Promaja na Bosforu i manevrisanje Krima

Duhovno talasanje

Crno more tokom leta ima da ponudi za svakoga ponešto. Ali ovog meseca događaji na Crnom moru, susreti kod Bosfora i promene na Krimu, ne tiču se toliko turizma koliko posledica odluka sabora Srpske i Ukrajinske pravoslavne crkve. Ali i nerešenih pitanja Kritskog sabora 2016. godine

Nedavno smo se uverili da je Srbija postala ostrvo u političkom, kulturnom, sportskom i društvenom smislu. A pokazalo se da je Beograd postao ostrvo i u duhovnom smislu, jer je za neke preporuka, a za neke prepreka za sticanje autokefalnosti, pa put zato drže ka Bosforu za Istanbul, kao da se po starom običaju utrkuju ko će pre po hatišerif, iliti po novom – tomos. Prošle sedmice u trci su bili Podgorica, tj. kabinet predsednika, i Skoplje, tj. kabinet arhiepiskopa MPC Ohridske arhiepiskopije, ko će pre dobiti audijenciju na Fanaru, a ko će više dobiti priznanja i pohvala od vaseljenskog patrijarha.
Tokom boravka u Istanbulu predsednik Crne Gore Milo Đukanović posetio je 8. juna sedište Vaseljenske patrijaršije. Iako je formalan povod susreta bilo krštenje Đukanovićevog unuka, mada ni njemu ne bi škodilo, on je s patrijarhom Vartolomejem razmenio koju reč o istorijskim okolnostima u kojima je Crna Gora više puta obnavljala svoju nezavisnost i osvrnuo se na duboke istorijske veze između Majke crkve i crnogorske države. Doduše bez isticanja istorijskih činjenica o tome koji narod je kontinuirano bio na tim prostorima i borio se za očuvanje pravoslavne vere. Vaseljenski patrijarh je pak ukazao da je dva puta imao priliku da boravi u Crnoj Gori i podsetio na dugogodišnje prijateljstvo s mitropolitom Amfilohijem, čime je stavio do znanja da su se držali odnosa s kanonskom Mitropolijom crnogorsko-primorskom SPC. Ali što se tiče budućih odnosa s raznim verskim strukturama u Crnoj Gori, kako je pokazala praksa u Ukrajini i Severnoj Makedoniji, sve se to da rešiti jednim aktom o primanju u bogoslužbeno jedinstvo. Njegova svetost je upoznao predsednika i s predstojećom posetom delegacije Ohridske arhiepiskopije, koja je posle Beograda krenula na Bosfor da reši svoj status.
Tih dana beše i proslava imendana patrijarha Vartolomeja. I kako dolikuje, gostima iz Skoplja je bio uručen dar na molitveno sećanje o toj poseti. Beše to akt primanja u bogoslužbeno jedinstvo, kojim se odstranjuje višedecenijski raskol s drevne Ohridske arhiepiskopije. Taj akt je prethodno usvojen i saopšten u Istanbulu na sinodskom zasedanju 9. maja, kojim je Vaseljenska patrijaršija priznala crkvenu jerarhiju predvođenu arhiepiskopom Stefanom za kanonsku i validnu u svepravoslavnom svetu uspostavljanjem kanonskog i liturgijskog opštenja s njom. Hronološki gledano, posle tog sinodskog rešenja usledilo je priznanje i Sabora Srpske pravoslavne crkve, s potonjim uspostavljanjem liturgijskog jedinstva, a zatim i dodelom autokefalnosti i svečanog akta koji to potvrđuje – tomosa. Ali braći iz Stare Srbije, današnje Severne Makedonije, to beše sve simbolično i shvatiše to kao preporuku. Stoga se delegacija Ohridske arhiepiskopije uputila na Fanar, želeći hleba preko pogače, po „pravi“ tomos, koji je trebalo da im uruči Vaseljenska patrijaršija jer je to, prema rečima arhiepiskopa Stefana za grčki list „To Vima“, jedina crkva koja po tradiciji i kanonima izdaje takav akt. Najavljivana dodela tomosa na praznik Pedesetnice svela se na pouku vaseljenskog patrijarha posle zajedničke liturgije da veruju Majci crkvi koja je pokazala brigu i pomogla im da se posle višedecenijske izolacije vrate u liturgijsko jedinstvo. Ali za dugoočekivani tomos izgleda da će još čekati. Možda dočekaju ako se naziv države promeni u naziv arhiepiskopije koju su priznali. [restrict]

U Stambolu na Bosforu ništa novo. Predstavnici i pokrovitelji raskolničkih grupacija, trenutnih i bivših, dolaze s molbama za priznanje i dodelu tomosa. Tako je i pre nekoliko godina na Fanaru čest gost bio tadašnji predsednik Ukrajine Petar Porošenko. Svojim zalaganjem izdejstvovao je da se ukrajinski raskolnici sinodskim aktom Vaseljenske patrijaršije prime u bogoslužbeno jedinstvo. Potom je na Fanaru svečano dodeljen tomos o autokefaliji novoformiranoj verskoj organizaciji „Pravoslavna crkva Ukrajine“, čime je direktno došlo do mešanja u unutrašnje uređenje Moskovske patrijaršije. To je dovelo do komplikacije crkvenog ukrajinskog pitanja i ugrozilo položaj kanonske Ukrajinske pravoslavne crkve. A status te crkve danas takođe nije do kraja određen od kako su stali na put ka udaljavanju od Moskovske patrijaršije.

Posledice Sabora UPC

Posle Sabora Ukrajinske pravoslavne crkve 27. maja, prva reakcija iz Moskve je uistinu bila više nego umerena, o čemu svedoči saopštenje Sinoda Ruske pravoslavne crkve od 29. maja puno razumevanja situacije koja se dešava unutar autonomne strukture Moskovske patrijaršije.
Odluke Sabora UPC uskoro su počele da se primenjuju u životu crkve koja svoju duhovnu misiju vrši u Ukrajini i njenim spornim delovima. Tako je član 7 Sabora UPC od 27. maja već bio primenjen u slučaju eparhija na Krimu. Prema tom članu Sabor preporučuje da tokom vojnog stanja, ukoliko ne postoji mogućnost komunikacije eparhije sa crkveno administrativnim centom, odnosno Kijevskom mitropolijom, eparhije samostalno reše pitanja koja spadaju u njihovu nadležnost, s time da ukoliko postoji mogućnost o tome blagovremeno jave nadležnim crkvenim organima. Primenjujući ovaj član, arhijereji Džankojske, Simferopoljske i Feodosijske eparhije sa Krimskog poluostrva obratili su se patrijarhu moskovskom i sve Rusije Kirilu i Svetom sinodu s molbom da se njihove eparhije prime pod direktnu potčinjenost Njegove svetosti i Svetog sinoda Ruske pravoslavne crkve. S tim u vezi u Moskvi je 7. juna održana sednica Sinoda RPC kako bi rešili to pitanje. Sveti sinod je doneo sledeće odredbe o tom pitanju. Odgovarajući na molbe pomenutih episkopa, s obzirom na nemogućnost redovne komunikacije između ovih eparhija i Kijevske mitropolije, doneta je odluka da se Džankojska, Simferopoljska i Feodosijska eparhija prime u neposrednu kanonsku i administrativnu potčinjenost patrijarhu moskovskom i sve Rusije i Svetom sinodu Ruske pravoslavne crkve. Takođe, rešeno je i da se na teritoriji Republike Krim i grada Sevastopolja formira Krimska mitropolija koja bi u svom sastavu imala pomenute eparhije. Na prvi pogled ništa sporno. Krimske eparhije su postupile u skladu sa odredbama Sabora i dobile potvrdan odgovor o pitanju koji se tiče njihovog statusa. Ali u UPC postoje mišljenja da bi to pitanje trebalo da se reši na Pomesnom saboru RPC, jer takvo rešenje bez saglasnosti jerarhije autonomne crkve može da se tumači kao mešanje u unutrašnje uređenje, koje je zagarantovano još od formiranja UPC 1990. godine gramatom patrijarha moskovskog Alekseja II.
A kad smo kod toga kako bi šta trebalo i po kom postupku, Sinod RPC imao je i svoje sugestije. Od ostalih rešenja pomenutog Sinoda RPC koja se tiču Sabora UPC, neophodno je istaći da je na tom zasedanju uz reči podrške stigla i opomena iz centra Moskovske patrijaršije. Sinod je konstatovao kontinuirani pritisak na episkope, sveštenstvo, monaštvo i vernike Ukrajinske pravoslavne crkve od strane predstavnika ukrajinskih državnih vlasti i ekstremistički nastrojenog dela ukrajinskog društva. Izražena je podrška svim episkopima, sveštenstvu, monaštvu i vernicima UPC, koji se, u skladu s kanonskim poretkom pridržavaju odluka Arhijerejskog sabora RPC od oktobra 1990. godine i gramate patrijarha Alekseja II o statusu Ukrajinske pravoslavne crkve. Na Sinodu je takođe rečeno da je pominjanje na bogosluženjima patrijarha moskovskog i cele Rusije kanonska norma. Ova napomena se indirektno tiče Sabora UPC, ali direktno pojedinih eparhija UPC, gde je odlukama nadležnih episkopa od početka ratnih dešavanja u Ukrajini prekinuto pominjanje patrijarha moskovskog. Sinod je napomenuo i da se odluka o promeni statusa Ukrajinske pravoslavne crkve može doneti samo u okviru kanonske procedure, uključujući i odluku Pomesnog sabora Ruske pravoslavne crkve. Takođe je naglašeno da neovlašćene radnje na promeni statusa Ukrajinske pravoslavne crkve mogu dovesti do pojave novog raskola unutar nje. Članovi Sinoda RPC su naveli i saopštenje Sinoda UPC od 12. maja 2022. godine kada je rečeno da bilo kakve rasprave u vezi sa životom Ukrajinske pravoslavne crkve treba da se odvijaju u okviru kanonskog polja i da ne dovode do novih podela u Crkvi. Na kraju je Sinod RPC pozvao sve episkope, sveštenstvo, monaštvo i vernike da se mole za očuvanje crkvenog jedinstva.

Otvorena pitanja

Pitanja koja do kraja nisu rešena na Saboru, svetom i velikom, na Kritu 2016. godine o autokefalnosti i autonomiji, jer nisu svi prihvatili ta rešenja za obavezna u pravoslavnoj crkvi, prave svakim danom i svake godine sve više talasanja ne samo kraj Bosfora već i unutar pomesnih pravoslavnih crkava. Problem fiktivnosti crkvenog prava i izbirljivost u primeni odluka sabora i crkvenih pravila iz prvog milenijuma dovodi do ostavljanja otvorenih pitanja, nerešavanja starih problema i stvaranja novih presedana, što dovodi do promaje i na Fanaru i u celom pravoslavlju. A posledice najčešće snose oni koji nisu u mogućnosti da tu promaju izbegnu ili prekinu, koji su daleki od poimanja zašto neko prekida liturgijsko opštenje a zatim ga lako prevazilazi jednim potpisom, već samo stoje i idu u pravcu koji se nameće ponekad i ne samo iz crkvenih struktura.

[/restrict]