Istorijske odluke

Sabor SPC

Sveti arhijerejski Sabor SPC na majskom zasedanju, održanom u kripti Hrama Svetog Save u Beogradu, poslao je iz osam vekova stare riznice iskustva snažne poruke srpskom narodu, sabranom pod krovom svoje najstarije institucije. Ako su i postojale dileme kakav će kurs posle upokojenja patrijarha Irineja i dvojice možda najznačajnijih arhijereja u poslednjih 30 godina istorije SPC – mitropolita Amfilohija i vladike Atanasija – zauzeti Srpska crkva s patrijarhom Porfirijem na čelu o pitanju organizacione strukture i pokušaja dezintegracije od strane autonomaša – one su odagnate u šest dana trajanja Sabora. Celishodne i mudre, donete u duhu vekovne svetosavske prakse, ove odluke nisu obradovale prozapadne medije, javnost nenaklonjenu SPC i političke garniture po srpskim zemljama ili moderno rečeno regionu. Umesto očekivanog, po meri i dobrom ukusu neprijatelja Crkve, spektakla i gloženja za upražnjeno pre svega mesto mitropolita crnogorsko-primorskog, donete su odluke koje su plod volje naroda i klira. Jer, kako je primetio Darko Đogo, nije vladiku Joanikija na Cetinje poveo duh masivno halucinirane gordosti već težina zadatka. „Nema danas u Srpskoj crkvi nijednog mitropolita – a oni su svi isti, u Zagrebu, Sarajevu, na Cetinju – da mu je vazduh blagonaklon od kako se probudi. Pa gdje je najteže – a ne najviše – biraj najbolje.“ [restrict]

STRATEŠKI PRAVAC Sabor je razmatrao različite teme, od pojava koje ugrožavaju, a u nekim slučajevima i narušavaju jedinstvo Pravoslavne crkve, izveštaja saborskog Odbora za Jasenovac do problema Srpske pravoslavne crkve kako u Srbiji i zemljama regiona, tako i u dijaspori širom sveta. Veliku pažnju arhijereji su posvetili i izazovima pred kojima su se naša crkva i narod našli u Crnoj Gori, gde i nova vlast izbegava da potpiše već usaglašen Temeljni ugovor između Srpske pravoslavne crkve i države Crne Gore. Nedovoljno zapažena od strane medija prošla je odluka o stavljanju van snage ranije saborske odluke o osnivanju episkopskih saveta u raznim crkvenim oblastima, a „s obzirom na to da su ti saveti i bili osnovani kao privremena savetodavna crkvena tela dok traju vanredne prilike i nemogućnost međusobnog susretanja naših episkopa u tadašnjim ratnim uslovima“. Po rečima dr Zorana Čvorovića, reč je o možda najznačajnijoj odluci,strateškoj odluci.
„Za sada o ovoj odluci možemo da sudimo na osnovu zvaničnog saopštenja objavljenog na sajtu SPC. Ta odluka mogla bi da ima istorijski značaj jer ukidanjem eparhijskih saveta episkopat SPC šalje jasnu poruku da je epoha u kojoj se Srpska crkva pod pritiskom spolja, nevoljno, u organizacionom smislu, prilagođavala mapi Balkana koju je iscrtao NATO 90-ih godina 20. veka – prošlost. Ova odluka ukazuje da Srpska crkva više nije spremna da pod obrazloženjem prilagođavanja realnosti ovoga sveta izađe u susret globalnom neprijatelju pravoslavlja i srpstva tako što bi, zadržavajući episkopske savete, stvorila uslove za dezintegraciju SPC. Valjda je napokon neko shvatio koji su uzroci žive rane na telu Ruske crkve u Ukrajini, te koliko su opasni svi kompromisi koji se prave s autonomaškim i autokefalističkim težnjama.“
Reč je o velikoj promeni stava u Saboru SPC ako se ima u vidu da je samo tri godine ranije bio aktuelan nacrt novog ustava SPC, a koji je išao korak dalje u dezintegraciji Srpske crkve time što je predviđao uvođenje niza novih titularnih mitropolija. „Pečat“ je tada upozoravao da bi se, ukoliko se usvoji predlog Ustava SPC, dogodilo prvi put u istoriji da srpski episkopat, protivno volji naroda, u ime modernizma i „realnosti“ dobrovoljno cepa jedinstvo autokefalne pomesne crkve. Takođe, tema Ustava tada je otvorila još niz pitanja, od toga da li ovaj dokument ima potencijal da radikalno promeni istorijski identitet i ustrojstvo naše pomesne crkve što bi išlo od njenog rasrbljivanja do uvođenja mitropolitanskog sistema, te do toga šta će biti ako se (predlog Ustava je ostavio i tu mogućnost) neki budući episkop Ohridske arhiepiskopije, izabran za patrijarha Srpske pravoslavne crkve (čl. 29), prikloni rimskom papi, pod čijom je jurisdikcijom Ohridska arhiepiskopija bila dva veka kao vikarijat, ili ukoliko ona istakne zahtev da SPC stavi pod svoju jurisdikciju.
Odlukom ovogodišnjeg majskog Sabora o ukidanju episkopskih saveta ove pretnje su na najozbiljniji način eliminisane.

UKINUTI SAVETI – ODBACIVANJE UČENJA Čvorović podseća da treba imati u vidu da su neustavni episkopski saveti osnovani u Crnoj Gori, Hrvatskoj i BiH nastali ne samo iz ondašnjeg stava episkopata da Srpska crkva mora da učini kakav-takav kompromis s novom državnopravnom realnošću na Balkanu, ni samo iz istorijskih razloga koji su u pojedinim srpskim zemljama pogodovali razvitku izvesnih crkveno-separatističkih tendencija, već su se takve tendencije rodile i iz novog modernističkog episkopolatrijskog učenja.
„Koreni episkopolatrijskog učenja koje crkvu izjednačava s jednim episkopom i njegovom eparhijom nalaze se pre svega u učenju Nikolaja Afanasijeva – ono je pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka služilo Carigradskoj patrijaršiji za razbijanje Ruske crkve u Evropi. Nije slučajno da su učenje koje crkvu izjednačava s episkopom rado preuzeli carigradski teolozi-modernisti, pre svih mitropolit Jovan Zizjulas, jer je nekanonsko svođenje Crkve na jednog episkopa idealan pseudoteološki instrument za razbijanje jedinstva slovenskih nacionalnih autokefalnih crkava pravoslavnog istoka, što je viševekovni cilj carigradskog istočnog papizma. Ako su ukinuti episkopski saveti, onda bi bilo logično da od našeg episkopata bude odbačeno i učenje koje u sadašnjim uslovima može da posluži kao nekakvo teološko opravdanje za različite autonomaške tendencije u Srpskoj crkvi. Danas pogrešna i nekanonska teološka učenja pre mogu da budu izvor autonomaških težnji nego pozivanje na istorijske argumente. Ako se po jutru dan poznaje, onda ova odluka o ukidanju episkopskih saveta znači da se u Srpskoj crkvi neće ponoviti opasan eksperiment Ruske crkve, koja je početkom 1990-ih mislila da izlaskom u susret političko-crkvenom separatizmu spasava jedinstvo Crkve.“
Druga važna odluka Sabora koja je najviše intrigirala javnost jeste popunjavanje upražnjenih eparhija. Odlukom Sabora na mesto mitropolita crnogorsko-primorskog izabran je dosadašnji episkop budimljansko-nikšićki Joanikije (Mićović); za episkopa budimljansko-nikšićkog dosadašnji vikarni episkop dioklijski Metodije (Ostojić), za episkopa valjevskog dosadašnji vikarni episkop mohački Isihije (Rogić). Za vikarne episkope patrijarha srpskog izabrani su: jeromonah Jerotej (Petrović), sabrat Svetoarhangelskog opštežića u Kovilju s titulom episkop toplički; jeromonah Sava (Bundalo), sabrat manastira Svete Petke u Zagrebu, s titulom episkop marčanski; i arhimandrit Justin (Jeremić), s titulom episkop hvostanski. Arhimandrit Damaskin (Grabež) izabran je za vikara episkopa bačkog s titulom episkop mohački, a za vikara episkopa diseldorfskog i sve Nemačke izabran je arhimandrit Jovan (Stanojević), s titulom episkop humski. Najviše pažnje zbog aktuelne situacije u Crnoj Gori i autonomaških tendencija pojedinih krugova izazvao je izbor novog mitropolita crnogorsko-primorskog.

Cilj je zajednički Povodom izrade Zakona o kulturnom nasleđu, koji zadire i u unutrašnje funkcionisanje SPC, patrijarh Porfirije uputio je Maji Gojković, ministarki kulture Republike Srbije, dopis u kome ukazuje da je Srpska pravoslavna crkva najveći pojedinačni vlasnik duhovnog, pokretnog i nepokretnog kulturnog nasleđa u Republici Srbiji. Ukazujući na manjkavost određenih članova Nacrta ovog zakona, a znajući da je zajednički cilj očuvanje kulturnog nasleđa, kako stoji u zvaničnom dopisu, patrijarh je predložio da se njegovo usvajanje odloži do daljeg. Između ostalog, poglavar Srpske pravoslavne crkve ukazao je da se u šest članova nacrta ovog zakona pominje Autonomna pokrajina Vojvodina, a ni u jednom članu Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija, gde je kulturno nasleđe najugroženije i, gotovo svakodnevno, izloženo napadima i devastiranju. Odluku koju je netom donelo Ministarstvo, s Majom Gojković na čelu, da će procedura donošenja Zakona o kulturnom nasleđu biti zaključena kada sa SPC bude usaglašen tekst ovog, veoma važnog zakona, patrijarh je ocenio ne samo kao izraz odgovornosti jednog od najviših predstavnika vlasti u našoj zemlji već i kao lični čin intelektualca i patriote.

ZALOG JEDINSTVA Izbor vladike Jaonikija, smatra Čvorović, više je nego dovoljan zalog jedinstva SPC u Crnoj Gori: „Više nema nikakvog razloga da crkveno pitanje na bilo koji način u Crnoj Gori od strane bilo koga bude instrumentalizovano i zaoštravano. Kao što je rekao jedan engleski pravni teoretičar, za jedinstvo jedne države podjednako može da bude opasan ne samo manjak nego i višak identiteta.“
Tek s izborom vladike Jaonikija za novog mitropolita crnogorsko-primorskog, ukazuje na važnu činjenicu Čvorović, odluka o ukidanju eparhijskih saveta pokazuje se dalekosežnom.
„Bez odluke o izboru vladike Joanikija na tron Svetog Petra Cetinjskog odluka o ukidanju episkopskih saveta mogla je da bude ishitrena i opasna avantura. Ovako je izabrana osoba u koju verni narod mitropolije crnogorsko-primorske ima najveće poverenje. Njegovim izborom je poslata poruka da se glas vernog naroda u mitropoliji svakako ne zanemaruje. S izborom vladike Joanikija za mitropolita i vladike Metodija za episkopa budimljansko-nikšićkog na najmudriji način su rešena personalna pitanja kada je reč o eparhijama u Crnoj Gori. Sada Srpska crkva kao crkva svih pravoslavnih u Crnoj Gori nezavisno od nacionalnog opredeljenja treba da nastavi onu misiju čiji je simbol bio mitropolit Amfilohije.“
Kada je reč o Kosovu i Metohiji, Arhijerejski sabor SPC u Hramu Svetog Save, kako stoji u Saopštenju, razmatrao je činjenicu da se nepravde, pritisci i nasilje protiv srpskog naroda i ugrožavanje identiteta, slobode, prava i imovine Srpske pravoslavne Crkve nastavljaju, i to, nažalost, u sve težem obliku. Važno podsećanje, u susret najavljenom rešavanju kosovsko-metohijskog problema. U simboličnom smislu, na pravom mestu, hramu podignutom u čast Svetog Save, bez koga ni Lazarevo opredeljenje ne bi bilo rođeno. Na kraju valja zaključiti da svakako ne ulazimo u epohu koja će doneti mir srpskom narodu, ali da ovogodišnje majske saborske odluke najavljuju – bar što se tiče SPC kao jedine ustanove koja okuplja Srbe – kraj kompromisima pod opravdanjem prilagođavanja sili ovog sveta. Kao i toliko puta kroz vekove, Crkva je potvrdila da je kao carstvo slobode prva pozvana da se suprotstavi carstvu nužnosti.

[/restrict]