DANTE, SRBI I HRVATI

Povodom 750 godina od rođenja italijanskog  i svetskog pesnika Dantea Aligijerija

Piše Dragan Mraović

Šta sve može biti „izgubljeno u prevodu“ velike literature, i da li je pominjanje Srba u Božanstvenoj komediji dokaz i potvrda razvijene srpske državnosti, a pominjanje Hrvatske na štetu Hrvata?

U Evropi i kod nas aktuelno obeležavanje godišnjice rođenja velikog Dantea Aligijerija, tvorca besmrtne epske poeme Božanstvena komedija (ove – 2015. navršilo se sedam i po vekova od pesnikovog rođenja) dobar je trenutak da se progovori o jednom srpsko-hrvatskom sporu, tačnije rečeno, o falsifikatima koji u pojedinim (hrvatskim) prevodima, a još ubedljivije u komentarima stihova Komedije, i uprkos jasnim stručnim uvidima ne samo opstaju već se i prenose u nastavu na Beogradskom univerzitetu!

U Božanstvenoj komediji pomenuti su i Srbi – u Raju, u 19. pevanju, i Hrvati, u 31. pevanju. Iako u Raju to pominjanje nije bilo rajsko, ni po jedne, ni po druge, niko nije ni završio u Paklu, kako to mnogi misle. Ipak, postoji bitna razlika između pominjanja nas Srba i naše „istojezične braće“ Hrvata u ovoj Svetoj pesmi, jer Dante pominje Srbiju kao državu koja je kovala svoj novac, a Hrvate, kako to inače nedvosmisleno tumače italijanski komentatori, kao metaforu za „daleku i nepoznatu zemlju“, pa i kao sinonim za „divlje i nemoralne ljude“ (gente selvatica e scostumata). Dakle, sasvim suprotno od hrvatskih tumača, uključujući i Mihovila Kombola, navodnog hrvatskog prevodioca cele Danteove Božanstvene komedije, iako on, uistinu, nije prevodilac celokupnog dela. (Jedini su, naime, prevodioci celokupne Božanstvene komedije kod Hrvata kotorski biskup Frančesko Franjo Učelini Tice, koji je svoj prevod posvetio „slozi i ljubavi Hrvata i Srba, jednokrve istojezične braće“, i Iso Kršnjavi, koji je preveo Dantea u prozi; a kod Srba, Dragiša Stanojević, Dragan Mraović i Kolja Mićević – po hronološkom redu objavljivanja prevoda). Nesumnjivo da uz srpske prevodioce ne može stati hrvatski prevodilac Mihovil Kombol, jer nije preveo celi spev, a i u delu prevoda gde je prisutan – tekst su uglavnom odrađivali njegovi saradnici i asistenti. Olinko Delorko je preveo, bez Kombola, zadnjih šesnaest pevanja Raja i napisao sve fusnote i komentare. Pitanje je koliko je to uopšte „hrvatski“ prevod, ako se zna, po svedočenju akademika dr Nikše Stipčevića, Kombolovog recenzenta, najvećeg danteologa svih vremena na Balkanu, da je Kombol skupljao leksiku iz govora Srba po ličkim selima da bi dao patinu epa svome prevodu.

[restrictedarea]

Zato osećam potrebu, kao jedan od tri srpska prevodioca Dantea koji su potpuno samostalno, dakle bez pomoći sa strane, preveli i komentarisali ovo delo, da izložim kako su obuhvaćeni „hrvatsko i srpsko pitanje“ u ovom verovatno najvećem književnom delu posle Biblije. Naime, prevodeći i tumačeći Danteovo delo, hrvatski „znanstvenici“ su falsifikovali, svesno ili nesvesno, namerno ili nenamerno, značenje stihova 103-104, u 31. pevanju Raja, koji glase:

Qual è colui che forse di Croazia

viene a veder la Veronica nostra…

Mihovil Kombol prevodi ove stihove (Matica hrvatska, Zagreb, 1961.):

Ko čovek možda iz Hrvatske stati

što zna, kad vidi našu Veroniku…

Franjo Tice kaže:

Ko taj što čak iz Hrvatske pade,

A da vidi našu Veroniku…

Hrvatski prevodilac Iso Kršnjavi pak kaže:

Kako onaj koji možda iz Hrvatske dolazi da vidi našu Veroniku…

Dragiša Stanojević zanemaruje Hrvatsku, verovatno zato što ona nije značenjski bitna, već je korišćena samo metaforički:

Daleko od Rima ko je ponika

Došav mu pomišlja gledeći šaru…

U mom prevodu ti stihovi glase:

Kao što izgleda neko ko, možda, iz Hrvatske dolazi,

da vidi našu Veroniku…

Kombol ovako tumači navedene rime: „Zanimljivo je da se u jednom od najuzvišenijih trenutaka svoje poeme Dante sjetio nas Hrvata i to u trenutku kada opisuje svoje čuđenje i svoj zanos. Neki su italijanski tumači htjeli da u čovjeku iz Hrvatske zbog onog ‚možda‘ vide samo pojam primitivna, zaostala stranca.“

Iso Kršnjavi takođe zapada u zamku nacionalne sujete, pa komentariše: „Dante ovdje u Raju, kako rekoh, simpatično spominje Hrvatsku, a temelji i tu svoje riječi na stalnim podacima prema kojima su mnogi Hrvati hodočastili u Rim da vide pravu sliku Isusovu.“ (Sic!) Međutim, kao što ćemo videti, Kršnjavi se koristi tumačenjima iz izdanja „Odličan komentar Božanstvene komedije“ Alesandra Torija (L‘Ottimo Commento della Divina Commedia, Accademia della Crusca, Alessandro Torri, Editore Capurro, Piza, 1829) što znači da priznaje njegovu vrednost, iako krivotvori tumačenja upravo tog izdanja kada je reč o Srbiji ili Hrvatskoj, naravno na štetu Srba i u korist Hrvata. Baš u tom izdanju nimalo „simpatično“ se ne pominju Hrvati već kao „divlji i nemoralni ljudi na obali Jadranskog mora“ (gente salvatica e scostumata nella riviera del mare Adriatico…)

Franjo Tice komentariše: „Čak iz Hrvatske, to jest: iz dalekih krajeva kršćanstva – našlo se tumača, kojim je i ova počastna spomena Hrvatske i Hrvata dala prigode da iztaknu žalac.“ Skartacini prisvaja donekle umovanje nekog starijeg i piše: „Ili valjda što je već od onog vremena bila Hrvatska na glasu radi fanatizma njezine svjetine. Svakako, to je nepobitno da se Dante ne stidi ovdje sama sebe, pred svetim Brnardom, prispodobit (valjda i on iz glupog fanatizma!) pobožnom Hrvatu pred prilikom Gospodinovom.“ Naravno da se Dante „ne stidi ovdje sama sebe prispodobit“, jer kaže za sebe da je izgledao jadno i bedno, kao neko ko iz Hrvatske dolazi. Ali, i ovde se delimično falsifikuje komentar Đovanija Andree Skartacinija, protestantskog pastora, koji je preveo Božanstvenu komediju na nemački (Hoepli, Milano, 1903). Naime izostavljen je deo tumačenja: „Kroacija: ovde pomenuta kao vrsta daleke zemlje…“

Zbog ovakvih „prepravki“ rima i komentara ovog dela, hrvatski komentatori tvrde da je tu „Dante opjevao pobožnost hrvatskog hodočasnika pred Veronikinim rupcem u Rimu“. Ali, to Kombolovo – Delorkovo, kao i Ticino i Kršnjavijevo tumačenje nije moguće osim izvlačenjem iz konteksta ili namernim falsifikovanjem prevoda, jer Dante kaže: Kao što izgleda neko ko, možda, iz Hrvatske dolazi, da vidi našu Veroniku… pa nastavlja takav sam bio ja kada sam se počeo čuditi… Dakle, taj koji je stajao kraj Veronikinog rupca bio je Dante, a ne neki Hrvat! Subjekat i objekat je Dante! Hrvatska je negativna metaforička zamena za Indiju, odnosno Dante pojačava time svoj iskaz da bi kazao da je izgledao još gore nego neko ko je došao pešice iz Indije. Italijanski tumači već vekovima su saglasni da je to ispravno tumačenje ovih Danteovih stihova. Ako iko misli da zna bolje da tumači Dantea od Italijana, neka to objavi negde u Italiji. Smejaće mu se.

Euđenio Kamerini (Eugenio Camerini, Komentari u izdanju Božanstvena komedija, European Book, Milano, 1997.) kaže da se tu upotrebljeni pojam Hrvatske odnosi na širu oblast Slavoniju (Schiavonia ili lat. Sclavonia) u kojoj žive „divlji i nemoralni ljudi, na obali Jadrana“ (gente selvatica e scostumata, nella riviera del mare Adriatico).

Kolja Mićević, koji je preveo Dantea i na francuski jezik, u svom prevodu Komedije komentariše: „Neki tumači misle da je Hrvatska za Dantea tip daleke zemlje; tako još više podvlače činjenicu da hodočasnici dolaze da vide Hristov lik. Da li je baš tako?“ Ovim iskazom i Mićević, možda ne sa tom namerom, ali de fakto dovodi u pitanje hrvatske tumače, jer se tako prevedeni stih ni po njemu ne odnosi na pohvalu hrvatskoj pobožnosti, već na hodočasnike uopšte, a koji se Danteu čine, zbog svoje odeće u dronjcima i prljave od dugog puta, kao neko ko, možda, iz Hrvatske dolazi, pa zato kaže za sebe da je tako izgledao.

Hrvatska je poslužila Danteu samo kao metafora za daleku i nepoznatu zemlju, no pošto je ona blizu Italije, jasno je da je smisao tog poređenja drugačiji i dublji. Naime, u Danteovo doba se za nekoga ko je bio u dronjcima i izgledao umorno, prljavo, prašnjavo, nesrećno, jednom rečju, loše i jadno, naročito posle nekog dugog puta, govorilo da izgleda kao da dolazi iz Indije. Želeći da pojača značenje u odnosu na uobičajenu metaforu sa Indijom, Dante kaže za sebe da je izgledao još gore od njih, odnosno da je izgledao „kao da dolazi iz Hrvatske“, pa je zato još jadniji. Ta metafora, u ovom značenju, pokazuje na kom stepenu državnog i kulturnog razvoja je bila Hrvatska u vreme Dantea, inače, mala pokrajina, koja u ono doba nije obuhvatala ni današnji Zagreb, niti izlazila na more, pa je zato u pravu Kamerini kada kaže da se Danteove rime odnose na Slavoniju u celini, kao mnogo širu oblast onoga doba, uključujući i Jadransku obalu, a Hrvatska tu stoji samo kao negativna odrednica da pojača utisak jada.

Dakle, Dante ne peva o Hrvatima ili o hrvatskim hodočasnicima, već o sebi, jer je izgledao kao neko ko dolazi sa dugog hodočasničkog puta, znači sa dugog pešačenja, pa je zato poderan, prašnjav i prljav. Dante kaže za sebe da je bio tako skrušen i jadan da je izgledao kao neko ko dolazi iz tako daleke zemlje poput Hrvatske, odnosno kao neko u takvom stanju kao da je prevalio, kao hodočasnik, i veći put nego što je od Indije do Evrope, a to je u ono doba bio uobičajeni opis za nekoga ko dolazi izdaleka, pa se govorilo „izgleda kao da je došao iz Indije“.

A  sada, pozabavimo se prikazom Srbije u Danteovom delu u stihovima 140 i 141, u 19. pevanju Raja

… e quel di Rascia
che male ha visto il conio di Vinegia

U hrvatskom prevodu biskupa Frana Tice Učelinija ovi

stihovi glase:

…nespretnog iz Raške te
groš Vnnetski ne zna patvoriti

U mom prevodu:

… a sa njima onaj iz Raške koji je
loše upotrebio kalup iz Venecije

Kolja Mićević prevodi:

… i onaj iz Raške
što u Mlecima kòvâ novce teške

U Kombolovom prevodu ti stihovi glase:

…tu biti će, pa onaj iz Raše
što slabo vidje novac Venecije…

Komentar u Kombolovom izdanju direktno optužuje Srbiju za kovanje lažnog novca, a to Dante nije rekao, kao što ćemo dalje videti: „Onaj iz Raške je Uroš Milutin, kralj srpski (netačno je identifikovan srpski kralj – prim. D. M.) koji je uglavljen kao krivotvoritelj mletačkog novca.“ Ništa manje nije promašio metu ni Kršnjavi: „Spominje se da je kralj Raše krivotvorio mletački novac. Tko li je bio taj kralj, o tom su napisane vrlo dobre i lijepe rasprave. Zakon Velikog vijeća mletačkog od 3. ožujka 1282, ponovljen 3. svibnja 1306, ustanovljuje sasvim stalno, da je to bio srpski kralj Uroš Prvi. God. 1287. poslala je Mletačka republika tomu kralju poslanika u poslu krivotvorenja mletačkih groša (Veneti grossi) a ne dukata. L‘Ottimo nadovezuje na ovaj Danteov stih, koji o kralju Raše govori, primjedbu da je pjesnik o njem i njegovoj porodici mogao još više zla reći te pripovieda nekoje grozote, koje su počinjene u toj kraljevskoj obitelji. Tekst ovog stiha nije točno ustanovljen, ali smisao je jasan.“ A upravo je obrnuto od onoga što Kršnjavi tvrdi, odnosno tekst ovog stiha je tačno ustanovljen, ali smisao nije jasan katkada kod italijanskih komentatora kojima je unosilo zabunu i to što su svi ondašnji srpski kraljevi nosili ime Stefan Uroš, a kod hrvatskih komentatora nepristajanje na to da su Srbi imali kralja, državu, svoje ćirilično pismo i kovali svoj novac, što su sve oznake suverenosti, koju Hrvati nisu tada imali. Ali, još je gore što u italijanskom originalu taj komentator uopšte ne pominje kovanje novca, već kritikuje srpskog kralja zbog drugih, pre svega porodičnih i dinastičkih odnosa, za koje ovde nema prostora da se pojasne. Dakle, hrvatski komentator krivotvori Dantea, odnosno nema lažnog srpskog novca u ovom komentaru, ali ima laži Ise Kršnjavija.

Ali, Franjo Tice u ovom slučaju daje uglavnom korektan komentar opovrgavajući, kao Hrvat, navode hrvatskih komentatora da je Dante hteo da kaže da su Srbi kovali lažni novac: „Rasija ili Raša bio je u ona vremena grad u srdcu Stare Srbije, i tu uprav na mjestu gdje je sada Novi Pazar. Srbi su se zato u mnogim spisima zvali Rašijanci, odkle im je valjda u nekim stranam naziv Raci. Što se kaže ovdje o nespretnom iz Raše, koji ne znade patvarati novac Mletački; i, odnosi se na Šćepana Dragutina Srijemskoga, koji je kraljevao sa svojim bratom Milutinom Urošem Drugim (1275–1321) – Novac Srbski, koji je nespretno oponašao kov jednakog novca Mletačkoga, zvao se je groš ili matapan. Vidi o ovom uspjelu razpravu učenoga profesura Viktorija Brunelija (Program Zadarske talijanske Gimnazije, š. g. 1898–1899). Ne kori se ovdje Dragutin za to što je njegov zlatni groš bio napram Mletačkomu manjkav, jer on u to nije valjda ni ulazio. Država nije kovala po sebi novac, nego su to činili ovlašteni zlatari, obično Mlečići. Kori se, jer je Dragutin bio loš vladar; a Pjesnik spominje neuspjeli novac kako oznaku toga vladara, čije ime ne spominje.“ Vitorio Bruneli, profesor italijanske gimnazije u Zadru, napisao je 1898. godine, u svojoj raspravi na ovu temu, između ostaloga, da bi se, po jednima, Danteovi stihovi mogli odnositi na kralja Dragutina, a po drugima, na njegovog brata Milutina, jer su obojica vladala u vreme Dantea, ali da je, zbog duže Milutinove vladavine preovladalo mišljenje da je reč o Milutinu.

Mićević to tumači ovako: „Milutin Uroš, 1282–1321, jedan od vladara Raške, koji je kovao lažni novac u Veneciji. Drugi je njegov brat Stefan Dragutin. Dante ih ne pominje po imenu.“

Međutim, srpski vladari nisu kovali novac u Veneciji, a još manje lažni novac. Iz dalje priče je jasno da im Mleci ne bi ni dozvolili da takav novac kuju u „Serenisimi“, kao i da nije reč o kralju Milutinu, već Dante misli na srpskog vladara Raške, Stefana Dragutina (1276–1316) koji je vladao, jedno vreme, zajedno sa bratom Stefanom Urošem Drugim Milutinom (1282  –1321). Kralj Dragutin je iskovao novu vrstu novca – krstaški dinar, na kojem je prvi put natpis ispisan ćirilicom. Izazvao je reakciju Venecije, jer je težio stabilizaciji široke upotrebe raškog dinara. To je navelo „Presvetlu“ da zabrani upotrebu srpskog novca na svojim teritorijama, iako je sama kovala više miliona komada svoga matapana, a ne zbog toga što je moneta bila lažna. Zasmetao joj je raški novac, jer je postigao široku upotrebu i visoku emisiju.

Tadašnji srpski novac, kovan u Brskovu, pored Mojkovca, ličio je na mletački groš ili matapan. Raški novac je imao sa jedne strane lik Hristov, sa grčkim inicijalima, kao i venecijanski groš (grosso) a sa druge lik Svetog Stefana koji predaje srpskom vladaru barjak sa krstom, kao što i na venecijanskom novcu Sveti Marko predaje barjak mletačkom duždu. Dakle, nije reč o lažnom novcu, u smislu zakidanja na težini i procentu plemenite kovine, bar u vreme kada se mletačka vlada više puta žalila protiv ove „imitacije“, a 1287. godine poslala je, zbog toga, i specijalnog izaslanika na dvor Nemanjića. Čak se u Bolonji vodila parnica oko tog problema 1305. godine. Međutim, Dante pominje ovaj slučaj isključivo da bi okarakterisao Dragutina, pri čemu koristi navodni srpski plagijat likovnog izgleda mletačkog novca, „loš kalup“, kao odrednicu za, po njemu, toliko rđavog srpskog vladara da neće ni ime da mu pominje. Nije rastumačeno zašto je Dante tako mislio o Dragutinu, koji nije bio loš vladar. Grešku su načinili italijanski komentatori, pa čak i verovatno najbolji među njima, Natalino Sapenjo, kada pominju kralja Milutina umesto Dragutina.

Prvi Srbin koji je preveo celokupnu Božanstvenu komediju, 1902. godine, bio je Dragiša Stanojević (Beograd, 1844 – Niš, 1918) ali je njegovo delo objavljeno posthumno tek 1928. godine. Pisac ovih redova je hronološki drugi, ne prvi, kako poneko veruje (prvo ijekavsko izdanje mog prevoda 1996, a prvo ekavsko izdanje istoga 2000.) dok je Kolja Mićević treći (2005–2007) a nadam se da će ih biti još jer, kako je pisao dr Vinko Vitezica, već davne 1928, povodom objavljivanja Stanojevićevog prevoda, „prevođenje Dantea je značilo, u svakome narodu, veliki događaj. To je bio znak kulturne i estetske zrelosti“. Stanojević, izgnanik iz srpske kraljevine, kao što je i Dante bio izgnan iz Firence, ovako prevodi pomenute stihove:

I kralja Rasije, što baca štetne
poglede na pečat mletačkog novca

Ovde je ključna reč za ovu raspravu „kalup“, u mom prevodu jednak bukvalnom značenju u originalu, a koju su izostavili svi osim mene i Ise Kršnjavija, u čijem prevodu ove rime glase:

…i onaj iz Raše, koji slabo primjenjuje kalup mletački…

Ali, Iso Kršnjavi netačno tumači značenje ovih stihova, odnosno da oni znače kako Srbija „krivotvori groše mletačke“. Međutim, blizu školski ispravnom prevodu je Stanojević, koji koristi reč „pečat“, što znači štampa, kovanje, pa može da se podvede pod „kalup“ u slučaju kovanja-livenja novca. A ovako to Stanojević tumači: „Misli pesnik na srpskog vladara Stevana Dragutina (1276 –1316) koji je vladao zajedno sa svojim bratom Milutinom Urošem II (1282. do 1321). Rašija ili Raša je grad u srcu Stare Srbije, gde je danas Novi Pazar. U mnogim spisima Srbi se nazivaju Rašijanci. Novac srpski toga vremena, koji je izrađivan po uzoru na kov jednakoga novca mletačkoga, zvao se groš (grosso) ili matapan. To je u Italiji za vreme Danteovo bila poznata stvar. Ovaj srpski novac nosi sa jedne strane lik Hristov sa grčkim inicijalima, kao i ‚grosso‘ venecijanski, a sa druge je Sveti Stevan koji predaje srpskim vladaru barjak sa krstom, kao što i na venecijanskome novcu Sveti Marko predaje barjak duždu mletačkome. Protiv ove imitacije mletačka vlada žalila se u više navrata, a godine 1287. bio je poslat specijalno zato jedan delegat na dvor Nemanjića, i Bolonja je godine 1305. vodila parnice u tom sporu. To je istorija. Ali Dante ovde pominje taj fakt da kategoriše Dragutina kao rđavog vladara; neuspela imitacija novca je simvol vladara koga neće da imenom spomene.“

Dakle, moje mišljenje je slično Dragišinom, ali dodajem i to da ne samo da srpski kraljevi toga doba nisu kovali „krivotvoreni“ novac, kako većma tvrde hrvatski komentatori, pa i neki italijanski, nego ni plagijat venecijanskog groša nije učinjen, jer su srpski kraljevi kovali svoj novac sledeći vizantijsku tradiciju. Ali jesu Venecijanci napravili svoj matapan – groš po uzoru na vizantijski novac, i otuda likovna sličnost dve monete. Ne treba smetnuti s uma da je matapan dobio ime prema grčkom rtu na Peloponezu. Venecijanci su se ugledali na Vizantiju, inače kako je Venecija mogla dati svome novcu grčki naziv matapan, ako nije to imalo neke veze sa Vizantijom?

Već pomenuti Euđenio Kamerini piše, uz napomenu da je „Raša, deo Srbije, koja je u Danteovo vreme obuhvatala deo Dalmacije“: …Loše je video mericu (kalup) dukata što se kuje u Veneciji: dakle, falsifikovao je tu monetu… Misli se na Uroša Drugog koji se oženio jednom od kćeri Mihajla Paleologa… Jedna odluka iz 1282. godine je nalagala da primaoci državnog novca teneantur diligenter inquirere denarios regis Raxiae, contrafactos nostris Venetis grossis, si ad corum manos pervenirent, teneantur eos incidere…“ odnosno da „brižljivo tragaju za novcem kraljevine Raške, koji je falsifikat venecijanskog groša, i da ga oduzimaju i nište ako im dopadne ruku“.

Natalino Sapenjo daje ovakav komentar (Dante Alighieri, La Divina Commedia, La Nuova Italia Editrice, Firenca, 1970.): „Stefan Uroš Drugi, kralj Srbije, Hrvatske i Dalmacije (1276–1321) koji je, na svoju sramotu, falsifikovao dukat, ili matapan od finog srebra venecijanskog. Jedan dekret Velikog veća Venecije, iz 1382, nalaže državnim službenicima da oduzmu i unište raške falsifikovane monete.“

U suštini, nije reč ni o falsifikatu, čak ni o plagijatu venecijanskog groša, već o upadljivoj likovnoj sličnosti novca, nastaloj nezavisno, dakle ne plagiranjem venecijanske monete, ali na osnovu istog vizantijskog izvora-originala, što je, verovatno, dovodilo i do zabuna, naročito kod prostog naroda koji nije umeo da čita. Naime, u početku je srpski „groš“ bio sličan po težini i po finoći srebra mletačkom novcu „grosso“ (kovan od 1202. do 1400, težine 2,178 gr, prečnika 20 mm i finoće 965 promila) pa nije moglo biti reči o podvali na vrednosti, već o prevelikoj likovnoj sličnosti. Neki istoričari tvrde da je kasnije, upravo počev od Stefana Dragutina, srpski novac bio zvanično za osminu lakši od mletačkog, a to ukazuje da je Dante mislio na plagijat, što i sam kaže sintagmom „loš kalup“, ne na kovanje lažnog novca, jer bi u slučaju kovanja „lažnog novca“ bilo reči, recimo, o zakidanju na procentu srebra, a ne o likovnom izgledu, odnosno „lošem kalupu“. Uostalom, mletački novac je bio rađen po uzoru na vizantijski, pa je i tu moglo da se postavi pitanje „likovnog autorstva“, odnosno, ako je i bilo reči o plagijatu, onda je verovatno bio plagiran vizantijski, a ne venecijanski novac. Moglo bi se sa malo zlobe reći da su i Venecijanci „loše videli mericu (kalup) dukata što se kuje u Vizantiji“.

Zato se podloga za Danteove stihove o nama može nazreti i u objašnjenju koje je dao Vladimir Ćorović u „Istoriji Srba“ (Alnari: AKIA Mali Princ, Beograd, 2005.): „Prve kapitale za taj posao (eksploatisanje rudarstva u Srbiji, a posebno srebrnih majdana u Brskovu, današnjem Mojkovcu – prim. D. M.) davali su Dubrovčani i Kotorani kao komisionari Mlečana; možda je zbog nekog finansijskog pitanja i došlo do kasnijih sukoba između kralja i Republike Sv. Vlaha… (podvukao D. M). Srpski srednjovekovni novac počinje da se kuje, izvesno, tek od kralja Uroša. On je počeo kovanje srebrnih dinara po ugledu na mletačke matapane (a možda i na vizantijske uzore – primedba D. M.) koji su gospodarili u trgovačkom prometu po istočnom delu Sredozemnog mora, i taj tip novca zadržan je i od svih njegovih naslednika. Tim je srpska država primila, u novčanom pogledu, zapadnjački karakter; prema zapadu je preko Kotora i Dubrovnika uputila i svoj glavni izvoz ne samo rudarskih nego i drugih domaćih sirovina, pretežno stočarskog porekla (meso, vuna, koža, sir, vosak i sl)… Dragutin uopšte ima dosta obzira u svojim odnosima prema zapadnjacima; Mletačka republika nema razloga da se tuži na nj, isto kao i naš Dubrovnik. Radi toga kralj Dragutin uživa simpatije zapadnih pisaca i ističe se uvek kao primer čestitosti prema mlađem bratu Milutinu.“

Dodajmo da je kralj Dragutin zbacio sa prestola svoga oca Uroša Prvog 1276. godine, ali da je vladao kratko i 1282. godine ustupio je presto mlađem bratu Milutinu, odnosno Urošu Drugom. Upravo te godine venecijanski Senat je zabranio upotrebu srpskog novca na teritoriji Mletačke republike. Dobrim delom i zbog toga postoje nedoumice da li je Dante mislio na Dragutina ili Milutina, ali kada se sagledaju svi detalji, naročito hronološki, kao i značajna okrenutost Milutina južnoj, po tradiciji vizantijsko-grčkoj Italiji, i Bazilici Svetog Nikole u Bariju (uz njegov dar bazilici – srebrni oltar sa kapelom od 600 kg srebra iz Novog Brda i plaćene molitve monasima bazilike za njega i njegovu porodicu, sve do 1321. kada to prestaje, pošto Milutin postaje svetac, posle svoje smrti) i Dragutinovo izrazito katoličanstvo, vrlo je izgledno da smo g. Stanojević i ja u pravu, odnosno da je reč o Dragutinu. Tome treba pridodati da se parnica nastavila 1305. godine u Bolonji, ali je vođena ne samo zato što je stanje još opstajalo već i na osnovu događaja nastalih pre Milutinovog trona, a podudaraju se s vremenom vladavine Dragutina.

Danteovi stihovi govore da su Srbi, u ranom srednjem veku, imali svog kralja, svoju teritoriju i svoj novac, zatim svoju azbuku i svoj jezik ispisane na tom novcu, što su obeležja države i visoke kulture, dok je Hrvatska bila nešto „daleko i nepoznato“, „divlje i nemoralno“.

Upućenima je poznato da se na Katedri za italijanski jezik i književnost Filološkog fakulteta u Beogradu, studentima kao obavezno štivo nameću upravo pomenuti hrvatski „nazori“, odnosno tumačenja Dantea na našu nacionalnu štetu, a kroz prevod Mihovila Kombola (uz jezik objektivno prilično nerazumljiv današnjim generacijama, star oko sedamdeset godina). Izvesno je, takođe, da na toj katedri ima profesorskih mišljenja, kako žamore studenti italijanistike, da je Dante „neprevodiv na srpski, ali da je prevodiv na hrvatski jer je on suptilniji od srpskog“. Studenti zato moraju da koriste Kombola, a zabranjuje im se, pod pretnjom obaranja na ispitima (ovakve pretnje retko se dešavaju na Beogradskom univerzitetu) da koriste prevode srpskih prevodilaca Dragiše Stanojevića, pisca ovog teksta, kao i Kolje Mićevića.

Zabeleženo je, takođe, da na jednoj izložbi Univerzitetske biblioteke u Beogradu, posvećenoj Danteovom delu, nije bila izložena nijedna knjiga tri srpska prevodioca celokupne Božanstvene komedije. I da završimo: u programu nedavno emitovane emisije Radio Beograda, dr Mirka Zogović, profesorka koja predaje Dantea, čak je tvrdila da je najveći danteolog svih vremena u Srbiji, akademik dr Nikša Stipčević, rekao da je najbolji Kombolov prevod i da ga ona zato koristi. Međutim, da ponovimo, akademik je rekao upravo suprotno, jasno se određujući prema najboljem prevodu.

[/restrictedarea]