ili Đakovici.
Ali nije ovde reč ni o simetriji ni o reciprocitetu jer su Kamberi i njegove kolege dobro upoznati s pravima i položajem Srba u Staroj Srbiji. Iza njihove priče o ugroženosti etničkih manjina u Srbiji i „jednakim pravima“ krije se pokušaj diskreditacije Republike Srbije i njenog državno-pravnog poretka pred međunarodnom javnošću. Čak je i sadašnji momenat za pokretanje pitanja prava Albanaca u Preševu i Bujanovcu taktički odabran kako bi se uzburkala evropska javnost, pojačala pregovaračka pozicija Aljbina Kurtija i izvršio dodatni pritisak na državno rukovodstvo Republike Srbije da prihvati briselski ultimatum. A krajnje separatističke namere vladajuće političke elite Preševa i Bujanovca svima su dobro poznate. Na njihovu žalost, i Preševska Moravica i donji tok Binačke Morave oduvek su pripadali centralnoj Srbiji. Ako je po međunarodnom pravu, tu će i ostati.