Kratka povest o proganjanom i progoniteljima

Piše Dejan Đorić

Naslikao je neka od dela koja najviše ulaze u karakter naroda kao što je slika „Srbi“. Izložba „125 prizora“ priređena u beogradskoj Galeriji Kulturnog centra 1974. zabranjena je, kao što je izložba 1979. godine u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ izazvala sto dvadeset napada u novinama, na radiju i televiziji

Ove godine je jubilej devedeset godina od rođenja slikara, pisca, filmskog i pozorišnog radnika, teoretičara i akademika, Miće Popovića. Osim Nacionalne galerije u Beogradu (poznatije pod popularnim imenom Galerija kod pozorišta) nijedna ustanova nije ozbiljnije obeležila taj datum, a trebalo je da to učini najpre Srpska akademija nauka i umetnosti.

ZANEMARIVANJE TRAJE Na našu sramotu, čak je Ministarstvo kulture odbilo da na bilo koji način pomogne aktivnost proslave jubileja, ukinuvši sredstva i za izložbu „Perspektive“ koju pomenuta Galerija tradicionalno četiri decenije organizuje u cilju predstavljanja najboljih mladih umetnika diplomaca. Mića Popović je bio najproganjaniji umetnik u Titovo vreme a i sada traje njegovo nipodaštavanje. Postavlja se pitanje s kojim se pravom administracija Ministarstva kulture usuđuje da sudi o ovakvom umetniku, da procenjuje da li zaslužuje retrospektivnu izložbu, bacajući novac na krajnje sumnjive projekte mladih, nepoznatih ili loših umetnika. Takvo skandalozno, neodgovorno ponašanje, očigledno namerno vodi zatiranju srpske umetnosti odozgo i nezamislivo je u bilo kojoj evropskoj zemlji. Za likovnu umetnost se ništa ne menja dolascima novih ministara.

[restrictedarea]

Nepravdu delimično ispravlja Miroslav Rodić, istoričar umetnosti i direktor Nacionalne galerije. Omogućio je da se izlože slike iz umetničke kolekcije Atlas grupe, od kojih se neke mogu prvi put videti. Zahvaljujući Atlas grupi sačuvana su kapitalna dela ovog evropski značajnog slikara. Zbirka ove grupacije očigledno se ne zasniva na postmodernističkim krajnje sumnjivim vrednostima, na mnoštvu potpuno bezvrednih dela koja čine npr. Telekomovu kolekciju, već na najvišim dosezima srpske, jugoslovenske i evropske umetnosti. U smislu ozbiljnosti izložbi koje organizuje, Rodić je za pisca uvodnog teksta u katalogu i za analizu svih izloženih dela angažovao Milicu Živadinović. Ona je najbolji poznavalac života i dela Miće Popovića, slikarka koja je sa najvišom ocenom doktorirala na Univerzitetu u Parizu, odbranivši rad o ovom umetniku. Njen doktorat treba da objavi na francuskom izdavačka kuća „L’Age d’Homme“, dobijena je podrška francuskog Nacionalnog centra za knjigu, a sledeće godine planirano je i srpsko izdanje. Jedan od razloga uspeha ove izložbe i studije Milice Živadinović je u međunarodnom ugledu Miće Popovića. Bio je prvi srpski slikar sa kojim je neka pariska galerija sklopila ugovor, imao je samostalne izložbe u Parizu 1952, 1953. i 1958, u Londonu 1954. i u Hagu 1956, bio je 1982. gostujući profesor na Njujorškom državnom univerzitetu, o njemu se kao disidentu znalo na Zapadu a 1989. nemački istoričar umetnosti Hajnc Klunker u Londonu je objavio jednu od nekoliko njemu posvećenih monografija. Retrospektivnu izložbu ovog slikara u Galeriji SANU 1983. godine videlo je pola miliona posetilaca, najviše zbog slave zabranjivanog umetnika koja ga je celog života pratila. On se već na Likovnoj akademiji suprotstavio diktatu socijalističkog realizma, napustio predavanja i otišao u Zadar sa grupom umetnika da slika slobodno i „po prirodi“. Svi članovi Zadarske grupe bili su izbačeni sa Likovne akademije, pa vraćeni, osim Miće Popovića. Podržao ga je jedino Ivan Tabaković, dajući mu privatno časove. Krajem četrdesetih i početkom pedesetih ušao je u najuži krug disidenata koji su se okupljali u ulici Simina 9a. Nadzirani od policije, Mića Popović, Živorad Stojković, Borislav Mihajlović Mihiz, Dobrica Ćosić, Lazar Trifunović i Antonije Isaković postali su kasnije najuticajniji intelektualci i umetnici u našoj sredini i članovi SANU. Popović ih je naslikao na slici „Heksagonalni prostor“ iz 1970. Postavljena u galeriji u vidu šestougaonika, bila je zvučno nadgrađena nasnimljenim glasovima predstavljenih ličnosti pa je reč i o jednom od prvih naših multimedijalnih dela. U njegovom ateljeu na Starom sajmištu 1954. prvi put je izvedena Beketova drama „Čekajući Godoa“ koja tada nije mogla da se prikaže ni u jednom beogradskom pozorištu. Prošavši faze apstraktnog slikarstva i enformela, 1971. iznenadio je javnost potpunim zaokretom ka figuraciji kojoj će ostati veran do kraja života. Često je na platnima aplicirao objekte, nastojeći da sliku proširi ka trećoj dimenziji.

PORTRETISTA NACIJE Naslikao je neka od dela koja najviše ulaze u karakter naroda kao što je slika „Srbi“. Izložba „125 prizora“ priređena u beogradskoj Galeriji Kulturnog centra 1974. zabranjena je, kao što je izložba 1979. godine u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ izazvala sto dvadeset napada u novinama, na radiju i televiziji. Mića Popović je bio jedan od „poslednjih izdanaka svetske angažovane umetnosti koja je, osim društvene pobune i umetničkog dostignuća, koristila i humor“, kaže autorka teksta u katalogu ove izložbe. Vlastodršce je predstavljao kao majmune a na zabranjenoj izložbi „125 prizora“ Tita, te godine proglašenog za doživotnog predsednika SFRJ, smestio je u društvo holandske kraljevske porodice. Raskoš „crvenog kralja“ na „Svečanoj slici“ bila je u kontrastu sa brojnim predstavama u toj postavci naših nesrećnih i u svetu pogubljenih gastarbajtera, bordela sa prostitukama, mrtvih priroda sa ustajalim hlebom… Prikazavši naličje samoupravljanja i bedu radnika u Jugoslaviji, Mića Popović je jedini u toj državi, uz Milića od Mačve, bio cenzurisani slikar. Na toj izložbi trebalo je da publika vidi i sliku „Ričard Titovog lika ili životinjsko carstvo“ koja je kasnije nestala a sada se može prvi put videti. Ričardu Bartonu, od Tita lično odabranog da ga glumi u filmu „Bitka na Sutjesci“, maršal na slici pokazuje raskoš svog privatnog zoološkog vrta na Brionima sa kojih bi u trenutku ruskog napada gliserom za sat vremena mogao da pobegne u Italiju. Kapitalna kritika srpske stvarnosti je i Popovićeva slika „1. maj 1986. ili Raspeće Đorđa Martinovića“. Kao jedan od autora i potpisnika Memoranduma SANU, napao je Titov režim za defavorizovanje Srbije i raspad Jugoslavije. U duhu velikih Gojinih političkih slika predstavio je, u vidu citata raspetog Svetog Filipa Hoza de Ribere, srpskog seljaka Đorđa Martinovića koga su Šiptari silovali a potom mu gurnuli flašu u debelo crevo. Vlast prikazana u liku policajca sa pendrekom na leđima je prisutna samo u svojstvu posmatrača i nema nameru da interveniše.

U svom tom ludilu oko ovog i na zapadnim gostovanjima od Titove policije nadziranog umetnika kao da ima sistema. Mića Popović je verovatno poslednji veliki evropski politički slikar čije se delo ne može razumeti bez politike, koji je sjajan likovni zanat pa i apstraktni enformel uneo u kritički zasnovanu realističku figuraciju. Premda je bio protivnik socijalističkog realizma, koristio se istim sredstvima, njegovo slikarstvo samo je vid ideološki drugačije usmerenog socrealizma. Bio je član SKOJ-a, borac 45. srpske udarne divizije, član Komunističke partije Jugoslavije, kao Lazar Trifunović i većina disidenata iz Simine 9a. Odmah posle izbacivanja sa Likovne akademije, omogućeno mu je da 1950. priredi veliku samostalnu izložbu u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ a bio je i među prvim jugoslovenskim građanima koji su dobili pasoš.

PO MERI REŽIMA? Nagrađen je većinom domaćih nagrada, nesmetano je organizovao izložbe u zemlji i svetu, bio biran za našeg predstavnika na velikim internacionalnim smotrama, režirao filmove i pozorišne predstave, objavljivao knjige a o njemu je za života publikovano šest monografija. Stiče se utisak da je Mića Popović bio disident po meri režima, posle svakog „ispada“ kao da je bio nagrađen još većom izložbom, ateljeom, članstvom u SANU… Jedini pravi andergraund i politička opozicija u to vreme bila je grupa „Mediala“, usmerena protiv istočnih kao i zapadnih vrednosti. Dado Đurić koji je, kao Uroš Tošković i Ljuba Popović, tada gladovao, prezirao je slikarstvo Miće Popovića, kao što stariji slikar nikada zbog svojih političkih uverenja poput Leonida Šejke nije bio prebijan u zatvoru. „Mediala“ je nešto drugo od grupe u Siminoj 9a.

Pomenimo i ključnu problematiku koja opus Miće Popovića dovodi u pitanje na drugi način. Dr Miodrag Đorđević, proslavljeni umetnički fotograf, najbliži prijatelj ovog slikara, zapravo je koautor mnogih Popovićevih slika, jer su one izrađene po njegovim fotografijama. Đorđević je za te potrebe izradio desetine fotografija velikog formata, a pošto je i sam izvanredan umetnik, omogućio je Mići Popoviću da preuzme gotova rešenja. Slično je, po fotografiji Ljubinka Kožula, nastao jedan od najboljih portreta ovog akademika. O tome se veoma malo zna i te činjenice nemaju u vidu ni pisci monografija i tekstova o Mići Popoviću.

NEZAMENLJIVO Uspešan rad pojedinih institucija često se zasniva na sposobnostima jednog čoveka. Iza višedecenijske izlagačke aktivnosti beogradske Nacionalne galerije, popularno nazvane Galerija kod pozorišta, stoje upornost i trud istoričara umetnosti i direktora Miroslava Rodića. U tehničkom i programskom smislu obnovio je ovu staru i uglednu državnu galeriju. Organizuje retrospektivne izložbe starijih srpskih umetnika i publikuje tekstove istraživača čiji se magistarski i doktorski radovi odnose na ključne pojave u našoj umetnosti. Rodićev trud je nezamenljiv u vreme nedelovanja vodećih institucija.

[/restrictedarea]