DVA VEKA OD ROĐENJA VOŽDA STRATIMIROVIĆA

Veliki povratak vožda Đorđa Stratimirovića u narodnu svest otpočeo je krajem prošlog avgusta kada je, nakon 113 godina, ispunjena njegova zavetna želja da počiva u otadžbini i kada su njegovi posmrtni ostaci preneti iz Beča, gde je preminuo 1908, i sahranjeni, na Krstovdan, uz sve vojne i državne počasti, u porti manastira Vavedenja Presvete Bogorodice u Sremskim Karlovcima

Obeležavanje dvestagodišnjice rođenja vožda Đorđa Stratimirovića, koje će 21. februara 2022. biti svečano organizovano u Skupštini grada Beograda, predstavlja krunu napora da se ovaj veliki srpski vojskovođa i jedan od tvoraca Srpske Vojvodine (1848–1849) istrgne iz kandži prašnjavog zaborava i da mu se vrati istaknuto mesto koje mu, bez ikakve sumnje, pripada u bogatoj istoriji i kulturi našeg naroda. Tom prilikom biće predstavljena Fondacija vožd Đorđe Stratimirović, na čijem će čelu biti prof. dr Đorđe N. Stratimirović, čukununuk vožda Stratimirovića, dok će ceremoniji prethoditi svečano otvaranje Ulice vožda Đorđa Stratimirovića, koja se nalazi na lokaciji Beograda na vodi, u neposrednoj blizini velelepne Kule Beograd. Ustanovljeno je, sa blagoslovom Srpske pravoslavne crkve, i odlikovanje Krst vožda Đorđa Stratimirovića, koji se dodeljuje za požrtvovano istrajavanje na vrednostima svetosavske duhovnosti i idejama svesrpskog jedinstva. Postoji, takođe, odnedavno i inicijativa da se brzi voz na liniji Beograd – Novi Sad nazove po voždu Stratimiroviću i da mu se na taj način oda zakasnelo priznanje i istakne njegov značaj za povezivanje prestonice i srpskog Severa. Treba podsetiti da je veliki povratak vožda Đorđa Stratimirovića u narodnu svest otpočeo krajem prošlog avgusta kada je, nakon 113 godina, ispunjena njegova zavetna želja da počiva u otadžbini i kada su njegovi posmrtni ostaci preneti iz Beča, gde je preminuo 1908, i sahranjeni, na Krstovdan, uz sve vojne i državne počasti, u porti manastira Vavedenja Presvete Bogorodice u Sremskim Karlovcima. Od tog trenutka, pre svega zahvaljujući voždovim potomcima i Centru za razvoj Šajkaške sa njegovim agilnim predvodnikom Aleksandrom Đurđevom, ova izuzetno značajna istorijska ličnost doživela je široku društvenu i državnu promociju, afirmaciju i revalorizaciju, koja može perspektivno biti veoma didaktički korisna za čitav srpski narod i za državu, jer je Stratimirović bio idealan primer da je, čak i u teškim istorijskim okolnostima (a kada su pa za Srbe one bile drugačije?), moguće biti najtvrđi Srbin i rodoljub, ali istovremeno to skladno i delatno pomiriti sa evropskim i građanskim vrednostima i stremljenjima. [restrict]

IZDANAK SREDNJOVEKOVNE VLASTELINSKE PORODICE Do pre neku godinu, za Đorđa Stratimirovića, osim profesionalnih istoričara, nije znalo mnogo ljudi. Ko je zapravo bio Đorđe Stratimirović? Bio je izdanak srednjovekovne vlastelinske srpske porodice iz Hercegovine čije su krvne veze sezale sve do Balšića. Njegovi preci su, zahvaljujući ratnim zaslugama u bunama protiv Turaka, dobili od carice Marije Terezije 1754. plemićku titulu i posede u Kulpinu, u Bačkoj. Ova porodica dala je više uglednih i obrazovanih Srba, među kojima se, pored generala Đorđa, posebno ističe njegov stric karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, filozof i pravnik koji je ostavio dubok trag u istoriji vojvođanskih Srba. Đorđe Stratimirović rođen je u Novom Sadu 7. februara 1822. kao dete Vasilija Stratimirovića, kulpinskog plemića, školovanog pravnika i veleposednika, i Julijane, rođene Petrović, čiji je otac bio novosadski senator Jovan Petrović. Prvi učitelji i vaspitači bili su mu kulpinski slovački sveštenici i poznati književnik Milovan Vidaković, blizak prijatelj porodice. Od malih nogu vaspitavan je u rodoljubivom duhu i usmeravan ka vojnoj karijeri koja je bila odskočna daska za srpske plemiće u Habzburškoj monarhiji. Po završetku vojne akademije u Beču 1841, postaje poručnik u Sedmoj husarskoj pukovniji na službi u Lombardiji (Milano, Pavija) gde je ratovao protiv Italijana. Godine 1843. dolazi u zavičaj i svoju izabranicu, srpsku aristokratkinju Maju Zakinu Bajšansku, kojoj se bio zakleo na ljubav pre odlaska u Italiju, ženi otmicom, protivno volji i bez odobrenja njene porodice. Pošto se komanda protivila takvom sklapanju braka, on napušta vojnu službu i posvećuje se porodičnom imanju i pravnim naukama. Talas revolucija 1848. i „proleće naroda“ snažno su zapljusnuli i zaljuljali temelje Habzburške monarhije, gde su Mađari digli glas za oslobađanje od bečkog tutorstva. Mađarski revolucionari nisu bili voljni da Srbima priznaju bilo kakva politička prava i autonomiju, jer su smatrali da u Ugarskoj postoji samo jedan politički narod – Mađari. Srpski revolucionari žestoko su se usprotivili takvoj agresivnoj mađarizaciji, a na skupštini u Požunu došlo je do verbalnog sukoba između mađarskog lidera Lajoša Košuta i najmlađeg člana srpske delegacije Đorđa Stratimirovića, pri čemu su se obojica saglasili na rastanku da će se ovo pitanje, po svoj prilici, rešavati mačem. Mitropolit Josif Rajačić 1. maja 1848. saziva Crkveno narodni sabor u Sremskim Karlovcima (Majska skupština) koji proglašava Srpsku Vojvodinu (Srem, Bačka, Banat) kao autonomnu oblast. Mitropolit je uzvišen u čast patrijarha, izabran je Glavni odbor naroda Srpskog s predsednikom Đorđem Stratimirovićem, koji će uskoro postati i vojni komandant, jer je izabrani vojvoda Stevan Šupljikac bio službom odsutan.

Već 12. juna general Hrabovski sa zloglasnom „don Miguel“ regimentom iz Petrovaradina napada Karlovce. U krvavom i žestokom obračunu Srbi, pod komandom hrabrog i veštog Đorđa Stratimirovića, odbijaju napad višestruko brojnijeg neprijatelja. Od tog trenutka mladi Stratimirović (bilo mu je samo 26 godina) dobija titulu narodnog vožda i reputaciju vojskovođe koga vojnici slepo slede, što se naročito odnosilo za čuvene šajkaške rečne odrede. Pomoć Vojvodini u ratu pružili su dobrovoljci iz Kneževine Srbije pod vođstvom vojvode Stevana Knićanina, a udružena vojska pod komandom Stratimirovića ostvaruje velike pobede nad Mađarima kod Ečke, Žablja, Vrbasa i Sent Tomaša, koji se od tada naziva Srbobran. Kasnije osvaja i Temerin, Sirig, Mošorin i Bački Jarak. Oduševljen njegovim pobedama Njegoš mu sa Cetinja šalje zlatnu medalju Obilića, a knez Aleksandar Karađorđević svoju sablju i generalsku uniformu. Mnogo godina nakon što su izbledela sećanja na Revoluciju i slavne bitke kod Mošorina i Vilova, Miloš Crnjanski će, sa mešavinom divljenja i samo njemu svojstvene melanholije, zapisati sledeće redove u eseju „Lepota đenerala Stratimirovića“: „Na Veliki Petak, ovaj sad i na sam Uskrs navršuje se 76 godina od najlepših bojeva mađarske bune koje su tukli šajkaši, pod vođstvom tog mladog oficira, tako romantičarskog i mnogo živelog. Te bitke, između sela Mošorina i Vilova, u mokroj zemlji, mirisnoj od proleća i neba, kao i sad što je, sa demoralisanom vojskom, o kojoj ni tvrdi Knićanin, nije hteo da čuje, najčudnije su pobede, za koje znamo, u ta romantična vremena, a važne i po tome što su logorske vatre srbijanskih topdžija, tad prvi put obasjale Vojvodinu. Značaj tog privremenog, krvlju prskanog, jedinstva i stapanja malo je zapušten i zaboravljen i zaslužio je da se obnovi. Gospodska ličnost, mnogo nesretna i često zaboravljena, tog mladog đenerala, romantična je i lepa, više od svih drugih naše bune.“

SIMBOLIČKI I METAFIZIČKI ZNAČAJNO ZA SRBE Zbog permanentnog tinjajućeg sukoba s patrijarhom Rajačićem, koji je smatrao da je mladi vojskovođa previše drzak, revolucionaran i antiaustrijski raspoložen, Stratimirović je kasnije skrajnut u Glavnom odboru a na čelo vojske, nakon smrti vojvode Šupljikca, doveden je Ferdinand Majerhofer, a potom i austrijski general Srbin Kuzman Todorović, nakon čega je vojska izgubila narodna obeležja i prerasla u južni korpus carsko-kraljevske vojske. Nakon propasti revolucije 1849. Stratimirović je stupio ponovo u austrijsku vojsku i od čina konjičkog potpukovnika došao do čina general-majora. Penzionisan je 1859. godine a do tada je, u više navrata, vršio poverljive diplomatske misije za Austriju u Crnoj Gori, na Krfu, u Epiru, Srbiji i Italiji. O tim misijama se vrlo malo zna, ali se pretpostavlja da je, zahvaljujući svojoj harizmi, otmenosti, obrazovanju i urođenom talentu za konspirativno delovanje, Stratimirović bio uključen u međunarodno lobiranje i rešavanje mnogih važnih političkih sporova tog doba, uključujući i sveprisutno „Istočno pitanje“. Kako mu je prva supruga umrla tokom ustanka 1848, Đorđe se kasnije ponovo oženio. Venčao se 28. aprila 1854. godine sa austrijskom aristokratkinjom Albinom Bekovom, ćerkom carskog oficira, a kum na svadbi u srpskoj crkvi u Beču bio mu je njegov veliki prijatelj Mihailo Obrenović. Treba navesti i da je Stratimirović, kao lični opunomoćenik austrijskog cara, došao u Srbiju na Svetoandrejsku skupštinu, gde je nastupao, pre svega, kao srpski rodoljub i uspeo da odobrovolji austrijskog cara da odustane od vojne intervencije, nakon čega je izdejstvovao dolazak na srpski tron svog kuma kneza Mihaila. U trenutku izbijanja srpsko-turskoj rata 1875. Stratimirović se stavio na raspolaganje srpskoj vladi, ali je zbog sukoba sa generalom Černjajevom bio prinuđen da odstupi iz vojnih redova. Nakon toga se povukao iz javnog života i živeo je povučeno u Beču sve do smrti 15. decembra 1908.

Povratak Stratimirovićevih posmrtnih ostataka u otadžbinu i aura koja iz tog čina  isijava višestruko su simbolički i metafizički značajni za naš narod, naročito u svetlu izazova i identitetskih kriza s kojima se Srbija i vaskoliko srpstvo trenutno suočavaju. U (ne)vreme kada se hibridnim ratovima spolja permanentno indukuje rasrbljivanje i stvaranje veštačkih nacija poput vojvođanske, i kada se u Srpskoj Atini i Stratimirovićevom rodnom Novom Sadu profesori stigmatizuju i medijski razapinju zato što su svoje đake od milošte nazvali Srpčićima, život i delo vožda Đorđa Stratimirovića mogu i treba da posluže kao moćan i nadahnjujući primer, od predaka za potomke, o potrebi postizanja svesrpskog sabornog jedinstva, ali i o nužnosti beskompromisne i požrtvovane borbe za nacionalne interese u realnom svetu i vremenu, što bi trebalo da bude suštinska dužnost svakog istinskog rodoljuba. Stratimirović je, u odbrani srpstva, kako to suptilno primećuje i Crnjanski u svom panegiriku o mladom voždu, uvek birao konkretna dela a ne prazne reči, spreman da, u službu svog naroda i njegove bolje budućnosti, viteški stavi na kocku i svoj plemeniti status, pozamašnu imovinu, pa čak i goli život. Kada bi se pripadnici današnje srpske elite barem delimično poveli za njegovim svetlim i uspešnim primerom, ugroženo srpstvo bi sasvim sigurno vaskrslo, ne samo u njegovoj Vojvodini već i u Crnoj Gori, Bosni i svim drugim krajevima i zemljama gde su nas burni vihori istorije naneli.       

[/restrict]