Melanholično i mudro slikarstvo

Radovi Marine Nakićenović u Modernoj galeriji Valjevo

Sa crtežima, slikama i objektima ove slikarke ponovo su, posle međuratnih majstora i intimista Beogradske škole, u srpsku umetnost ušli plemenitost obrade predmetnog sveta, snovito shvatanje realnosti i neoromantizam kao možda najlepši pravac naše umetnosti dvadesetog veka

U Modernoj galeriji Valjevo nedavno je otvorena retrospektivna izložba crteža Marine Nakićenović (Beograd 1950) koja se može videti do tridesetog avgusta. Reč je o crtežima koje je ova profesorka beogradskog Fakulteta primenjenih umetnosti, jedna od najboljih srpskih slikarki, stvarala od 1982. do 1998. godine. Celokupno i celovito slikarsko delo te umetnice ukazuje se kao davno odsanjani san. Menjalo se s vremenom ostajući isto u raznim formama pa i u crtežu u vidu prizivanja lepih osećanja, dostojanstva i finoće življenja. Sa njenim crtežima, slikama i objektima ponovo su, posle međuratnih majstora i intimista Beogradske škole, u srpsku umetnost ušli plemenitost obrade predmetnog sveta, snovito shvatanje realnosti i neoromantizam kao možda najlepši pravac naše umetnosti dvadesetog veka. Ona stvara kao da nikada do kraja ne može na javi da dosanja svoje delo, ponire u dubine ateljejske tišine u kojoj pronalazi fina emocionalna tkanja, slikarka je pre svega atmosfere. Njena osećajnost ima širok raspon, objedinjuje izgubljenu srpsku građansku kulturu srećnog i sređenog porodičnog življenja, tradiciju i lepe rituale sa evropskim kulturnim krugom u rasponu od renesansnih harizmata do secesije. Marina Nakićenović, u vreme kada su svi zaboravili na vrline bel epoka, u prvi plan izvlači cvetanje srpske i srednjoevropske kulture.
[restrictedarea]

VIZIJE IZGUBLJENOG VREMENA Njene magične vizije izgubljenog vremena i nestalih osećanja izražene su podjednako uspešno na crtežima i slikama galerijskog formata, koje imaju kamernu, intimnu pojavnost i nečeg od holandskog slikarstva zlatnog doba. Izražava se u skoro svim crtačkim tehnikama i na različitim formatima: tušem, grafitnom olovkom, olovkama u boji, pomažući se akvarelom, gvašem i uljanom bojom. Pored većih studija, pojedini mali crteži su pripreme za sliku i šarmantni komadići, značajne likovne igračkice koje pokreću cikluse maštanja. Neki crteži nalik su nacrtima za renesansne poliptihe ili veseli mali dragulji na osnovu kojih nastaju veći dosezi na platnu. Slikarka koristi čarobne likovne trikove da pokrene svoju i posmatračevu imaginaciju, da uzvisi crtanje i crtež. U njenom radu dolazi do izražaja kultura podloge i kultivisanost izraza, u smislu posnih faktura na kojima vreme ostavlja trag. Papiri su preparirani i natopljeni fluidom dodira ruku, trajanjem i starostavnošću, posebna pažnja pridata je fenomenu vremena. Njeni crteži na podlozi beleže tragove, udaljeni su od hladne, tehničke manipulativnosti. Nastavljaju tamo gde je stao Dragan Lubarda, sa čijim se prestankom ozbiljnog, studioznog crtanja, na čudan način podudarilo opadanje neformalne Beogradske škole crteža. Marina Nakićenović je sada jedna od retkih slikarki koja ne samo da crta u duhu onog crteža koji je Beograd činio crtačkom prestonicom sveta već je i pomalo usamljena u svojoj posvećenosti, u vremenu koje radi protiv slikarstva, sve jačim senzacijama odvraćajući umetnike od štafelajnog tipa stvaranja.

IMAGINARNI DIJALOG Deo njenih radova čine table sa crtežima na pismima prijatelja iz inostranstva, kakva je verna Japanka Makiko Šimicu. Papire i koverte ne baca posle dopisivanja već joj služe za dalji, imaginarni dijalog sa bliskima. Pisma-crteži su izvan duha letrizma, vizuelne poezije ili mejl arta, obrazuju četiri table sa motivima iz Japana i iz istorije, simbolike i slikarstva evropske umetnosti. Mistična Velaskezova slika „Infantkinje“, Vermerov autoportret s leđa („Slikar u ateljeu“) princeze i barokni plemići pohode ove crteže kao i vizantijski monasi sa odećom satkanom od krstastog ornamenta epitrahilja. Veliko likovno bogatstvo pisama i poštanskih marki, sećanje na drage osobe i napisano, carstvo uspomena, potiču ovu umetnicu na razigranost, stvaranje dela bogatih smislom i neobičnim rešenjima. Lik Mona Lize (znak izložbi Jugoslovenskog portreta u Tuzli) kao slika u slici posmatra učesnike grupne scene nacrtane na pismu. Brojne mimikrije obeležavaju ovaj leptirasti crtež. Na jednoj koverti klinasto pismo prekriva format, izvedeno je od uglastog znaka galerije; marke sa likom engleske kraljice čine oči nacrtane renesansne dame; od marke sa pticama nastaje jato, jedrenjaci, šah- polja; Renoarova „Kupačica“ kao i Titov lik sa cigarom postaju predmet nadgradnje, humora, sećanja i domaštavanja. Lik dečaka u mornarskom odelcu (citat slike Miljenka Stančića) kao i figura u odeždi od zvezda sa dizajna čuvenog izdavača i dizajnera Slobodana Mašića, tekst Danila Kiša o putovanju i na njemu nacrtan putnik, likovi nevesta i radosne scene venčanja sa upaljenim svećama, nacrtani znaci i grbovi iz nemačke heraldike, ili pismo-crtež na kojem je logo Galerije „Pero“ sa grafičkim rešenjem pera, markom na pismu sa perom i od umetnice nacrtanim perom, postaju tautologije, produbljena poetička čitanja i tumačenja srodnog srodnim. Umetnica u akvarelu ponavlja strukturu pisma i papira ili ostavlja crtež kao ornament, uočavajući da je industrijska šara na tankoj hartiji unutrašnjosti koverte takođe crtež. Dopisi, pisma, cirkularna pisma, razglednice, dopisnice, koverte, marke, zaštitni znaci, poštanski pečati i uputstva, na putovanju ka večnosti, donose španske kraljeve, šogune, likove čuvenih slikara i citate njihovih dela, formalno i sadržajno proširujući praksu i poetiku crteža, renesansnu teorijsku ideju punog i praznog, otvorenog i zatvorenog, predmeta i sadržaja. Crtačica se poigrava idejom citata, dajući svoj originalni doprinos u našoj nikada do kraja istraženoj istoriji i poetici umetnosti citata.

SIMBOLI I OBNOVA Osim tih malih studija i virtuoznih igrica ova slikarka stvara i veće, klasične crteže, samostalne studije i pripreme za slike. Na njima uočavamo renesansne kondotjere i crveni turban sa Van Ajkovog „Autoportreta“, čiju tkaninu razvija kao veću površinu na pozadini, pogodnu za slojevita docrtavanja, senčenja fona koji daje ozbiljnost kompoziciji. Setimo se koliko je pažnje Leonardo pridavao tkaninama. Crtački je zabeležila mnoge mrtve prirode koje imaju intimu doma, a na velikom crtežu Margerit Jursenar prepoznala je i lik majke. Njeni crteži su ponekad bliski slikama, bogatstvo i zasićenost odvode od crtačke askeze, ali umetnica nikada ne napušta svoju estetiku monaškog tihovanja, zavet poetici tišine i usamljenosti. Na više crteža ponavlja simbol ptičjih krila, koji je na poseban način predstavljao Albreht Direr. Njegov čudesni akvarel, danas pogrešno shvaćen kao anatomski, naučni doseg racionalnog i istraživačkog renesansnog duha, iza hladne pojavnosti krije za onoga ko ume da vidi magičnost zvezdane lepote. Na sličan način i Marina Nakićenović shvata simbole.
U njenom opusu formule visoke, evropske kulture slikarstva doživele su obnovu. Često u gornjem ili donjem nivou ostavlja slobodno dve trećine slike, islikavajući po idealnom geometrijskom rešenju italijanskog i holandskog slikarstva samo jednu trećinu. Starina i vreme koji dišu u materiji prizvani su iz evropske tradicije iluzionističkog slikarstva koje Francuzi nazivaju „prevara oka“. Njena inteligentna i osećajna verzija realističkog slikarstva odgovara tajanstvenom, toliko prisutnom u Beogradskoj školi fantastike. Samo jedna predstavljena fioka, ćup, kotarica za hleb i hleb sa svojim istorijskim i simboličkim vrednostima (euharistija) na slikama i crtežima deluju misteriozno. Predmete slikarka sa pažnjom i ljubavlju uznosi isto kao i likove iz patrijarhalnog života, toliko drugačije od medijskih „ikona“ spektakularne i bestidne javne scene. Skromnost i smernost, koje su nestale iz današnjeg sveta, prožimaju njene radove. Sve je u duhovno čistom svetu Marine Nakićenović celovito i isceljeno, čudesno kao poezija, kako Leonid Šejka kaže, tišina i prašina poslednjeg vremena prekriva stvari. Sa njenim delom atributi i smisao večnog, dakle večno vrednog, dolaze do izražaja, suštinsko se projavljuje kao tajna. Možda su slike i crteži njene generacije poslednja naša uporišta pred navalom antiumetnosti. Odavati se utiscima koje izaziva melanholično, plemenito i mudro slikarstvo ove umetnice vid je prepuštanja vrlini koja krepi.
[/restrictedarea]