Uloga laika

Sabor SPC

U kojoj meri je glas revnosnih laika koji smatraju da nema važnije nacionalne teme od Srpske crkve, uticao na Sabor da donese mudru i celishodnu odluku vezanu za predlog novog ustava SPC

Mnogo je onih koji su pokazali svoje nestrpljenje, te grozničavo i ishitreno najavljivali po njima sasvim izvesnu i preko potrebnu promenu Ustava SPC, tumačili njenu neophodnost i svrsishodnost, relativizovali svetosavski i srpski identitet, vezivali Crkvu, i to uoči 800 godina od sticanja autokefalnosti, za daleku i nedovoljno poznatu istoriju apostolskih vremena… Da li su u svojim naumima da usklade organizaciju najstarije srpske ustanove sa izazovima duha vremena i sa novim političkim realnostima na Balkanu računali na trajno narušen princip sabornosti kroz marginalizaciju Sabora svih episkopa, ili olako zanemarili ulogu laika, tek grozničava kampanja koju su vodili nije rezultirala ni očekivanom prevagom jedne struje u prihvatanju predloga, niti, posledično, deobama. Odluka da razmatranje Predloga promene Ustava SPC neće biti na dnevnom redu ovogodišnjeg zasedanja Sabora doneta je saborno, mudrom odlukom svih episkopa; i drugo, takođe važno, pored potvrde saborne strukture, svojstvene Srpskoj crkvi, ovaj put do izražaja je došla i uloga vernog naroda koji je nekada, u vreme kada je Srbija bila pod Turskom (područje Pećke patrijaršije) i pod Austrougarskom (Karlovačka mitropolija), bio aktivni učesnik crkvene uprave od parohije do saborskog nivoa i čuvar autentičnog lika Pravoslavne crkve koju podjednako čini klir i verni narod kao udovi jednog tela.

[restrict]

TEKST KOJI JE PROCURIO Sam početak priče oko predloga novog ustava nije obećavao i ovakav kraj. Da podsetimo, nešto pre zasedanja Sabora u javnost je procurio dokument predloga novog ustava SPC koji je naišao na oštre kritike pravoslavne javnosti.

Curenje teksta predloga bilo je u skladu sa praksom koja je zaživela u burnoj epohi Sabora SPC održanih od 2010. godine naovamo. Tu praksu karakterisalo je potpuno nepoverenje u crkvenu javnost i neobaveštenost nižeg klira i vernog naroda o krupnim temama o kojima je Sabor trebalo da odlučuje. U prethodnim godinama kada se nije uvažavao glas laika i kada je potisnuta saborna uloga Srpske crkve, jer je i pre Sabora odluke donosila nekolicina episkopa, događalo se da one budu ishitrene, kanonski sumnjive i kao takve su ostavljale nezalečene rane i deobe na telu Crkve Svetog Save. Pravoslavna inteligencija je nakon uvida u sadržaj dokumenta odgovorila nizom primedaba. Pored bojazni da bi ovakav dokument mogao da bude uvod u raskid sa vekovnim ustrojstvom, na oprez su pozivali i glasovi koji su do javnosti stizali tokom dugogodišnjeg rada Komisije za promenu Ustava SPC da će organizaciono ustrojstvo Srpske pravoslavne crkve dovesti do „konfederalizacije“ SPC po nekadašnjim republičko-pokrajinskim granicama. Na stranicama „Pečata“ pravoslavna inteligencija podsećala je da su tokom istorije Srbi svoju veru ispovedali i u uslovima kada nisu imali nacionalnu autokefalnu crkvu ili kada im je crkvena organizacija bila razbijena na više samostalnih celina. Takvo stanje nije bilo plod volje naroda i njegovog klira već sile porobljivača. Ukoliko bi se, upozoravali su, usvojio sadašnji predlog Ustava SPC, dogodilo bi se prvi put u istoriji da srpski episkopat, protivno volji naroda, u ime modernizma i „realnosti“ dobrovoljno cepa jedinstvo autokefalne pomesne crkve. Takođe, tema Ustava otvorila je još niz pitanja, od toga da li ovaj dokument ima potencijal da radikalno promeni istorijski identitet i ustrojstvo naše pomesne crkve koje bi išlo od njenog rasrbljavanja do uvođenja mitropolitanskog sistema, te do toga šta će biti ako se (predlog Ustava je ostavio i tu mogućnost) neki budući episkop Ohridske arhiepiskopije, izabran za patrijarha Srpske pravoslavne crkve (čl. 29), prikloni rimskom papi, pod čijom je jurisdikcijom Ohridska arhiepiskopija bila dva veka kao vikarijat ili ukoliko ona istakne zahtev da SPC stavi pod svoju jurisdikciju.

GLAS NARODA JE OŽIVEO Podsećajući da su Srbi bez države mogli da opstanu vekovima, ali ne i bez Crkve, parohijani, kao udovi Crkve, i pravoslavna nacionalna inteligencija rekli su „ne“ menjanju predanjskog lika crkve i urušavanju kanonskog poretka. Pokazalo se da je glas revnosnih laika preostalih posle višedecenijskog procesa sekularizacije i ateizacije, a koji smatra da nema važnije nacionalne teme od Srpske crkve, pomogao da se donese odluka mudra i celishodna.

Za pravo i narodu i Crkvi koja je uslišila njihove glasove dala je Okružna poslanica Istočnih patrijaraha iz 1848. kojom je utvrđeno da je čuvar vere narod. Istovremeno glas revnosnog naroda probudio je umrtvljenu sabornost crkve tako što su po svemu sudeći sve vladike, a ne samo pojedine, postale svesne odgovornosti svoje službe i saborskog glasa pred Bogom, narodom i istorijom.

Uostalom, istorija nas uči da Crkva kada se otuđi od naroda postaje klerikalna, kao i da se, kada nije bila sa narodom, često dešavalo da episkopi razmišljajući kao svetovni političari, formiraju grupe, dele se na frakcije, donose nekanonske odluke. Ne treba da čudi da je vizantijski car Nićifor Foka, jedan od prvih darodavaca Svete Gore, doneo zakon kojim nalaže monaštvu da brine o monaškim stvarima, kako ne bi dozvolilo sebi dokolicu što može da ga zavede da u crkvi razmišlja kao svetovno lice.

O ulozi laiciteta u vreme Vizantije i zakonu koji je doneo vizantijski car Nićifor piše Georgije Ostrogorski: „U svojoj noveli Nićifor Foka nemilosrdno šiba grabljivost kaluđera. Motivi verskog i moralnog karaktera pobudili su pobožnog cara da objavi rat porastu manastirskih poseda. Car zabranjuje prelaz zemljišta u vlasništvo novih manastira, crkvenih ustanova kao i predstavnika crkve. On zabranjuje podizanje novih manastira koje se najčešće preduzima iz prazne sujete. Osnivanje ćelija u pustinji koje ne teže sticanju tuđe zemlje ne samo da je dozvoljavao nego je i podsticao.“

AUTENTIČNI LIK CRKVE OD ISTOKA O autentičnom liku Crkve od Istoka, gde su laici neotuđivi deo crkvenog organizma i u kojoj episkopu nije data vlast radi njih samih niti potčinjenih klirika već „na službu i spasenje naroda“, govori i slučaj RPC. Podsetimo da je Ruska pravoslavna crkva, uprkos afirmaciji i prethodnim pripremama, odustala od učešća na Osmom vaseljenskom saboru tek nakon odlaska Vladimira Putina na Svetu Goru. Najpre je, pozivajući na svepravoslavno jedinstvo, patrijarh carigradski Vartolomej u više navrata insistirao na tome da taj sabor mora da se održi, između ostalog, „da bismo dokazali inoslavnima kako smo spremni za tako važan događaj i kadri da ga organizujemo“. Svešteni Kinot Svete Gore Atonske tada je na osnovu zaključaka naročito sazvanog Vanrednog dvostrukog sabora svih antiprosopa i igumana dvadeset svetih obitelji Svete Gore Atonske uputio patrijarhu konstantinopoljskom Vartolemeju i predstojateljima pomesnih pravoslavnih crkava poslanicu, u kojoj je rečeno da „neka mesta iz predsaborskih dokumenata traže preciziranje da bi se kroz njih jasnije izrazilo vekovno predanje Svetih otaca i saborno nasleđe Crkve“.

Nudeći „predloge, koji su … plod razmišljanja i molitve“, svetogorci su naveli da je popravljanje predsaborskih tekstova nužno kako bi Sveti i Veliki sabor uspeo da „izbegne raskole i podele“. Kako se približavao datum održavanja kritskog sabranja, glasovi o pokušajima Fanara da se nametne kao istočna replika Vatikana, te da skrivajući se iza afirmacije ranohrišćanske prakse kvari predanjsku, centralizuje i disciplinuje autokefalne pomesne crkve postajali su sve glasniji. Pod pritiskom atonskih monaha i Vladimira Putina Ruska pravoslavna crkva je svojim neučešćem ovom saboru oduzela ne samo karakter svepravoslavnog već i velikog i sabornog pravoslavnog skupa.

Poslednji događaji u Srpskoj crkvi pokazali su pak da se predanjsko ustrojstvo Crkve od Istoka, tako duboko različito od ustrojstva papske kurije, ogleda u sabornoj i značajnoj ulozi laika, te da nema potrebe da nas razni modernisti, preskačući vekove nacionalne prakse, vraćaju u vreme prvog i drugog veka nove ere.        

[/restrict]