Graničar i granice

Povodom zbornika radova „Đorđe Nešić, pesnik“ u izdanju kraljevačke „Povelje“

Piše DRAGAN HAMOVIĆ

Ako je savremena poezija, globalno i lokalno gledano, na postojanoj margini društvenog zanimanja – kojom tek rečju možemo nazvati položaj jednog srpskog pesnika izvan svoje matične države, u sredini gde su do juče, organizovano i bez posledica, razbijali čak i zvanične table, na kojima je, pored latinice, i ćiriličko pismo

Kritika i dalje postoji, ima gdekad i više pismenosti i oruđa za rad, ali je sve manje u poziciji da deluje onako kako pamte savremenici perioda kad je književni život daleko manje zavisio od promotivnih ambicija i akcija zainteresovanih strana. Kao da i iz takve svesti, već neko vreme, množe se zajednički poduhvati čitanja i verifikovanja nečijih dela u formi zbornika, kakav je i dvadeseti zbornik u ediciji „Preobraženje“, posvećen Đorđu Nešiću, prošlogodišnjem dobitniku Žičke hrisovulje „za poeziju što svedoči i pamti povest naroda sa granice“. Zbornik obuhvata priloge o pesniku koji je iznova skrenuo zasluženu pažnju na svoju poeziju zbirkom Bolje je biti u manjini (SKZ, SKD „Prosvjeta“, 2015), radove tumača u iskustvenom rasponu od Dušana Ivanića, Jovana Delića ili, recimo, Slavice Garonje Radovanac, sve do nadolazećih imena poput Jane Aleksić, Nikole Marinkovića ili Milomira Gavrilovića – uz druge autore, od kojih većina odranije prati rad ovog povučenog a izrazitog pesnika.
Dvadeseto izdanje u ediciji što otpočinje zbornikom Ivan V. Lalić, pesnik, nakon tematskih svezaka o prvim dobitnicima priznanja s jarkim imenom Žiče u sebi, jeste neka vrsta institucionalnog podviga održanja i kontinuiteta Narodne biblioteke „Stefan Prvovenčani“ iz Kraljeva i časopisa „Povelja“ – u čijem izdavačkom okrilju ovaj niz izlazi. U epohi kada se mnogo šta gasi ili upušta da tavori, ovakav protivnapor stvaranja i obnavljanja, napor koji traje, uliva pomalo ohrabrenja.
Ako je savremena poezija, globalno i lokalno gledano, na postojanoj margini društvenog zanimanja – kojom tek rečju možemo nazvati položaj jednog srpskog pesnika izvan svoje matične države, u sredini gde su do juče, organizovano i bez posledica, razbijali čak i zvanične table, na kojima je, pored latinice, i ćiriličko pismo. Zaustavićemo se samo na ovom primeru, mada ih ima toliko, još od „etničkog čišćenja“ hrvatskih biblioteka devedesetih godina. Bila je i to simbolična poenta veka Jasenovca i jama, od čijeg se zločinačkog izumevanja upravo navršilo tri četvrtine veka, a čijih smo razornih i mučnih posledica živi svedoci.
U razdoblju kad nam istorijski recidivi sve pogubnije utiču na živote i, posredstvom vladajućih diskursa, nastoje da izokrenu naglavce naše predstave o svetu i nama samima, većina domaćih pesnika zazire od tereta istorijske svesti, koju projektanti i operativci sfere moći prepoznaju kao mogući izvor bunta i slobodarskog odgovora na zadate okvire globalno kontrolisane i redigovane stvarnosti.
Pesnik Đorđe Nešić je otuda u znaku dvostruke skrajnutosti, koja se, sudeći po najboljim stihovima koje ispisuje, a pogotovo poslednje decenije, više nego produktivno sažela u lirski tekst i stav, u lirsko svedočanstvo. Niti politički korektan, niti odveć politički direktan i jednosmeran, Nešić progovara poezijom što savremenost iščitava iz perspektive dubokosežne istorijske svesti, podložnu slikama od Velike seobe pod Čarnojevićem do slika Velike pometnje našeg doba i nestanka jednog naroda s Granice, krajine koju je vekovima branio. On je pesnik odgovoran prema verodostojnosti lirskog zadatka i to njegovu poeziju čini značajnim doprinosom jednoj velikoj temi koja poeziji sleduje i ne može je tek tako skrajnuti, razume se – ukoliko hoće da izbegne suštinsku marginu i moralnu korupciju.
U glasu Đorđa Nešića odjekuju i obnavljaju se glasovi i Dučića i Crnjanskog, kao i Raičkovića, doziva se s izabranim savremenicima, ostajući s otiskom vlastitog iskustvenog pečata. Počeo je, pre ratova za jugoslovensko nasleđe, kao inteligentni i vispreni parodičar književnih pogodbi, a nakon tragičnog epohalnog preloma tradicijske lirske pogodbe ispunio je proživljenim sadržajima, visoko prečišćenog, slojevitog smisla.
Radovi okupljeni u zborniku Đorđe Nešić, pesnik pružaju osnovnu, ali dovoljno široku i utemeljenu književnokritičku sliku Nešićeve poezije, da je opiše i smesti u pripadajući književnoistorijski i poetički kontekst. Jedan smer toga lociranja kretao se ka kontinuitetima srpske „krajiške“ poezije, a drugi prema putanji lične autorske evolucije. U fokusu je, s jedne strane, bila slika rata redukovana na njegove posledice, a s druge – individualizovani glas što evokuje sopstvenu prohujalu prošlost i priziva obnavljanje narušenog poretka, krug rađanja plodova zemlje, s osloncem na rekreativni napor čoveka što se obraća zemlji i plemenitim agrarnim kulturama što behu podsticaj anakreontske pesme, kod Nešića uozbiljene i produhovljene. Takođe, kristalisao je Nešić u novim pesmama i iskustvo granice, kako uže, tako i široko shvaćene. Zbornik sadrži i pesnikovu selektivnu bibliografiju, dragocen izvor obaveštenja čitaocima i tumačima.
Ovaj objedinjeni rad tumača raznih naraštaja i usmerenja poezije prelazi u ruke književno-naučne javnosti, a predmet mu je nesporno vredan pojačane i usmerene pažnje, kao poezija izvanserijskih odlika. Glas koji treba izdvojiti iz bezlične množine pesničkih glasova, iz buke što narasta u ovo doba opšteg poravnanja, inverzija i relativizacija.