Izopšteni

Šta nepogrješivo spaja drugosrbijanske književno-političke krugove, aktuelni režim u Crnoj Gori, kao i njihove ideološke, ali i biološke pretke i prethodnike nekada i danas?

Piše Darko Ristov Đogo

Krajičkom oka posmatram sve osim Crne Gore: ona je u krvotoku, pa su oči širom otvorene. I možda jedina stvar koja mi u toj netrenutosti izmiče jeste borba za karakter (Heraklitovim jezikom: etos) NIN-ove nagrade. Ponešto sam pročitao, ali nedovoljno znam. [restrict]

NEVIDLJIVI KONTINUITET U toj duhovnoj straži zbližio sam se sa Nikšićem. Naiđem tako, upravo u Onogoštu (slučajnosti ne postoje!), knjigu koju odavno tražim: Crnjanski – biografija jednog osećanja. Milo se Milom izbija. Kontaminacija agresivnom banalnošću kojom sam, prateći događaje i ljude u Crnoj Gori/Montenegru izložen zahtijeva oporavak, terapiju stilski savršenom i u tom savršenstvu savršeno nenametljivom Lomparevom mišlju i rečenicom. Crnjanski je takva knjiga. Ako nećete čitati, nemojte ni zavirivati. Kada zavirite, već je kasno. Čita se, makar se ne spavalo noćima.

Jer u njoj – usudio bih se reći – možda čak i više nego u Duhu samoporicanja raspletena je čitava drama jednog naroda, njegove kulture i jezika, književnosti i tragične istorije.

Nije nikakvo čudo da je pitanje kolonizatorske zauzetosti NIN-ove nagrade prvi javno problematizovao jedan pisac iz Herceg Novog, čovjek koji na svojoj koži i u svojim kostima istovremeno osjeća da je pitanje okupiranosti srpske književnosti ujedno pitanje smislene egzistencije srpskog naroda i njegove književnosti upravo kao što je isto to pitanje stavljeno u temelje današnje borbe za očuvanje svetinja u Crnoj Gori/Montenegru. Zapravo, čitajući Crnjanskog, ostajemo višestruko zapanjeni: ako smo i znali i slutili da su optužbe na njegov račun od strane komesara za streljanje u kulturi Marka Ristića bile plod ideološke nepodobnosti najvećeg srpskog pisca HH vijeka, sukob između Crnjanskog i široko oformljene koalicije lijevo orijentisanog i „pristojnog“ građanskog svijeta otkriva nam užasavajuće razmjere „nevidljivog kontinuiteta“ koji ne započinje tek 1945. već 1932. godine.

„Mi postajemo kolonija strane knjige“ – konstatovao je već tada, 87 godina prije Nikole Malovića, Tabaševića i Kecmanovića Miloš Crnjanski. Ali, ako je u njegovoj polemici sa Bogdanovićem i „Nolitom“ tema još uvijek bila kolonijalni odnos prema literaturi kroz izdavačku politiku, možemo vidjeti da su njegovi uvidi savršeno tačni, iako se danas oni potpuno slobodno mogu primijeniti na unutrašnju kolonizovanost književnosti: pozicija kolonizatora je pounutrašnjena do samoidentifikacije.

ZVUČI POZNATO? Zato se perspektive i onda i danas lako izvrću: iako Crnjanski traži de-kolonizaciju ne samo zbog kulturne politike, već da bi bez pritiska jednog nametnutog kulturnog obrasca književnost mogla disati estetskim i poetičkim kriterijumima, i njemu je i lijevi i građanski „fini svet“ premetnuo perspektivu te ga, očekivano, optužio za gušenje slobode mišljenja i svojevrsnu ideologizaciju književnosti. Zvuči poznato? Godina je 1932. Crnjanski, izopštenik, ne nalazi saveznika u svome stavu. Javno protiv njega istupaju i Desanka Maksimović, Veljko Petrović, ali i Vladimir Vujić i 27. novembra 1944. streljani Svetislav Stefanović. Ne sumnjam da među mojim beogradskim prijateljima iz književnih krugova, čija imena i stavove ne vidim javno eksponirane u stavovima podrške Kecmanoviću, Maloviću i drugima ima ljudi unutar kojih je svijest o tačnosti njihovih uvida uspavana ili potisnuta jednom nepatvorenom građanskom i humanističkom vizijom imaginarne otvorenosti književnosti za svaku književnu, kulturnu, pa i izdavačku politiku koju će tek estetski kriterijum nekako da razloži na dobru i lošu književnost. I zato je Lomparova knjiga iskonski potresna. Ona nam ne ocrtava samo jasni oportunizam jednog Andrića, već i tragičnu naivnost Vujića i Stefanovića. Polje čisto estetskog može važiti samo pod uslovom da je jedna književnost dekolonizovana ili unutar nadmoćnih kolonijalnih književnosti: nisu velji narativi za male narode, osim ako u njima ne učestvuju nekritičkom recepcijom.

Ali stvar se zapravo uvijek premeće tako da uzvik otpora žrtve mora biti proglašen agresijom nadmoćnog. A to je ono što nepogrješivo spaja drugosrbijanske književno-političke krugove, aktuelni režim u Crnoj Gori, kao i njihove ideološke, ali i biološke pretke i prethodnike u buržoasko-ljevičarskim ali i „pristojnim“ građanskim krugovima nekada i danas. Nikada zakinuti za bilo koju privilegiju, slobodni da denunciraju, selektuju, daju vrjednosne sudove o svemu i svačemu, generalni distributeri evropskog humanizma zauvijek kivni na „narod“ čiji ga condition humane izluđuje i plaši, predstavnici kulturne i „građanske“ elite branili su književnost nekada od Crnjanskog, a danas od Nikole Malovića i Vladimira Kecmanovića, nekada od sa univerziteta prognanog Justina Popovića a danas od Amfilohija Radovića, nekada od velikosrpskog jugoslovenstva, a danas jugoslovenstvom od velikosrpstva. Nije u pitanju samo jedna kulturna ideologija. U pitanju je jedna metafizika egzistencijalnog totalitarizma, jedan u suštini prepotentan stav koji samo na izgled sebe predstavlja kao post-modernistički. U suštini, niko od sudija vaseljene, bilo da je u pitanju drugosrbijanski samopromovisani književni autoritet, anonimni montenegrinski pisac, sarajevski sebeglumeći glumac ili bilo koji sveznajući eksponent „otvorenog društva“ neće dozvoliti pukotinu, makar najmanju u svom narativu.

SVIJET PUN PUKOTINA Svijet je pun pukotina, (Leonard Koen bi rekao da kroz njih i dolazi svjetlost), osim ako ste zatočnik književnog kolonijalizma, zatucanosti srpskog naroda, provincijalnosti srpske kulture i agresivnosti velikosrpske politike. To su aksiomi. Pukotine ne postoje u bedemima sa kojima se Crnjanski susreo 1932, a Kecmanović i Malović 2018.

Ta užasavajuća totalitarnost kolonijalne kulturne (kvazi)elite i ranije je znala da pokaže svoje oportuno lice i agresivno naličje. Šampioni sebe-viktimizacije, pored nedodirljivosti na kulturnoj sceni (a djelimično upravo zahvaljujući njoj), držači akcija preduzeća „Književnost u Srbiji“ a.d.uvijek su bili i ostali spremni da svoje usluge iznajme mladim „kulturama u povoju“, bilo za konkretnu, bilo za tek u budućnosti konkretizovanu privilegiju, bilo za već po sebi inherentnu privilegiju: da u dehumanizovanim narativima o sopstvenom narodu, oni budu „čovjek“, pars contra totum. I upravo ovaj totalitarni zahvat stvarnosti koji književna i kulturna elita u Srbiji nosi u džepovima i sa koga nastupa odaje jednu neprekidnu agresivnost, i to agresivnost metafizičkih razmjera. Naravno, da biste mogli da uživate u njenim blagodetima, ne morate biti pripadnik te elite. Nju podjednako imate i među sasvim neprosvjećenim ispijačima kafa na sarajevskim ulicama, kod ljudi koji će kao zalog sopstvene dobrote i kosmopolitizma rečenicu započeti sa „ne mrzim ja Srbe“ ili „ima i vas dobrih“. Ta užasavajuća normativnost mene, taj poriv da se svijet, čak i onaj intimni mikrokosmos jednog prijateljstva trajno armira na osnovana mojih kulturnih i političkih projekcija i to projekcija koje nisu autentično moje već odjeci jednog globalnog kulturno-politički kolonizujućeg projekta – istovremena je osnova i uzrok prepletenosti svih srbofobnih kvazielita na krhotinama Jugoslavije. Njih, arhitekata kulture i njihovih kulturnih irgeta.

Crnjanski je bio i ostao izopštenik. Lompar maestralno ukazuje poziciju čovjeka koji ne može računati na savezništvo ni u jednom krugu, čovjeka čiji su stavovi svojom radikalnošću pretplaćeni na beskorisnost skorenim književnim i političkim krugovima. Danas bar znamo da Nikola Malović i drugi nisu izopštenici iz kulture, makar to bili iz ortačkog udruženja „Izdavaštvo i kultura u Srbiji“ a.d.

Toliko smo napredovali.

[/restrict]