Kotlovi Donbasa

Piše Stevica S. Karapandžin

Druga etapa Specijalne vojne operacije (ruski zvanični naziv) Oružanih snaga Ruske Federacije u Ukrajini nastavlja se sa uspehom po rusku stranu. Iako sporije, napadač ciljeve ostvaruje postepenim taktičkim napredovanjem, dok se u severoistočnom delu zone operacije ovih dana mogu očekivati i prvi uspesi operativnog značaja, o čemu i dalje ima malo verodostojnih informacija

Ruska strana je prvu etapu operacije obeležila strategijskim iznenađenjem i neprekidnom inicijativom obezbedila je njegovu eksploataciju na operativnom i taktičkom nivou. Uz velike manevre (Z), duboka uklinjavanja po pravcima i objektima (V), široke obuhvate (O), razvlačenje i vezivanje ukrajinskih snaga na front preko 3.000 kilometara, s brojnim taktičkim desantima, neprekidnim visokopreciznim raketnim udarima i postepenim prenošenjem težišta na istok, stvarani su uslovi za drugu etapu operacije. Prethodilo joj je strategijsko obmanjivanje s namerom napada na Kijev, i zauzimanje Marijupolja. Nakon dvonedeljnih priprema, pregrupisavanja snaga, uvođenja drugog operativnog ešelona i izolacije zone operacije visokopreciznim raketnim udarima, druga etapa započela je 19. aprila 2022. godine.

RUSKA DEJSTVA U praksi je potvrđena procena da će se ruske glavne snage angažovati sa severa opštim pravcem Izjum–Slavjansk sa oko 30 bataljonskih taktičkih grupa, i sa istoka opštim pravcem Lugansk–Artjomovsk (Bahmut) sa oko 24 bataljonske taktičke grupe. Od ukupno 109 bataljonskih taktičkih grupa (od toga 9 u rezervi) koje ruska strana (prema ukrajinskim izvorima) trenutno angažuje u ovom ratu, na liniji fronta dužine oko 700 kilometara, više od polovine (54) angažovano je na glavnom pravcu napada prema Slavjansku, Kramatorsku, Lisičansku i Artjomovsku, na frontu dužine oko 120 km.
Ruske snage su sa severa brzo postigle više taktičkih uspeha prodorima na pravcima Izjum–Barvenkovo, Izjum–Dolina i Krasni Liman – Jampolj. Međutim, probleme su imale duž reke Severski Donjec zbog nemogućnosti ovladavanja njenom južnom obalom. Sa severoistoka i istoka već pomenute ruske snage jačine oko 24 bataljonske taktičke grupe, zajedno s jedinicama dve otcepljene republike koje su od početka rata bile u borbenom dodiru sa ukrajinskim snagama, nastavile su s napadnim dejstvima na prednji kraj odbrane Operativne grupe „Svoboda“ (jačine oko 13 brigada). U tome su imale veći broj taktičkih uspeha na pravcima Aleksandrovka–Severodonjeck i Trojickoje–Popasnaja i u sadejstvu sa snagama koje napadaju sa severa potisnule ukrajinske jedinice iz Severnodonjecka.
U rejonu Harkova blokirani su pokušaji taktičkih kontranapada ukrajinskih jedinica sa tri ruske bataljonske taktičke grupe. Posebno je važno pomenuti onemogućavanje ukrajinskog taktičkog ispada na teritoriju Ruske Federacije. Naime, sredinom maja ukrajinske snage izbile su na državnu granicu, zauzevši naselje Ternovaja Starica. S obzirom na to da je ruska strana blagovremeno sa oko 16 bataljonskih taktičkih grupa posela zonu odbrane sa prednjim krajem na liniji Kozačja Lopanj – Lipca – Veseloe – Ternovaja Starica, snage napadača su zaustavljene i odbačene.
Na jugu i jugoistoku ruska strana je od Gorlovke do Nikopolja angažovala snage jačine oko 12 bataljonskih taktičkih grupa, kojima se nakon zauzimanja čeličane „Azovstalj“ u Marijupolju priključilo još oko 10. Jedinice upućene u cilju blokade ukrajinskih jedinica u Guljaj Polju radi sprečavanja njihove intervencije u bok ruskih snaga koje nastoje da probojem preko Velike Novoselke okruže ukrajinsku grupaciju u rejonima Avdejevka, Kurahovo i Krasnogorovka, zaustavile su ih u pokušaju prodora i nanele im značajne gubitke.
Ruska grupacija od oko 13 bataljonskih taktičkih grupa na pravcu prema Nikolajevu, u borbenom dodiru sa ukrajinskim snagama jačine oko dve brigade, bila je u defanzivi radi sprečavanja ukrajinskog udara u bok južne ruske grupacije. U odnosu na izrazito napadna dejstava na severu i istoku zone operacije, ruska dejstva na jugu i jugoistoku u ovoj etapi imala su defanzivni karakter radi blokiranja i vezivanja ukrajinskih snaga i zaštite sopstvenih bokova.

[restrict]

NOVA TAKTIKA Za četiri meseca rata ruska strana zauzela je oko 20 odsto ukrajinske teritorije, u međuvremenu u potpunosti promenivši napadnu taktiku. Ruske snage su u ovoj etapi izbegavale otvorene pešadijske sudare i uz neprekidna i snažna razarajuća dejstva cevnom i raketnom artiljerijom i armijskom avijacijom vršile prodore po izabranim pravcima radi rasecanja snaga branioca i stvaranja više manjih kotlova. Nastojale su da unaprede taktičke postupke radi sinergijskog delovanja svih vidova i rodova vojske, uz upotrebu mnogobrojnih bespilotnih letelica. Na taktičkom nivou, kod glavnih ofanzivnih snaga, na izabranim pravcima dejstvovale su udarne grupe, koje su nakon uništenja ukrajinskih otpornih tačaka „vatrenim talasima“ i „čišćenja“ prvih linija nastavljale sa ofanzivnim dejstvima u dubinu odbrane neprijatelja.
Jedinice Nacionalne garde, čečenskih dobrovoljaca i rezerve, kao i narodnih milicija dve samoproglašene republike, uspostavljale su kontrolu teritorije i rešavale pitanja zarobljenika i odnosa sa civilnim stanovništvom. Na taj način, maksimalno koristeći prevlast u vazdušnom prostoru i uz veliku nadmoć u artiljeriji, ruska strana je smanjila vlastite gubitke na minimum, istovremeno nanoseći neprijatelju velike nepovratne gubitke.
Ukrajinske snage i u ovoj etapi operacije, zbog načina dejstava koje je nametnula ruska strana, nisu imale mogućnosti za inicijativu, osim u minimalnom obimu na taktičkom nivou. Sa snagama dovedenim iz strategijske rezerve i iz pravca Kijeva (oko 11 brigada) u toku pripreme druge etape operacije, sa 7 brigada nisu uspele da ugroze desni bok severne, kao što ni sa četiri brigade nisu ugrozile levi bok južne ruske grupacije.
Brzi taktički prodori ruskih snaga kroz zonu ukrajinske odbrane sa severa, severoistoka, istoka i jugoistoka neprekidno su ugrožavali pravce dotura i logističke podrške ukrajinskoj strani. U severnom delu zone operacije ukrajinske snage dugo su uspevale da spreče ruske jedinice u izvršenju nasilnog prelaska reke Severski Donjec. Prilikom jednog takvog pokušaja, sredinom maja kod Belogorovke, najverovatnije zbog nepridržavanja taktičkih načela pri izvođenju inače složene napadne radnje uz nasilni prelazak reke, ruskoj strani je na mostovnom mestu prelaska ukrajinskom artiljerijom uništena mehanizovana jedinica ekvivalenta bataljona.

KLJUČ ODBRANE Ruske snage sa severa, iz pravca Svjatogorska i Krasnog Limana, napreduju ka Slavjansku koji je već u dometu ruske artiljerije. Posle više neuspelih pokušaja forsirale su Severski Donjec kod mesta Privolje, severozapadno od Lisičanska, oformile mostobran na južnoj obali reke, uvele snage na tom pravcu, koje, ovladavši Belogorovkom, sada učestvuju u daljim dejstvima prema Lisičansku. Time je dat značajan doprinos stavljanju ovog grada u okruženje sa tri strane. Lisičansk je u završnoj fazi zauzimanja, i to je prvi ruski uspeh operativnog značaja u drugoj etapi operacije, pogotovo što se u neposrednoj blizini ukrajinske snage jačine oko 2.000 vojnika, koje brane naselja Gorko i Zalatnoje, već danima nalaze u kotlu. Osim što se sada cela Luganska oblast stavlja pod kontrolu ruskih snaga, otvara se prostor i za dalje uspehe operativnog značaja, što može dovesti do sloma glavnih snaga ukrajinske odbrane na severoistoku.
Najverovatnije će nakon rešavanja Lisičanska uslediti ruski napad radi probijanja naredne linije ukrajinske odbrane Seversk–Soledar–Artjomovsk u cilju izbijanja pred Slavjansk i Kramatorsk iz pravca istoka. Nadalje, u sadejstvu sa snagama sa severa, to bi kao rezultat moglo imati okruženje glavnine ukrajinske operativne grupe „Svoboda“ u ovim gradovima i njihovo uništenje. U predstojećim borbama i bojevima pri okruženju i zauzimanju Slavjanska i Kramatorska ukrajinske pokušaje udara u bok ruskih snaga iz pravca severa kontraispadima najverovatnije će sprečavati ruska grupacija koja je uspešno odbranila državnu teritoriju Ruske Federacije severoistočno od Harkova.
Ukoliko ruske snage dobiju bitku za Slavjansk i Kramatorsk, može se očekivati da glavninu snaga sa severa preusmere ka jugu i jugoistoku radi obuhvata grupacije u rejonu Avdejevka–Kurahovo–Pokrovsk i u sadejstvu sa jedinicama sa juga, koje vrše vezivanje ukrajinskih snaga, izbiju na administrativnu liniju Donjecke oblasti. Ruske snage su sve vreme druge etape operacije sa jugoistoka vezivale snage branioca Avdejevke, koje, po nekim procenama, u dobro utvrđenoj zoni broje oko 20.000 vojnika. Takođe, ruske jedinice na jugu izvršavale su isti zadatak i na liniji Ugljedar–Nikopolj–Nikolajev. Do sada ruska strana nije rešila problem svakodnevnih artiljerijsko-raketnih razaranja Donjecka i sprečavanja civilnih žrtava, jer u tom rejonu ne uspeva u potpunosti da neutrališe ukrajinsku artiljeriju. Najveća nepoznanica su dalje namere ruske strane ukoliko zauzme ceo Donbas, a u vezi sa eventualnim prenošenjem težišta dejstava na zapad.

GUBICI ZARAĆENIH STRANA Ukrajinska strana izgubila je tokom prve etape ruske invazije strategijsku inicijativu i konstantno kasni u potezima na terenu. Vojno rukovodstvo opterećeno je zahtevima političkog vrha za odsudnom odbranom, što je teško izvodljivo pri inicijativi koju ruska strana neprekidno nameće. Ukrajinski vojni vrh za sada uspeva da organizuje dotur municije i goriva jedinicama u Donbasu i delimično obezbeđuje opremanje zapadnim naoružanjem i vojnom opremom. Težište u snabdevanju municijom je na grupaciji u Avdejevki radi nanošenja gubitaka civilima i izazivanja reakcije ruske strane, te smanjenja pritiska na severnodonjecko-lisičansku anglomeraciju. Ukrajinske jedinice trpe velike gubitke u ljudstvu i tehnici, posebno kod mobilisanih i nedovoljno obučenih sastava. Zbog gubitaka, upadanja u kotlove i ruskog zauzimanja gradova Marijupolj i Severodonjeck, kod ukrajinskih vojnika prisutan je pad borbenog morala. U pojedinim brigadama dolazi do prekida linija komandovanja, ima samovoljnog napuštanja položaja, pa se angažuju i kazneni odredi.
Prema podacima ruskih analitičara, Oružane snage Ukrajine imaju značajne bespovratne gubitke – procenjuje se da su izgubile više od 50.000 pripadnika (nesvojstveno načelima ratovanja) i preko 75 odsto borbene tehnike (što Zapad uporno nastoji da kompenzuje). Sredinom juna u mestu Široka Dača visokopreciznim krstarećim raketama „Kalibar“ ruska strana je uništila komandno mesto operativne grupe „Aleksandrija“ u trenutku održavanja sastanka na kome je neutralisano oko 50 ukrajinskih oficira, među njima i više generala. Rusko Ministarstvo odbrane uglavnom ne saopštava podatke o sopstvenim gubicima. Zvanično je od početka rata poginulo 2.128 i ranjeno 8.897 pripadnika narodnih milicija Luganska i Donjecka. Gruba procena je da su ukupni ruski gubici od pet do šest puta manji od ukrajinskih.
Prvi put od početka rata ukrajinske snage u severoistočnim delovima Donbasa, uz odsudnu, sada primenjuju i mobilnu odbranu, i to zbog velikih gubitaka, izbegavanja novih okruženja, pojave samovoljnog napuštanja položaja, kao i zbog namere „trošenja“ ruskih snaga na taktičkom nivou za odlučujući boj za Slavjansk i Kramatorsk. Kako je već naglašeno, ukrajinske snage se postepeno povlače radi ojačanja odbrane na liniji Seversk–Soledar–Artjomovsk, gde se upućuju i pojačanja iz Slavjanska i Kramatorska. Neprestano se aktuelizuje zamisao da se ruske jedinice u Donbasu iscrpe i stvore uslovi da preostali ukrajinski operativni sastavi izvedu kontranapade i povrate izgubljene teritorije. To će u značajnoj meri zavisiti od stepena uništenja zapadne vojne pomoći prilikom njenog transporta i ešeloniranja nakon ulaska u Ukrajinu. Za sada nema podataka o broju brigada koje se pripremaju za opštu kontraofanzivu krajem avgusta, koju je najavio ukrajinski politički vrh. Glavni problemi s kojima bi se u tom pokušaju suočilo ukrajinsko rukovodstvo bili bi nedostatak savremenog naoružanja i vojne opreme, slaba obučenost mobilisanog ljudstva u rukovanju pristiglim stranim naoružanjem, nemogućnost brzog formiranja i osposobljavanja združenih taktičkih jedinica i operativnih sastava, nizak moral nakon više poraza na istoku zemlje, problematično angažovanje kaznenih odreda i dr. Pored toga, najavljeno je i prebacivanje oko 20.000 ukrajinskih vojnika razmeštenih prema beloruskoj granici radi ojačanja donbaske grupacije, čime bi se situacija mogla znatno zakomplikovati, pre svega zbog eventualnog uvlačenja Poljske i Belorusije u sukob.

ZMIJSKO OSTRVO I ODESA Zmijsko ostrvo je u medijskom fokusu od prvih dana rata kada su ga Rusi zauzeli, a predsednik Zelenski „posthumno odlikovao njegove izginule branioce“. Posle nekoliko dana Rusi su ih sve žive i zdrave poslali kućama. To je jedino ostrvo u akvatoriji ispred Odese, površine samo 17 hektara, ali značajno za kontrolu prilaza ovoj luci.
Ukrajinska strana je u više navrata, uz stopostotne gubitke, bezuspešno pokušala da ga desantiranjem osvoji, pri čemu se jedan takav pokušaj desio, nimalo slučajno, 9. maja. Kada je ukrajinska strana od Zapada dobila razorne cevne artiljerijske sisteme sa dometom do Zmijskog ostrva, dalji boravak na njemu je postao nemoguć, jer se trenutno na tako malom prostoru ne može preživeti. Ruska strana je, i pored toga što je na ostrvu imala PVO sisteme TOR i PANCIR-S, odlučila da ga napusti jer nije mogla da se zaštiti od granatiranja i bespotrebnih gubitaka, što je ukrajinska strana odmah proglasila za pobedu. Ostrvo će najverovatnije do kraja rata ostati neposednuto, osim ako Ukrajina ne nastavi s dosadašnjim načinom trošenja ljudskih resursa.
Ruska strana je svoj, u suštini diplomatski potez napuštanja Zmijskog ostrva, obrazložila kao gest dobre volje. To je najverovatnije u vezi sa izvozom ukrajinske pšenice u svet, gde je Ruska Federacija optuživana za opstrukciju. Sada je ukrajinskoj strani „prebačena loptica“, jer bi u novonastaloj situaciji morala da razminira odesku luku i priobalje, što ona uporno odbija zbog opasnosti od ruskog pomorskog desanta. Ukoliko Ukrajinci izvrše razminiranje, pretpostavke o desantu zapadno od Odese mogle bi se obistiniti, što ne bi bilo u interesu talasokratskih sila jer je Odesa važna tačka u geopolitičkom sanitarnom kordonu.
Ukoliko se ruska strana odluči za pomorski desant, morala bi prethodno da zaštiti desantne brodove od dejstva izuzetno ubojitih protivbrodskih raketa Narpoon, koje imaju domet 200 km.
Od početka rata ovo je drugi ruski potez dobre volje. Prvi je usledio nakon istambulskih pregovora, kada su se ruske snage iznenada povukle sa kijevskog i černigovskog pravca, što je potpisnik ovog teksta protumačio kao epilog strategijske varke radi stvaranja uslova za zauzimanje Donbasa. Ukoliko ruska strana tokom leta zauzme Donbas, da li ćemo nakon drugog ruskog gesta dobre volje videti neko novo iznenađenje, pokazaće vreme. I to najkasnije do početka jeseni.

Autor je pukovnik u penziji

[/restrict]