ŠTA ZA SLOVENE ZNAČI UNIJA

Mnogobrojni pravoslavci, na Balkanu i šire, kada bi ostajali bez državne zaštite pravoslavnih vladara, nalazili su se pred prinudnim izborom da se potčine papi. Na misionarskom udaru rimokatolika našlo se rusko pravoslavno stanovništvo u Belorusiji i Ukrajini, Srbiji itd., što je doprinelo da danas u svetu unijata ima između deset i trinaest miliona. U ovo se ne ubrajaju unijati koji su prešli u rimokatoličanstvo (njihov broj je daleko veći), jer im je unija bila samo usputna stanica. Neki podaci govore da je takvih mnogo više nego samih unijata

Šta je, dakle, unija? „Nešto neiskreno, podmuklo, izmišljeno, ništa – ni ovo ni ono“, odgovorio je sveštenik Aleksej Hotejev u članku napisanom na ovu temu za ruski portal fondsk.ru. Unija (od latinskog unio, jedinstvo) u istoriji i nauci počinje da biva predmet interesovanja od Velike šizme ili Raskola, 1054. godine, kojim se hrišćanstvo podelilo na pravoslavlje i rimokatolicizam. Moćnija strana, i tada i sada, jeste rimokatolička, i ona je odmah organizovala pokret za potčinjavanje pravoslavnih Rimu, tj. papi. Pokret za ujedinjenje hrišćana iniciran rimokatoličkom ideologijom u nauci je dobio ime unija, unijatstvo, odnosno unijatska crkva, kojom su se označavali pravoslavni hrišćani koji su potpali pod vlast pape. „Enciklopedija živih religija“ pod pojmom unijatske crkve podrazumeva istočne (pravoslavne – Z. M.) crkve, koje propovedaju učenja, uključujući i filiokve, Rimokatoličke crkve, prihvataju papski primat i u zajednici su sa Rimom.

Prema našim hroničarima, kada je u 15. veku Turska osvojila Balkan, Vizantija i ostale pravoslavne zemlje nisu bile u mogućnost da se Turcima odupru. Tražili su pomoć od zapadnih hrišćana, a Vatikan ih je dočekao ucenom. Obećana im je pomoć od zemalja Zapadne katoličke Evrope pod uslovom da potpišu uniju sa Rimokatoličkom crkvom, tj. da pravoslavna crkva prizna vrhovnu vlast pape. Vaseljenski patrijarh iz Carigrada je podlegao tom pritisku. Zakazan je sabor u Firenci 1439. godine.
Na sabor su došli svi pravoslavni patrijarsi, čak i ruski. Svi osim srpskog. Vladar Srbije, despot Đurađ Branković rekao je srpskom patrijarhu da će ga obesiti ukoliko ode u Firencu.

Te 1439. godine u Firenci uniju sa Vatikanom su potpisali svi pravoslavni verski poglavari. Svi osim srpskog (i Svetog Marka Efeskog). Saznavši da se Srbija suprotstavila moćnom Vatikanu, ruski veliki knez je pogubio svog patrijarha, zbog sramote koju je naneo Rusiji. Kada se i u Carigradu saznalo da Srbi nisu potpisali uniju, nastali su neredi. Na zahtev naroda, vaseljenski patrijarh morao je da se povuče. Vatikan to Srbima nikad nije oprostio. Vekovima je rimokatolicima u srce usađivao mržnju prema Srbima, ali i Rusima, među kojima su, uglavnom preko Poljaka, odnosno Austrougarske, razvili unijatsku propagandu…
[restrict]

KAKVO DRVO, TAKAV I PLOD Iz unija rodile su se i unijatske, grkokatoličke, crkve među kojima su albanska, bugarska, grčka, italo-albanska, Grkokatolička crkva u Hrvatskoj i Srbiji, mađarska, makedonska, melkitska grkokatolička crkva (Bliski istok, sa sedištem u Damasku), rumunska, rusinska (deluje u Srbiji, a sedište je Novom Sadu), slovačka i ukrajinska (sve sa sopstvenom jerarhijom). Bez vlastite jerarhije (još nisu dejstvujuće) su beloruska, ruska i Grkokatolička crkva u Crnoj Gori. Zvanični rimokatolički naziv za unijate je „grkokatolici“ ili „katolici istočnog obreda“.

Prema nekim rimokatoličkim izvorima unija započinje svoj život 1198. godine, za vreme krstaških ratova, kada je došlo do unije monofizita Jermena sa Rimokatoličkom crkvom. Posle toga bilo je manjih i većih pokušaja, sa promenljivim rezultatima…

Ako se pokuša sabrati o koliko se vernika radi, vidi se da je reč o milionima, jer samo Ukrajinska grkokatolička crkva ima više od četiri miliona vernika. Ako se pokuša prikazati kakve političke posledice je proizvela unija, onda takođe dolazimo do neverovatnih saznanja koja svedoče o promeni identiteta unijata i formiranja novih političkih nacija. Pitanje i oblast unije je, dakle, nedovoljno istraženo i zahteva nove poslenike za osvetljavanje sudbine porimokatoličenih i pohrvaćenih Srba, odnosno Rusa, Slovaka, Rusina… Međutim, kada se sabere učinak ove politike unijaćenja, rezultati su prilično traumatični za pravoslavne…

Među vernicima unija je dočekivana sa nepoverenjem, jer zašto stvarati novu crkvu (unijatsku) kad je stara dobra i vodi poreklo od samih apostola. Upravo je tako dočekana i najtragičnija unija na teritoriji Belorusije i Malorusije (Ukrajine) Bretska unija (1596), čije posledice nisu zalečene ni danas. Tako je dočekana i unija u Erdeljskom Beogradu, gde je najpre jezuita Ladislav Barnjai, u ime Rimokatoličke crkve, poveo pregovore o uniji s Rimom sa mitropolitom erdeljskog Beograda (Alba Julije) Teofilom Seremijem (mitropolit 1692–1697) koji je bio potpuno rešen da napusti jedinstvo pravoslavne crkve. Mitropolit Teofil je u tom cilju sazvao sabor Mitropolije 1697. godine. Nakon njegove smrti, novi kandidat za mitropolita Atanasije Angel je morao, prilikom rukopoloženja u Carigradu, da se zakune da neće prihvatiti uniju. Atanasije Angel je bio sin pravoslavnog sveštenika iz Bobjajne (danas u oblasti Hundedoara). Međutim, čim je prispeo u Erdeljski Beograd, pokazalo se da ne mari za zakletvu. Uslovi za sprovođenje unije ostvareni su kada su jerarsi na teritoriji Habzburške monarhije zvanično prihvatili uniju s Rimom na novom saboru u Erdeljskom Beogradu 1698. godine na čelu s Atanasijem Angelom (umro1713), a zatim je 1700. uniju s Rimom na saboru prihvatila i ostala pravoslavna erdeljska jerarhija. Svi sačuvani dokumenti ovog sabora su na slovenskom jeziku. Nakon unije, pripadnici pounijaćenog naroda priznati su za posebnu političku naciju pod imenom Vlasi, iako su uglavnom bili Srbi a njihova grkokatolička mitropolija u habzburškom poretku je stekla viši rang: imenovana je Arhiepiskopijom Alba Julije i Fagaraša. Među ovim unijatima jezuiti formiraju Školu Ardeljana, za misionarenje po Vlaškoj i Moldaviji i koji su za tu svrhu latinizacije stanovnika osmislili rumunizam i Rumune kao novu naciju, koja je posle velike borbe ostala pravoslavna, ali sa promenjenim (političkim) identitetom.

Istu politiku Rimokatolička crkva je vodila i na teritoriji Reči Paspolite (polj. Rzeczpospolita) – federacije Kraljevstva Poljskog i Velikog knjaževstva Litvanskog koja se pojavila posle Ljublinske unije 1569. godine. Prostirala se na teritorijama Poljske, Ukrajine, Belorusije i Litvanije. Potčinjavanje pravoslavnih papi zvanična politika Reči Paspolite predstavljala je kao „obnovu jedinstva sa Svetom stolicom“, tj. povratak počecima hrišćanske istorije, a pounijaćenom narodu nametan je novi politički identitet ili su se vernici pretapali u Poljake. U objavljenoj kraljevskoj gramati 1956. godine kojom se potvrđuju odluke Bretskog crkvenog sabora napisano je sledeće: „I tako crkvu i veru grčko-rusku smo ujedinili sa župama i verom rimskom, prema reči Božijoj i postali jedan Božiji narod.“ Drugim rečima, unijati su se ulili u rimokatolicizam, gde će ispovedati „veru rimsku“.

Prilikom potpisivanja unije zapadnoruski episkopi (Belorusija se do Oktobarske revolucije nazivala Zapadna Rusija) položili su zakletvu papi uz prihvatanja filiokvea i drugih dogmatskih učenja, kao i prvenstvo pape kao „namesnika Hrista na zemlji“ i glave istočne crkve. Takođe, u zakletvi stoji da u drugim verama, osim rimokatolicizmu, nema spasenja. Papa je unijatima dozvolio istočnu liturgiju, tj. obrede „koji nisu u suprotnosti sa učenjem rimske vere i nisu u suprotnosti sa zajedništvom sa Rimskom crkvom“. No, tumačenje šta nije ili jeste u suprotnosti davao je Rim.

UNIJAĆENJE SRBA I Srbi su bili izloženi unijatskoj politici, kako pre gubljenja svojih srednjovekovnih država (Srbije i Bosne), tako i posle potpadanja pod tursku okupaciju. Istorija unijatstva među Srbima nije dovoljno istražena. Srbi, a posebno pravoslavni intelektualci, nisu rado otvarali ovo pitanje, a i kada su to činili, ukazivali su na uspešne otpore uniji, ali ne i na poraze. Ovome doprinosi i nedostatak pisane građe, što dozvoljava iznošenja različitih pretpostavki, ali koje nemaju utemeljenje u izvorima. U svakom slučaju dve veće unije su ostavile traga u srpskoj svesti – Marčanska unija (1611.) i Unija u Žumberku (1777). Ove unije ostavile su traga u crkvenom i nacionalnom pamćenju pravoslavnih Srba zbog brutalnosti koja je ispoljena od strane rimokatolika za vreme unijaćenja pravoslavnih Srba spomenutih krajeva (svi pravoslavni Srbi koji nisu prihvatili Marčansku uniju zatvoreni su u manastir i zapaljeni). Interesantno je da kolektivni i pojedinačni prelazi na katoličanstvo nisu posebno istraživani sa srpske strane, iako broj pokatoličenih Srba nije beznačajan.

Prema planu pape Lava XIII i njegovih saradnika, posebnu kadrovsku ulogu dobijaju unijati Ukrajinci (Ruteni) i rimokatolički Hrvati, „kao jedini prirodni most prema Balkanu i prema Rusiji“. Pored toga preduzet je i niz drugih mera, osnovan je i Ilirski zavod Svetog Jeronima u Rimu, Komisija za Orijentalni institut sveti Ćirilo i Metodije itd. Plan sadrži odbijanje pravoslavnih Slovena od Rusije koja ih želi privući i udaljiti od Zapada. Na Balkanu papa je izvršio niz organizacijskih priprema za novi napredak u  potčinjavanju pravoslavnih Srba. Sve je počelo crkvenom reorganizacijom. Papa je još 1852. godine izdvojio Zagrebačku biskupiju iz Mađarske crkve u posebnu nadbiskupiju sa ciljem da Zagreb postane politički centar za Južne Slovene, da se u političkom smislu uzdigne kao nadbiskupijski centar i hrvatski politički i kulturni centar, da se novi verski, politički i kulturni centar mora očisti od Srba i postati čist rimokatolički, hrvatski centar.

Posao je trebalo da uradi Štrosmajer i od Zagreba, koji je bio neugledna varošica, stvori grad: univerzitet, biblioteku, akademiju nauka, pozorište itd. To je i ostvario.

Osim toga za Srbe je postavljena nova zamka u BiH. Papa je želeo da se u skladu sa novom unijatskom politikom na Balkanu stvori nova crkvena organizacija u BiH koju je 1878. godine okupirala Austrougarska. Da bi plan funkcionisao, trebalo je novu nadbiskupiju, tj. novu crkvenu organizaciju u BiH potčiniti Zagrebu, tj. Hrvatima. U tom se duhu zalagao i Štrosmajer koji je smatrao da „nova crkvena organizacija treba da bude u funkciji osnaživanja hrvatsko-slavonske crkvene pokrajine čiji je Zagreb centar jedinstva i snage i kome bi morala pripadati čitava crkva Južnih Slavena“. U to vreme još nije postojala Velika Hrvatska i nije asimilovala u svoje ime samostalne pokrajine sa svojim parlamentom, kulturom, tradicijom i stanovništvom koje je bilo sve samo ne hrvatsko, Slavoniju i Dalmaciju. „Predstavljajući zagrebačku nadbiskupiju kao središnju tačku budućeg crkvenog sjedinjenja, Štrosmajer je ustvrdio da je preko potrebno ojačati uticaj zagrebačkog nadbiskupa, koji ima samo tri sufragana, na taj način da mu se dodele nove sufraganske biskupije. Među njima nalazile bi se i novouspostavljene bosanskohercegovačke biskupije. Takvo rešenje Štrosmajer je smatrao korisnim i za Crkvu u Hrvatskoj, i za Crkvu u BiH, i za sjediniteljske planove Svete Stolice, jer bi se njegovim sprovođenjem hrvatsko-slavonska hijerarhija osnažila za promicanje unije pravoslavnih hrišćana na Balkanu sa Svetom stolicom, a biskupi u Bosni i Hercegovini, koji će delovati među većinskim pravoslavnim stanovništvom, učinilo dovoljno snažnim da pruže efikasan otpor propagandi brojnijeg pravoslavnog episkopata.“

Posle ovoga usledilo je sprovođenje papinog plana. Srbi su nestali iz Zagreba, a sam Zagreb je pretvoren u moćan rimokatolički versko-politički centar. Pounijaćeni Srbi su, uglavnom, pokatoličeni i pohrvaćeni (Hrvatska, Slavonija, Dalmacija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Srbija). Malo Srba ostalo je u uniji, ali im je Katolička crkva potpuno izbrisala nacionalnu svest, svela na neprepoznatljivu kulturnu zajednicu. Nova crkvena organizacija u BiH potčinjena je zagrebačkom nadbiskupu itd. Opisana politika sprovođena je i u Prvom svetskom ratu, Kraljevini Jugoslaviji, Drugom svetskom ratu, poslednjih decenija XX veka i u ratovima koji su izbijali na antisrpskoj osnovi (Slovenija, Hrvatska, BiH), a sprovodi se i danas.

Priča o uniji je nastavljena i posle političkog osamostaljenja Hrvata i Velike Hrvatske. Ova mlada država podstaknuta iz Vatikana izražava teritorijalne i narodne pretenzije na sledeće srpske pokrajine: BiH, Srem i Vojvodinu, Crnu Goru, ali i na centralnu Srbiju. U Vatikanu je pravilo da se crkvena organizacija pokrajinske crkve poklapa sa državnom organizacijom (državnim granicama). Kada su Srbi u pitanju, to nije slučaj. Beogradska nadbiskupija obuhvata granice predkumanovske Srbije. Uz to za Srbiju je 2003. godine papa Jovan Pavle II osnovao i unijatski egzarhat, tako da pitanje unije i pitanje oduzimanja dela državne i nacionalne teritorije za Srbe ponovo postaje aktuelno. Naravno, ovo ne tvrdimo samo zbog osnivanja egzarhata za Srbiju već i zbog vanredno snažne misionarske aktivnosti Rimske crkve u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. U Crnoj Gori se razvija rimokatolička misionarska ideologija, snažno poduprta kadrovski, finansijski i politički od strane Rima, „Crkve u Hrvata“, te polujavnim rimokatoličkim organizacijama. Tom misionarskom ideologijom se Crnogorci proglašavaju Crvenim Hrvatima i rimokatolicima koje je Sveti Sava Nemanjić nasilno posrbio i preveo na pravoslavlje, te sada je došlo vreme da se vrate svojoj „izvornoj“ veri i „naciji“. U BiH Rimska crkva radi na ukidanju Republike Srpske kao prepreke za njen nesmetan misionarski rad, proglašava Bosnu i Hercegovinu svojim nasleđem itd.

Možemo, dakle, zaključiti da se plan pape Lava XIII i Rimokatoličke crkve i danas sprovodi, da se Hrvatska neprestano širi, a Srbija smanjuje. Zagreb postaje politički centar, a Beograd se marginalizuje. Zagrebu se pripisuje značaj kulturnog centra, Beogradu kulturne provincije. Zapadna, rimokatolička kultura se favorizuje u Srbiji, a vlastita unazađuje…

Srpska nauka načinila je niz previda i propusta na temu uzroka koji su doveli do verske konverzacije, a nisu osmislili ni zaštitu od nastavka unijaćenja Srba. Drugi propust srpskih istraživača jeste neizučavanje dalje sudbine Srba koji su primili uniju i koji su u većini, potom, postali „punokrvni“ rimokatolici, a po narodnosti Hrvati, koji su, uzgred rečeno, prednjačili u izražavanju mržnje prema pravoslavlju i prema Srbima. Osim ovog propusta, zapaža se i jedan nov – sistematsko izbacivanje iz udžbenika i nastavnih planova autora (i njihovih radova) koji su istraživali ovaj problem (Dučić, Crnjanski, Lazo M. Kostić…).

POVRATAK VERI U BELORUSIJI I UKRAJINI No da je moguće boriti se protiv unijatsva, pokazuje primer Belorusije. Nekada je stanovništvo Belorusije u većini bilo unijatsko (75 posto), a danas nema nijedan procenat. Takođe, u Ukrajini se veći deo pounijaćenih pravoslavaca vratio pravoslavlju, ali je i priličan broj o(p)stao u novoj veri (danas ih prema procenama ima između tri i pet miliona).

Unijaćenje Rusa započeto je Bretskom crkvenom unijom, koja je nastala posle odluke episkopa Kijevske mitropolije da sa mitropolitom Mihailom Rogozom primi rimokatoličku veru i prizna papu, uz, u prelaznom periodu, očuvanje pravoslavne liturgije i crkvenoslovenskog jezika. Akt o prisajedinjenju Rimokatoličkoj crkvi potpisan je u Rimu 23. decembra 1595. i potom potvrđen 9. oktobra 1596. na unijatskom saboru u Brestu (istovremeno egzarh Kijevske patrijaršije Nikofor, dvojica episkopa kijevske mitropolije i knez Konstantin Ostrožski odbili su da priznaju uniju, predajući veroodstupnike anatemi). Ipak, unijatstvo se među Rusima širilo. Godine 1700. unijatima se prisajedinjuje Lavovska eparhija, a 1702. Licka, tak onda su sve pravoslavne eparhije u Reči Paspoliti postale unijatske.

Ruska pravoslavna crkva i ruska država zajedno su se borili da povrate vernike u okrilje pravoslavne crkve. Likvidacija unije počela je krajem XVIII veka pripajanjem desne obale Malorusije (Ukrajine) i Belorusije (Zapadne Rusije) Rusiji 12. februara 1839. kada se na crkvenom saboru u Polocku više od 1.600 parohija sa 1,6 miliona ljudi izjasnilo za pripajanje Ruskoj crkvi. Na sledećem saboru, održanom 11. maja 1875, još 236 parohija se vratilo u pravoslavlje sa 234.000 stanovnika, a proces je nastavljen i posle ovih sabora.

Glavna uloga i likvidaciji unije na teritoriji Belorusije pripala je mitropolitu Josifu Semašku, kome se 2018. navršava 220 godina od rođenja (25. 12. 1708, Kijevska gubernija) i 150 godina od smrti. U Beloruskom egzarhatu Ruske pravoslavne crkve 2018. jeste godina sećanja na mitropolita Josifa.

Potiče iz bojarske porodice, poznate još u XV veku. Josifov otac je bio plemić bez velikog bogatstva koji je 1811. postao unijatski sveštenik, iako u okrugu nije bilo unijatske crkve, jer se stanovništvo kraja između 1795/1796. vratilo u pravoslavlje. Josif je 1809. primljen na bogosloviju pri Univerzitetu u Viljnu, gde su se po pravilu školovali budući biskupi i unijatski episkopi.

Po završetku studija rukopoložen je 26. decembra 1820. od strane unijatskog episkopa Jakova Martuseviča. Dve godine kasnije postavljen je u unijatsku zajednicu Sankt Peterburga. Semaško se borio za prava unijata, ali se postepeno razočarao u rimokatolicizam i u ideju unije. Godine 1827. Semaško bez obzira na perspektive u unijatskoj crkvi donosi odluku da se vrati u pravoslavlje, primi monaški postrig i stupi u lavru Aleksandra Nevskog. Isto godine, početkom novembra Semaško u Odeljenu duhovnih poslova ruske vlade G. I. Karatevskom predlaže rešavanje pitanja unijatske crkve (dokument pod nazivom „O položaju u Rusiji unijatske crkve i metodama povratka u sferu pravoslavne crkve“). U dokumentu je tačno opisana priroda unijatstva u Reči Paspoliti i zašto je ona štetna za Ruse i rusku državu.

Unija se zadržala samo na teritoriji koje su ostale van vlasti Ruske imperije, odnosno u Poljskoj i Austrougarskoj. Kada je i Zapadna Malorusija (Ukrajina) dospela pod vlast SSSR-a, unijatska crkva je zabranjena u martu 1946. Unijatska Ukrajinska grkokatolička crkva je obnovljena 1990. godine i od tada neometano pokazuje svoje antipravoslavno lice. Unijati su postali vatreni Ukrajinci, negirajući da su ikada bili Rusi. Takođe, nosioci su ekstremne rusofobije i pravoslavofobije.

Bretska i Užgordska unija u savremenoj nauci se ocenjuju kao „duhovna tragedija“ Zapadne Rusije, odnosno pounijaćenih Slovena. Tragedija je sprovedena klasičnom obmanom i nasiljem, o čemu postoje mnoštvo svedočenja, što diskredituje Rimokatoličku crkve, ne samo u političkom već u moralnom smislu, jer otvara pitanja da li se „sveti poslovi“ mogu ostvarivati nečasnim i nasilnim metodama.

Krajem 80-ih godina prošlog veka u Belorusiji su počele da se obnavljaju unijatske parohije. Prva je registrovana u Minsku 1990, a njihov broj sada iznosi 13. Da je obnova unijatstva politički projekat i misija Rima svedoči to da u tim parohijama nema vernika, ni sveštenika. Više je to svetovni pokušaj da se Belorusima unijatstvo nametne kao nacionalna osobenost. Drugim rečima, u propagandi unijata glavni stereotip je da Belorus mora biti unijata.             

 

[/restrict]