“Boka Kotorska” Miloša Crnjanskog

Svetionik

Jedna od namjera slavnog pisca bila je da publika nakon čitanja „Boke Kotorske“ obiđe, potaknuta, vanredno lijep, čudesan i slavan Zaliv. I da ne prestane da mu dolazi na geografsko i kulturno poklonjenje

HEPOZNATA KNJIGA Malo ljudi zna da postoji knjiga „Boka Kotorska“ s potpisom Miloša Crnjanskog. A postoji. Izdala ju je 1928. Jadranska straža iz Beograda, u ediciji Jadranska biblioteka, s imenom autora na latinici, a sa naslovom i tekstom na ćirilici.

Godinama sam gledao kako da u ediciji Bokeljologija knjižarske i izdavačke kuće Knjižara So iz Herceg Novog objavim „Boku Kotorsku“ Miloša Crnjanskog.

Za početak je trebalo otkupiti autorska prava od Zadužbine Miloša Crnjanskog, a potom urednički prelomiti kako da se, poslije 92 godine, novo izdanje ogrne ruhom našeg vremena.

Kada je 1997. g. Narodna biblioteke Srbije štampala fototipsko izdanje knjige „Boka Kotorska“, uradila je to prema srpsko-češkoj verziji, jednoj od tri postojeće. Štampane su još i francusko-engleska i njemačko-češka, sve tri verzije 1928. godine.

Odlučio sam da novo izdanje nema u sebi paralelni tekst na češkom.

BEDEKER S POTPISOM VELIKOG SRPSKOG PISCA „Boka Kotorska“ Miloša Crnjanskog žanrom je bedeker – priručna knjiga za turiste, nastala po porudžbini, u vremenima kada je turizam na našim prostorima još uvijek bio u povoju. Ali se radi i o tekstu u kome se vidi putopisna ruka majstora. Kritika je opazila da je u ovom djelu Crnjanski obogatio srpsku književnost mediteranskim bojama i neobičnim verbalnim slikama: „Unutrašnjost hrama je rumeno polumračna“, „Mesec izlazi kao bela koza na vrh stene“.

Novo izdanje donosi iste one 64 fotografije iz 1928, do kojih je izdavač došao zahvaljujući najpoznatijem hercegnovskom gradonačelniku, poslaniku u Skupštini Kraljevine Jugoslavije, potom ministru Mirku Komnenoviću. Riječ je o fotografijama čuvenog kotorskog Laforesta. Na njima se vidi cijela Boka, od austrougarske tvrđave na rtu Oštro, preko hercegnovskih panorama, vrtova i hotela, gradske luke i manastira Savina, onda Zelenike, Baošića, Bijele, Tivatskog zaliva, tjesnaca Verige, Risanskog zaliva, Perasta sa otocima, Stoliva, Prčanja, Dobrote, te dobro foto-dokumentovanog Kotora. Laforest je izdavaču ustupio i fotografije fjorda s lovćenskih visina, te svjetlopise Budve i Svetog Stefana.

Recenzent Ljiljana Đurđić (urednica izdanja iz 1997), uči nas u Predgovoru da je Miloš Crnjanski obišao Boku, ali kada – teško je sasvim utvrditi.

„Zna se da je 1923. godine, po nalogu Politike, proputovao Dalmaciju i u istom listu objavio niz putopisnih reportaža. Da li je tada posetio i Boku? Sigurnija je pretpostavka da je tek 1925. na putu za Krf , obišao i Boku Kotorsku. No, ono što je sasvim izvesno je da se prvi susret Miloša Crnjanskog sa morem zbio u Rijeci na severnom Jadranu, gde je 1912. upisao Eksportnu akademiju. On, tipični kontinentalac, odmah je podlegao čarima ogromne zemaljske vode.

„Opčinjenost Crnjanskog morem može se pratiti i kroz njegovu biografiju i kroz njegovo delo. Pasionirani putnik, on će prokrstariti mora od Krfa do Špicbergena i od Mediterana do Severnog ledenog okeana. Sticajem okolnosti, trećinu života će provesti na ostrvu u Engleskoj, prskan dosadnim severno atlantskim kišama.“

Gde ima mora ima i Boga, kaže veliki srpski pisac. „Narodi koji ne znađahu za more, nit su plovili njim, izgledaju često kao stoka grdna, a narodi koji su imali mora i krstarili njime, često se čine kao skup divova“ – piše u „Našim plažama na Jadranu“, prvom od svoja dva jadranska bedekera.

PODNASLOV Novo je hercegnovsko izdanje dobilo podnaslov: I komentari – s obzirom na to da nosi brojne uredničke komentare u fusnotama ispod teksta Miloša Crnjanskog. Evo jedne od mojih intervencija, na mjestu gdje se pominje hotel „Boka“, impozantna građevina s naslovne strane (takođe, foto: Laforest):

„Čuveni hotel Boka projektovao je Momčilo Tapavica, prvi Srbin učesnik prvih obnovljenih Olimpijskih igara (Atina, 1896) na kojima je osvojio treće mjesto u tenisu, za Ugarsku (čiji je bio podanik; Austrija i Ugarska imale su odvojene ekipe). Arhitekta Momčilo Tapavica, između ostalog, projektovao je i zgradu Matice srpske u Novom Sadu. Hotel Boka imao je 43 sobe, centralni ogrijev i vruće kupelji. Na Sajmu turizma u Parizu 1932. osvojio je zlatnu medalju za komfor i uslugu. Oštećen je u katastrofalnom zemljotresu iz 1979, a potom je srušen. Poznat je bio hotelski park, dijelom sačuvan do danas.“

DOSIJE KOMNENOVIĆ Na kraju knjige, čije su objavljivanje potpomogli Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije i Opština Herceg Novi, nalazi se autorska priča „Boka Kotorska Miloša Crnjanskog“, koju sam 29. novembra 2019. pročitao u zdanju Matice srpske na prvim po redu, novosadskim Danima Miloša Crnjanskog.

Iz priče u kojoj poslanik u Skupštini Kraljevine Jugoslavije Mirko Komnenović, oženjeni čovjek bez djece, patriota, osnivač brojnih srpskih društava, i koji je diplomirao na Školi modernih jezika u Švajcarskoj, angažuje Crnjanskog da napiše „Boku Kotorsku“ i zamjera mu da je genije ali nemaran, koji počesto tekst ne cizelira dovoljno – saznajemo otkud obalnom gradonačelniku Komnenoviću para da u Herceg Novom podigne toliko toga… i hotel „Boku“ i gradska stepeništa u kamenu, i botanički park, i hiljadu sitnica nevidljivih ljudima koji nikad nisu na vlasti.

Mirko Komnenović je 1919. bio u Rusiji, u specijalnoj misiji, da jugoslovenskom kralju podnese izvještaj šta se tačno dogodilo sa ruskom carskom porodicom. Tamo upoznaje aristokratu, generala Vrangela, i nalazi mu se na strani kad sa vojskom ovaj kani izbjeći iz Rusije, kao veteran i antiboljševik, u masovnoj tzv. Krimskoj evakuaciji koju je sam organizovao. Vrangel, je preko Herceg Novog stigao do Srbije, no prije toga ostavivši u gradskoj luci tovar blaga – da se dragom Komnenoviću zahvali što mu se u našao na strani. 

SVRHA Do ovog trenutka gotovo nepoznati rukopis potpisuje spisateljski klasik Miloš Crnjanski, koji tematski obrađuje Boku Kotorsku, nama važnu geografiju.

Jedna od namjera slavnog pisca bila je da publika nakon čitanja „Boke Kotorske“ obiđe, potaknuta, vanredno lijep, čudesan i slavan Zaliv. I da ne prestane da mu dolazi na geografsko i kulturno poklonjenje.   

Programski format Svetionika jeste da bljeska s upravo bokokotorske nulte nadmorske. S jedine geografije na svijetu na kojoj naš narod i dalje živi uz more