Zečevizija – Opet filmsko izvrtanje istorije

Kako u igranom filmu Ime naroda (u režiji Darka Bajića) Jaša Tomić, pa i sam Svetozar Miletić, dobijaju novo, nakačeno, politički korektno značenje, što je istovremeno i jasan slučaj nasilnog prekrajanja istorije

Na nedavno završenom Palićkom filmskom festivalu prikazan je igrani film Ime naroda u režiji Darka Bajića i produkciji „Zilion filma“. Nastao prema romanu Svetozar i scenariju za televizijsku seriju Milovana Vitezovića, ovaj film posvećen je najvećem borcu za slobodu Srba u Austrougarskoj monarhiji Svetozaru Miletiću (1826–1901), jarkom simbolu srpskog imena i identiteta u Vojvodini, oko čijeg je harizmatskog lika nastao kult narodnog vožda opevanog u pesmi Slava Srbinu, još veoma popularnoj u našem narodu. Akordi ove patriotske budnice zazvučali su i tokom iskrenog aplauza u subotičkoj dvorani, a film je ta publika nagradila neposrednim glasanjem.

Tabuisano ime

Narativ filma je pokretna panorama buđenja nacionalne svesti srpskog naroda preko Save i Dunava, nacionalne revolucije i rađanja Srpske Vojvodine, od mladih dana Svetozarevih kao osnivača prvog organizovanog narodnog pokreta – Srpske narodne slobodoumne stranke, pokretanja dnevnog lista Zastava, dolaska na čelo Novog Sada (kao njegov najmlađi gradonačelnik u istoriji), odlučnog zastupanja srpskog prava i jezika u ugarskom parlamentu, preko Ujedinjene omladine srpske (udarne pesnice narodnog jedinstva u svim srpskim zemljama), do žestoke i protivzakonite mađarske reakcije, hapšenja i robijanja Svetozarevog u Vacu, gde je od torture poremetio umom. Na ovom slavnom putu prvi saveznik i saborac bila mu je ćerka Milica (dobila ime po pesnikinji Milici Stojadinović Srpkinji, „Vrdničkoj vili“), docnije supruga Jaše Tomića, naslednika Miletićevih tekovina, koja je u filmu nosilac glavnog toka, uz njegove najbliže saradnike Jovana Jovanovića Zmaja, Polit-Desančića i mnogih drugih. Ove nezaboravne slike povezuje lajtmotiv pomenute narodne budnice Svetozare srpski sine – ti si glava Vojvodine, koju svira i peva staro i mlado. Do polovine filma sve ovo teče neometano i u skladu sa istorijskom istinom.
Onda, kao da se Bajić uplašio od ovolikog „srbovanja“, stvar iznenada staje, ritam se usporava i film se naglo rasipa. (To, unekoliko, odgovara stvarnim događajima: na scenu izlaze „srpska posla“, međusobice, nesloga čak i izdaja izvorne Svetozarove ideje, udaja Miličina za Jašu Tomića, koji nasleđuje kormilo stranke i uspeva da otme Zastavu od politički korektnih Srba i mađarona.) Obećanje Svetozarovo da će srušiti mađarsku strategiju nepominjanja srpskog imena („grko-pravoslavno pučanstvo“ Kolomana Tise) i preimenovanja srpskog jezika i pisma u Monarhiji („bosanski jezik“ i „bosančica“ Benjamina Kalaja u Bosni posle okupacije 1878), zbog čega se film i zove Ime naroda, ne ostvaruje se. Samo pominjanje srpskog imena bilo je za Mađare tabu; Miletić se zakleo da će ovo zakonski ispraviti i svuda zavesti obavezujuće „Srbin“ i „srpski“, ali ga je u tome sprečila ugarska vlast. Iako se ova zakletva dobro čuje, ime naroda ne pominje se više u filmu Ime naroda. To ime (Srbin i srpski) i danas je tabuisano tamo gde srpski narod oduvek živi. (Pre neki dan jedan istaknuti član pobedničke koalicije u Crnoj Gori, koga voditelj na televiziji pita o poreklu Skenderbega od oca Srbina i majke Srpkinje, odgovora sa – „Sloven“.) Glavni tok narativa se stoga rasipa, stvar preuzima politička korektnost izostavljanja srpskog imena „da se drugi ne uvrede“ i film gubi svaki smisao, iako mu naslov ostaje isti; prvoklasni nonsens, još aktivno nasleđe dobro nam poznate, jugotitoističke političke podobnosti. Čemu onda ceo ovaj film i čemu njegov naslov?

Falsifikat istorije

Bajić zatim pokušava da film postepeno, ali sigurno „premesti“ u sasvim drugačiju, njemu bliskiju, ideološku matricu. Kako polako nestaju srpske budnice, film kreće drugim kursom i na scenu stupa – Internacionala Ežena Gotjea, radnička, anarhistička i komunistička himna, koju na klaviru (čak u tri maha!) svira niko drugi do – Svetozareva kći Milica! To je grubi konstrukt i nema veze s mozgom. Internacionala zaista nema ništa s Miletićem i njegovom idejom niti je ikada korišćena kao muzički amblem borbe Srba u Vojvodini, niti je Milica bila neka anarhistkinja i komunistkinja, iako je zbilja zastupala prava žena (doista, kao „čuvara nacije“). Istorijska gromada za sebe, Internacionala pokreće jednu kolosalnu konotaciju koja se ne može izbeći kada se postavi kao suplement ili kontrapunkt pokretnoj slici. Stvar tada ne može imati nikakvu drugu boju osim ideološke. Tako Milica, Jaša Tomić, pa i sam Svetozar dobijaju novo, nakačeno, politički korektno značenje, što je nasilno prekrajanje istorije. Stvar dobija prilično groteskan vid u finalu filma, kada srpska vojska oslobađa Novi Sad 1918. godine (ostvarujući time Svetozarev, Miličin i Jašin san), uz klicanje naroda, opšte oduševljenje – i zvuke Internacionale! Da nije glupo, bilo bi komično. (Inače, u Vitezovićevom tekstu na ovom mestu svira se i igra Kolo Svetozara Miletića, kako se stvarno i događalo tog slavnog novembarskog dana pre više od stotinu godina.) Sve je bolan primer istorijskog falsifikata, nažalost veoma čestog u srpskom filmu poslednjih godina.
Ovo ne može biti slučajno. Činjenica da je glumac Lazar Ristovski producent ovog filma dovoljno govori. Poznat nam je slučaj Kralja Petra Prvog istog glumca, istog producenta i istih sklonosti ka svesnom izvrtanju istorijskih činjenica. Da podsetimo: u rečenom filmu kralj Petar (Ristovski) prihvata austrougarski ultimatum 1914. i prezire rat za „opstanak srpskog ognjišta i slobode“ (Niška deklaracija), koji sam vodi; srpska vojska ubija nenaoružane zarobljenike, što se nikada nije dešavalo; kralj odvraća svoje vojnike od oružanog povlačenja preko Albanije i nagovara ih da se vrate kući, tj. predaju neprijatelju; na krfskoj obali (gde nikada nije bio) potire sam sebe i ceo svoj slobodarski vek, započet prevodom Džona Stjuarta Mila, dajući za pravo jednom kaplaru koji je popušio celu ovu knjigu! I još sličnih gluposti koje se nikada nisu dogodile. Podsećanja radi: scenarist Milovan Vitezović javno je tada rekao: „Ovo nije ni moj ni svoj kralj Petar.“ A mi smo dodali: „Ovo je Antipetar posrnule, druge Srbije.“ I tu više ne pomažu priče ni o kakvim autorskim slobodama i tobožnjim pravima na umetničku fikciju. Nikada se nije pojavio film o pobedi Napoleona kod Vaterloa ili Hitlera kod Staljingrada. To je, međutim, moguće, čak i poželjno u zemlji Srbiji: srpska vojska oslobađa svoj narod 1918. uz taktove Internacionale! O tempora!