IZLOG KNJIGE

Vladan Matijević “Pristaništa”
„Agora“, 2014.

Piše VESNA TRIJIĆ

Na prvi pogled, ove priče se mogu čitati kao realističko-psihološka proza: identiteti junaka su utvrđeni poreklom, profesijom i društvenim položajem, a unutrašnji konflikti su ubedljivo dočarani; u pozadini njihovih životnih priča izrasta složena društveno-istorijska scenografija, od ratova, porušenih država, duhovne i materijalne bede, dok sa zgarišta tradicije niču obrisi drugačijeg doba koje privileguje centar grada a prezire periferiju, nastojeći čak da i kvalitete ličnosti geografski „brendira“…
Međutim, junaci Matijevićevih priča nisu ni nalik Zimelovom „građaninu“, tuđa im je ideja kretanja od starta ka cilju, a ako su i osetili sirenski zov velegrada, nisu uspeli ili nisu hteli da na njega odgovore; bliži su Benjaminovom flaneur-u, boemu i dokoličaru koji razume, ali ne prihvata novi svet i odbija da govori njegovim jezikom. Njihova spoznajna optika nije prilagođena stvarnosti, zbog čega im je teško da razdvoje bitno od nebitnog, a kada se i nađu nadomak smisla, on im svejedno izmiče. Prizor Miloša Milišića koji u „Srpskoj priči“, ugledajući se na Džona Vejna, u zasedi čeka „dobitnika tranzicije“ da bi mu dvocevkom presudio, implicira da nema više epskog poretka čiji je on utvarni predstavnik.

Uvođenjem prepoznatljivih romantičarskih motiva, od mrtve drage i paralelizama sa prirodom do mesijanskog poslanja umetnika, ovaj pripovedački svet se suptilno, ali postojano opire simbolici grada i realističkom prosedeu. Variranjem motiva udvojene prirode Dorijana Greja i homoseksualnosti, autor se od očiglednih istina okreće k onima koje su sakrivene ili izmiču jednostavnoj verbalizaciji; gustom mrežom lajtmotiva i tajnih citata, semantizovanjem kompozicione montaže, „podzemna“ konfiguracija ove proze se lirizuje i iznutra je preobražava.
Reinterpretirajući poznate sižee iz umetničke i narodne književnosti, autor provocira koliziju mimetičke proze i bajke, dok do nje u markesovski magičnoj „Srpskoj priči“ konačno i ne dođe; stvarnost se „derealizuje“ da bi njena izopačena, neprirodna suština izašla na videlo. Kako su slavne priče starije od junaka u čijim životima su se obistinile, proces podražavanja u ovoj prozi menja smer, jer nije literatura ta koja nastaje imitacijom, već sama svakodnevica; to implicira da književnost nije nemoćna, naprotiv: na posredan i uostalom potpuno iracionalan način, ona oblikuje svet.
Tokom čitanja ove knjige, svi početni utisci se postepeno izokreću, a ono što je ličilo na priču iz savremenog života pretvorilo se u moćan narativ o antropološkom i civilizacijskom značaju pripovedanja. Nastojeći da tradicionalne uloge autora i čitaoca zamene maskama proizvođača i potrošača knjiga, savremeni trendovi ne cene zanat niti očekuju umeće od pripovedanja; pojavljujući se u završnoj priči u liku Vlade Mandraka, autor upravo u tom nadimku, kojim upućuje na prvog superheroja i majstora iluzionizma, sjedinjuje borbu umetnosti protiv sila mraka sa nečim što je ljudima sve manje poznato ili ga smatraju nepotrebnim.
Tako je ovakva, prelepo izbrušena knjiga priča, poetizovane strukture i britkih uvida, nimalo pretenciozna, a najverovatnije najbolja u srpskoj književnosti od početka veka, postala elegično svedočanstvo o klonuću i marginalizovanosti estetskih vrednosti, o umetnosti koja govori sve jezike, ali je razumljiva samo malobrojnima.

_____________________________________________________________________________

Ljiljana Habjanović Đurović “Nebeski čovek zemaljski anđeo”
Srpski pesnici Svetom Savi i Svetom Simeonu Mirotočivom; „Hosana“, 2014.

Prikupljajući pesme za ovu malu antologiju pesama o Svetom Savi i Svetom Simeonu Mirotočivom koje su spevali srpski pesnici, Ljiljana Habjanović Đurović je zabeležila kako se tom prilikom uverila da nema srpskog pesnika, od srednjeg veka do današnjeg dana, koji nije bio inspirisan ovim „svetilnicima svoga otačestva“, kako ih naziva Domentijan. Kao što je, navodi ona, primetio i otac Dragomir Sando „sadržaj, smisao i poruka ovih pesama pripada ličnoj molitvi samih autora“. Ovako složene, one su vapaj jednog naroda. I istovremeno su, kaže antologičarka, Akios!, Aksios!, Aksios! ovoj dvojici zaista dostojnih.
Umesto predgovora antologiji Nebeski čovek zemaljski anđeo objavljena je beseda mitropolita Amfilohija − Svetost kao mjera ljudskog dostojanstva iz zbirke njegovih eseja, studija i beseda Sveti Sava i Svetosavski zavjet.