Od odlaska Nikole Tesle 72 godine

Navršava se 72 godine od smrti Nikole Tesle, američkog naučnika srpskog porekla, jednog od najvećih umova u istoriji.

Genijalni inovator i potpuni usamljenik, Tesla je umro u jeku Drugog svetskog rata u Njujorku, 7. januara 1943. u apartmanu hotela Njujorker gde je proveo poslednjih deset godina života. Preminuo je u snu, od posledica koronarne tromboze.

Prema podacima prikazanim na izložbi u Muzeju Nikole Tesle u Beogradu, pre dve godine, povodom 70. godišnjice naučnikove smrti, komemoracija je održana 10. januara 1943. godine.

Tadašnji gradonačelnik fjorelo la Gvardija pročitao je oproštajni govor koji je napisao slovenački pisac Luj Adamič, veliki Teslin prijatelj, dok su hrvatski violinista Zlatko Baloković i hor svirali srpsku rodoljubivu pesmu “Tamo daleko”.

Tesla je pronašao polifazni sistem, obrtno magnetno polje, indukcioni motor, generator i transformator, fenomen elektromagnetne rezonance i patentirao više izuma na kojima se zasniva savremena elektrotehnika, odnosno sistem proizvodnje i distribucije električne energije.

Po ovom naučniku je nazvana mera za magnetnu indukciju, “tesla”.

Teslina zaostavšina stigla je u Beograd 1951, na osnovu odluke američkih sudskih vlasti, pošto je za jedinog naslednika proglašen njegov nećak Sava Kosanović.

Tesla je rođen je 10. jula 1856. u Smiljanu, Lika, tada Vojna granica (Vojna krajina) u sklopu Austrije, danas Republika Hrvatska.

Rođen je u porodici Milutina Tesle, sveštenika Srpske crkve (tada Karlovačka mitropolija). Njegova majka, Georgina, Đuka rođena je u porodici prote Nikole Mandića i Sofije, rođene Budisavljević, takođe iz ličke svešteničke porodice.

Njegov otac Milutin je u vreme školovanja u austrijskoj vojnoj školi pokazao sklonost ka filozofiji odnosno duhovnim temama, pa je napustio vojnu školu i završio bogosloviju u Plaškom. Službovao je najpre kod Gračaca, a zatim u Senju i potom u Smiljanu kod Gospića, gde je Nikola rođen. Milutin je bio dopisnik nekoliko beogradskih i novosadskih listova iz Like, pisao je pod pseudonimom “Rodoljub Pravičić”.

Nikolina majka Đuka je bila seoska žena bistre pameti i spretnih prstiju, navodno je iako nepismena znala “Gorski vijenac”. U sećanjima Tesla kaže: “Moja mati potiče iz veoma stare porodice u kraju u kome su živeli, u kojoj je bilo više generacija pronalazača.”

Nikola Tesla je započeo školovanje u rodnom Smiljanu, nastavio u Gospiću, Rakovcu kod Karlovca, studirao je u Gracu i Pragu, ali studije nikada nije priveo kraju. Pre 1884. godine, kada je otišao u SAD, radio je u Mariboru, Pešti, Strazburu i Parizu.

U Njujorku je 1885. osnovao vlastitu kompaniju “Tesla” kada je i započeo izradu prvih modela predviđenih za široko korišćenje naizmenične struje – koja je preobrazila svet.

Tomas Edison je, inače, bio veliki protivnik Tesline koncepcije vezano za upotrebu naizmenične struje, najverovatnije zato što je imao uložena velika sredstva u proizvodnju jednosmerene.

U Evropu iz SAD-a Tesla je odlazio u dva navrata, 1889. i 1892. godine i oba puta boravio u rodnoj Lici. Aprila 1892. stigao je u Gospić, gde je tada živela njegova teško obolela majka, koja je u njegovom prisustvu i umrla, 16. aprila. Mesec i po dana potom, na poziv delegacije opštine grada Beograda i Inženjerskog udruženja, doputovao je u posetu Beogradu, što je bilo propraćeno velikim patriotskim manifestacijama. I sam Tesla je tada u obraćanjima naglašavao srpski patriotizam.

Arhivska građa iz Tesline zaostavštine je 2003. upisana u registar UNESKO-a “Pamćenje sveta”.

Međunarodni aerodrom u Beogradu nosi ime Nikola Tesla. Njegovim imenom nazvani su Elektrotehnički institut u Beogradu koji je osnovan 1936, srednja tehnička škola, biblioteka Univerziteta u Nišu, dve termoelektrane u Srbiji.

Spomenici Tesli su postavljeni ispred zgrade tehničkih fakulteta i na aerodromu u Beogradu.
Više spomenika i spomen-bista podignuto je širom sveta, posebno u SAD, a Srbi iz Amerike nosioci su projekta da se pokraj manastira Šišatovac na fruškoj gori, izgradi replika Tesline rodne kuće i crkve Svetog Petra i Pavla u Smiljanu u kojoj je kršten, i gde je njegov otac bio sveštenik.