TOTALNI REALIZAM VELIKOGA PISCA

Lav Tolstoj u Narodnom pozorištu

Piše Raško V. Jovanović

Najnovije izvođenje komada Carstvo mraka u Narodnom pozorištu u Beogradu treća je postavka ove Tolstojeve drame, budući da je druga realizovana 15. septembra 1928. godine

Prvo Tolstojevo scensko delo, koje je davne 1904. godine videla beogradska publika na sceni Narodnog pozorišta, bila je njegova drama u pet činova Carstvo mraka. Pisac ju je završio 1886, ali je do 1895. u Rusiji bilo zabranjeno njeno izvođenje. Ipak, prikazana je 1890. na domaćoj sceni Priselkovih u Sankt Peterburgu, u izvođenju amatera, a posle ukidanja zabrane, 16. oktobra 1895, Književno-umetnički kružok izveo ju je na sceni Malog teatra u Sankt Peterburgu. U Moskvi je Carstvo mraka najpre 19. oktobra iste godine prikazao teatar Korša, pa 5. novembra 1902. Moskovski hudožestveni teatar u režiji Stanislavskog. Premijera u Narodnom pozorištu u Beogradu treća je postavka ove Tolstojeve drame, budući da je druga realizovana 15. septembra 1928.

[restrict]

Monumentalna drama u pet činova Carstvo mraka svakako je moćno, u brojnim scenama šekspirovski napisano delo. Prožeto, uprkos neizmerno ružnoj stvarnosti koju prikazuje, verom u mogućnost božanske ljubavi a tako i u humanije odnose među ljudima, ovo delo sadrži očigledne moralističke poruke. Bez obzira na njih, upravo je zbog svojih drama, naročito zbog Carstva mraka, Tolstoj smatran za naturalistu: bilo je dovoljno što se gledalac suočio sa vernom slikom grubog života ruskog sela i tminom koja je njime zavladala, sa svakojakim podvalama i podmetanjima, sa zavišću i mržnjom, ali i ubistvima u besomučnoj trci za srećom i novcem zbog sveopšte životne bede i bespravlja u uslovima uniženja u odnosu prema vlasteli. Iako kao pripadnik plemstva, još od mladosti nezadovoljan privilegovanim položajem vlastele, Tolstoj se zalagao za uspostavljanje novih društvenih odnosa, prvenstveno za uzdizanje seljaštva i u tom cilju na svome imanju on je delovao prosvetiteljski, posebno po povratku iz Evrope gde se razočarao građanskom civilizacijom neosetljivom za društvena zla. Kritički se odnosio prema vlasništvu, državi i crkvi, što je vidljivo i Carstvu mraka. Zato je ovo delo, nastalo u pretposlednjoj deceniji 19. veka, u punom smislu odraz ne samo pogleda velikog pisca na stvarnost ruskog sela nego i slika opšteg društvenoga stanja u kojem su se nazirali nagoveštaji pobune.

Ovom prilikom Carstvo mraka predstavljeno je u adaptaciji Tijane Grumić i Igora Vuka Torbice, koji je komad i režirao. Adaptacija je donela znatno skraćenje teksta, što će reći i manje uloga, ali je ipak sačuvana glavna linija zapleta. Međutim, moramo osporiti rediteljski postupak stvaranja „četvrtog zida“, istina staklenog i prozirnog, kojim je pregrađen otvor pozornice, tako da smo sve što se događalo gledali kroz staklo a glumci su bili ozvučeni „bubicama“. Na ovakav postupak režije možemo gledati kao na nepotreban postmodernistički potez, kojim je valjda trebalo da se na očigledan način naglasi zatvoreni svet jednog mračnog miljea. Scenograf Branko Hojnik je iza stakla formirao ambijent koji je podsećao na prostor pokraj neke katoličke crkve, a nikako ne na rusko selo. Nekoliko glumaca uspelo je da oživi figure ruskih ljudi. Olga Odanović kao Matrjona veoma plastično je predstavila lik nezasite zločeste smutljivice i intrigantkinje: totalno pogrbljena i sa štapom, zabrađena tamnom maramom i sva kao osobena kreatura, ona je dočaravala svoje nedostojne postupke i intrige. Anisja Hane Selimović, najpre u domaćoj atmosferi posle zločina koji je počinila trujući supruga Petra, kao da želi da se distancira od podmuklih postupaka, dospeva do ljubomorne osvetnice i neuračunljive osobe koja navodi drugog muža Nikitu na čedomorstvo. Ljubomir Bandović kao Petar, iako bolestan i hrom, naglašavao je moć elementarnog osionog tipa, dok je Aćim Nebojše Ljubišića, imao dovoljno taktičnosti u odnosu prema ostalima. Ivan Đorđević veoma uverljivo je odigrao glavnu ulogu Nikite: bio je neodoljiv u svojim ljubavničkim namerama, odličan kada glumi pijanca, prisan i spontan u završnim prizorima, koji mu neće doneti oproštaj. Smišljena i celovita glumačka kreacija, koja je plenila pažnju gledalaca. Nikola Vujović s pravom merom tumačio je Mitrića kao prikrivenog pedofila, dok je Novak Radulović u ulozi Svata izgledao kao varoški trgovac. Uspešno su nastupile Vanja Ejdus (Akuljina), Anastasia Mandić (Kuma), Ivana Šćepanović (Marina) i Jelena Blagojević (Anjutka). Režija je dosledno sprovela zamisao prema kojoj izlaza iz životnog mraka, blata i krvi nema.                 

[/restrict]

CARSTVO MRAKA

PISAC Lav Nikolajevič Tolstoj
POZORIŠTE Narodno pozorište u Beogradu – Scena „Raša Plaović“
REDITELJ Igor Vuk Torbica
SCENOGRAF Branko Hojnik
KOSTIMOGRAF Marina Vukasović Medenica
DRAMATURZI Molina Udovički Fotez i Tijana Grumić