Raskolnike ne priznajemo, a Carigrad?

Da li je Crkva Trećeg Rima raspoložena za trgovinu s raskolničkim stambolskim sužnjem?

Crkvena kriza u Ukrajini posle najnovijih odluka Carigradske patrijaršije bila je jedna je od tri teme koje je razmatrao episkopat SPC na ovogodišnjem dvodnevnom zasedanju Svetog arhijerejskog Sabora. I dok su, kako stoji u Saopštenju, stavovi SPC oko Kosova i crkvene prosvete bili poznati, saborski stav o pitanju Crkve u Ukrajini bio je samo delimično javan. Razlog – činjenica da je o saborskom stavu trebalo najpre službeno obavestiti sve pravoslavne crkve, počevši od Carigradske i Moskovske patrijaršije.

ŠTA PREOSTAJE? Sabor sa žaljenjem konstatuje da je Carigradska patrijaršija donela kanonski neutemeljenu odluku da rehabilituje i za episkope prizna dvojicu vođa raskolničkih grupacija u Ukrajini, Filareta Denisenka i Makarija Maletiča, zajedno s njihovim episkopatom i klirom zbog čega Sveti arhijerejski Sabor tu odluku carigradskog Sinoda smatra neobavezujućom za Srpsku pravoslavnu crkvu. Konačno, umesto oživljavanja kanonski mrtvorođenog Kritskog sabora što je kao predlog rešavanja crkvenog pitanja u Ukrajini pred zasedanje Sabora izneo jedan episkop, zvaničan stav SPC je da Carigradska patrijaršija i ostale pomesne autokefalne pravoslavne crkve ovo, kao i pitanje pravoslavne dijaspore, treba što skorije da razmotre na svepravoslavnom saboru – kako bi se potvrdili i osnažili sabornost i jedinstvo Pravoslavne crkve i ubuduće izbegla iskušenja poput ovog kroz koje sada prolazi pravoslavlje. Predlog koji zavređuje pažnju, ali čini se bar u ovom trenutku teško ostvariv. Crkva Trećeg Rima, sudeći po najnovijim dešavanjima koja svedoče o njenom beskompromisnom stavu da ostane verna ulozi čuvara čistote pravoslavlja, očito nije raspoložena za trgovinu sa raskolničkim stambolskim sužnjem. Šta preostaje?

[restrict] Zaoštreni odnosi između Carigrada i Moskve došli su, čini se, do tačke sa koje više, uprkos predlozima s raznih strana, teško da mogu da se vrate na pređašnje stanje. Bar ne u skorije vreme. Naprotiv, raskol preti da će se, na šta upozorava i mitropolit Alfejev, pretvoriti u duboku pukotinu na celom telu svetskog pravoslavlja što se može odraziti i na život zajednice pravoslavnih crkava, te na svedočenje koje smo prizvani da donosimo svetu oko nas.
„Odluka koju je Carigrad objavio o realizaciji projekta stvaranja ’autokefalne’ crkvene strukture na našoj teritoriji paralelno i uprkos kanonskoj Crkvi koja vekovima služi u ukrajinskoj zemlji i koja u svim iskušenjima i radostima ostaje sa svojim narodom očigledno predstavlja nekanonski postupak. I bez obzira na sve procedure za ostvarenje ove odluke oni neće moći da joj pridaju legitimitet. Raskolnici koji se ne pokaju za svoje postupke, čak i ako ih Carigrad primi u opštenje, ostaju raskolnici i struktura u koju stupe takođe će biti raskolnička.“
Nedavno je i visoki predstavnik Carigradske patrijaršije – arhiepiskop Jov – zapretio Ruskoj pravoslavnoj crkvi da je Fanar može lišiti autokefalnosti koju je od njega dobila početkom 16. veka. To se desilo nekoliko sati nakon što je Carigradska patrijaršija pozvala episkope i sveštenike, kao i vernike Ukrajinske pravoslavne crkve pod jurisdikcijom Moskovske patrijaršije da pređu u „jedinstvenu ukrajinsku crkvu“, koju zajedno s kijevskim režimom i Vašingtonom namerava da formira. Harkovska eparhija – jedna od najvećih u toj zemlji – objavila je da ne namerava da ulazi u tu crkvu. Isti odgovor usledio je i od ostalih eparhija.
„Kanonska Ukrajinska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije neće učestvovati u ’saboru ujedinjenja’ čije se održavanje planira radi stvaranja jedinstvene pravoslavne crkve u Ukrajine“, rekao je predsednik Informativno-prosvetiteljskog odeljenja UPC arhiepiskop nežinski i prilukski Kliment.
„To je apsolutno nemoguće. ’Oci’ ovog takozvanog sabora će, kako pretpostavljamo, biti raskolnici, ljudi koji su sami sebe nazvali sveštenicima i episkopima. Zanimljivo je da se čak ni patrijarh Vartolomej, premda je objavio da je Filaretu skinuta crkvena zabrana, još uvek nije sjedinio s njim oko evharistijske čaše“, rekao je arhiepiskop Kliment.
Arhiepiskop je istakao da se kanonska crkva ne može ujediniti s Filaretom koji ju je skoro 30 godina pratio uz podršku političara, te koji je klevetao njen episkopat i blagosiljao zaposedanje hramova i primenu sile protiv vernika.

FANAR NIJE CRKVA Jovu, koji je donedavno bio na funkciji kopredsednika zajedničke komisije Carigradske patrijaršije i Vatikana za pravoslavno-katolički dijalog, u ime ruskog sveštenstva obratio se i otac Vsevolod Čaplin: Fanar uopšte nema autokefaliju, teritoriju i jurisdikciju, jer zbog gaženja kanona i obnovljenske jeresi to više nije crkva. „Konstantinopoljska patrijaršija više ne postoji – to je sekta odstupnika – novotaraca.“
On podseća da živimo u istorijskom trenutku koji se može uporediti s vremenom Feraro-Florentinske unije. Tada je mitropolit kijevski, moskovski i cele Rusije Isidor, koji je izdao pravoslavlje, umislio da je na vrhu vlasti i da će sve pokoriti rimskom tronu. No njega su prognali veliki knez, sveštenstvo i narod.
„To je protivljenje našeg naroda, našeg sveštenstva i našeg episkopata svakoj pakosti, svakoj jeresi, svakom raskolu, ako je zalog tome očuvanje pravoslavlja u svetskim razmerama i očuvanje našeg jedinstva.“
Ako je Carigradska patrijaršija raskolnička struktura, ili kako je preciznije rekao patrijarh Kiril „ona koja prestaje da bude hrišćanska crkva“, da li je moguće s njom nastaviti opštenje i u okviru nekog budućeg sabora pokušati suspendovati njene odluke o davanju autokefalije ukrajinskim raskolnicima? Zašto dokumenti kada postoje kanoni, te da li se takva pitanja rešavaju na Vaseljenskim saborima? O tome Sergije Troicki u knjizi „Suština i faktori autokefalije“ kaže: „I uopšte uzev ne možemo videti u Vaseljenskom saboru redovni i još manje isključivi organ za proglašenje autokefalije. Ne možemo već zbog mesnog karaktera samog pitanja. Vaseljenski su sabori nadležni za određivanje opštih normi autokefalije, a ne za rešavanje opštih pitanja o autokefaliji jedne ili druge crkve. Za rešavanje mesnih pitanja vaseljenski episkopat ima svoje mesne organe u obliku episkopata pojedinih autokefalnih crkava. Zbog toga su Vaseljenski sabori rešavali pitanja autokefalija samo slučajno, uzgred i pri tome su uvek uzimali u obzir volju episkopata dotične crkve te u suštini oni nisu stvarali novu autokefaliju, nego su samo sankcionisali stanje stvoreno voljom nadležnih mesnih crkava. Tako je IV Vaseljenski sabor sjedinio tri istočne dijeceze u jednu carigradsku patrijaršiju zbog toga što su te dijeceze faktički već bile potčinjene Carigradu i što su poglavice tih dijeceza pristali i na pravno sjedinjenje. Isti sabor uspostavio je autokefaliju jerusalimske crkve od crkve Kesarije palestinske zbog toga što je faktički jerusalimska patrijaršija već imala u to vreme autokefaliju. U isto vreme nekoliko autokefalnih crkava nikle su baš u doba vaseljenskih sabora van svake veze sa tim saborima i niko nije tražio čak ni to da ti sabori sankcionišu nove autokefalije. Takve su jermenska i gruzinska ili iverska.“
Kad već sabori nisu mesto na kojima se rešava pitanje davanja ili oduzimanja autokefalije, kakav bi cilj mogao biti nekog budućeg svepravoslavnog skupa na kojem bi ravnopravno s drugima učešće uzela i Carigradska patrijaršija? Vaseljenski sabori u istoriji Crkve održavani su, pre svega, radi učvršćivanja pravoslavne vere i prenošenja dogmatsko-duhovnih istina. Otuda je u središtu svakog bilo tumačenje ličnosti Hristove i čovekovog spasenja u Njemu. I Sveti Justin Ćelijski ukazivao je na to da Vaseljenski sabor mora da jasno osudi velike jeresi koje su se pojavile nakon Sedmog Vaseljenskog sabora (u 8. veku): papizam i protestantizam, kao i „svejeres“ ekumenizma, pokreta za ujedinjenje hrišćanskih konfesija bez obzira na Istinu. Da li bi neki budući koji se pominje mogao imati to za temu?
Ukoliko bi se budući svepravoslavni sabor bavio tek organizacionim pitanjima, da li bi to značilo da ostale pomesne pravoslavne crkve, pre svih ruska, nisu spremne da osude jeretička učenja Carigrada? S takvim ustupcima Moskva u budućnosti ne bi mogla ostati čuvar čistote pravoslavlja, posledično ni nosilac originalne civilizacijske misije. Čini se da je to imao na umu patrijarh Kiril kada se jasno odredio prema Carigradu: Ako jedna crkva podržava raskolnike, ako jedna crkva krši kanone, ona prestaje da bude pravoslavna crkva.

[/restrict]