IZMIŠLJANJE ISTORIJE

Piše Jovo Bajić

Kako krojači nove bošnjačke istorije po meri Haškog tribunala kralja Stefana Tvrtka I Kotromanića pretvaraju u Bošnjaka

Bosanskohercegovački muslimani spremaju se da usred Sarajeva podignu spomenik jednom hrišćanskom vladaru, kralju Stefanu Tvrtku I Kotromaniću, koji je kraljevsko dostojanstvo dobio po obredu krunisanja srpskih vladara iz dinastije Nemanjića. Najvećem srednjovekovnom bosanskom vladaru, na Mitrovdan, 16. oktobra po starom julijanskom, ili 8. novembra po novom gregorijanskom kalendaru 1377. godine, kraljevsku krunu na glavu stavio je mileševski Mitropolit, arhijerej Srpske crkve. Krunisanje je obavljeno u tada najznačajnijoj srpskoj svetinji nad moštima Svetoga Save. Kralj je tada dobio „sugubi venac“, dvostruku krunu, srpsku i bosansku. Činom krunisanja novi kralj postao je, u neku ruku, i svešteno lice Srpske crkve. Prvi kralj iz dinastije Kotromanića, pozivajući se na nemanjićko poreklo, svom imenu tada je dodao i ime Stefan, jer to ime nosili su svi vladari iz dinastije Nemanjića. Od tog Mitrovdana titula kralja Stefana Tvrtka glasila je „po milosti Božijoj kralj Srbljem, Bosni i Pomorju i Zapadnim stranama“.

UPOTREBA VLADARA Nije prvi put da se zbog dnevnopolitičkih potreba pokreću seni i dira u prah kralja Stefana Tvrtka I Kotromanića, da se preispituje i menja njegovo narodnosno poreklo, da se preispituje i menja hrišćanska vera koju je ispovedao, da se, posle prećutkivanja davno utvrđenih činjenica, izmišljaju dokazi kojima se traži uporište u srednjovekovnoj bosanskoj istoriji za pravo na vladavinu Bosnom i Hercegovinom. Takve korake preduzimala je i Austrougarska. Manipulacije istorijskim činjenicama, čini nam se, bile su povod i akademiku Nikoli Radojčiću da se pozabavi krunisanjem kralja Stefana Tvrtka I, da na osnovu crkvenog obreda krunisanja obavljenog 1377. godine u Mileševi odredi ime naroda iz kojega je ovaj vladar ponikao i kojem je pripadao i veru koju je ispovedao. Rezultate istraživanja, obavljenog na osnovu obimne građe na slavenosrpskom, grčkom, latinskom i još nekim svetskim jezicima, objavio je u radu „Obred krunisanja bosanskoga kralja Tvrtka I, prilog istoriji krunisanja srpskih vladara u srednjem veku“ koji je 1948. godine objavila Srpska akademija nauka. Dragoceni rad akademika Nikole Radojčića, kao reflektor, osvetljava šta se u Mileševi zbivalo na Mitrovdan pre 636 godina.

USIJANA PRIČA I PRESEDAN U opširnoj i poprilično usijanoj priči kojom se među bosanskohercegovačkim muslimanima stvara političko raspoloženje za podizanje spomenika „Tvrtku I kralju Bosne“ nema ni pomena o tome da je najveći srednjovekovni bosanski vladar krunisan u Mileševi, da ga je krunisao Mitropolit Srpske crkve, da je svome kraljevskom imenu dodao srpsko vladarsko ime Stefan, i da je u njegovoj kraljevskoj tituli na prvom mestu stajalo „kralj Srbije“. Iz istorijske magle koju su stvarali novi eksperti za istoriju Balkana i Srbije a koje je angažovao Haški tribunal, u novoj istorijskoj verziji stari bosanski kralj trebalo bi da iskoči iz davnine i da se isprsi na glavnom sarajevskom trgu kao muslimanski ratnik iz poslednjeg versko-građanskog rata 1992 – 1995 godine, sa isturenim štitom-amblemom koji je krasio ratne zastave Armije Bosne i Hercegovine čiji je vrhovni komandant bio Alija Izetbegović. Nije to više srednjovekovni kralj, nego novi, moderni muslimanski komandant, šehit koji muslimanske vojnike poziva u boj, na žrtvu.
Ova muslimanska priča o kralju Stefanu Tvrtku I samo je jedna epizoda iz novog tumačenja srpske istorije koju je, na suđenjima Srbima, zacrtao Haški tribunal. Mišljenja brojnih evropskih eksperata, uz podršku nekih stranih ambasada zapadnih zemalja u Sarajevu i Beogradu, sada se primenjuju u praksi. Tako je, po meri zapadnih istoriografa, uspostavljen novi presedan: pisci srpske istorije ne treba da koriste metodologiju kojom se koriste pisci nemačke, francuske, italijanske, ili, recimo, engleske nacionalne istorije, ne treba da se služe naučnim činjenicama kako je to činjeno do sada: u srpskoj istoriji dogodilo se ono što napišu novi istoričari, po zahtevima svojih političkih nalogodavaca.
Tako je i nova nacija, Bošnjaci, nastala posle poslednjih versko-građanskih ratova, dobila priliku da konstruiše nacionalnu istoriju. Novim muslimanskim istoričarima, po receptima Haškog tribunala, dato je zeleno svetlo da mogu da menjaju, prepravljaju, doteruju srednjovekovnu bosansku prošlost, da je prilagođavaju dnevnopolitičkim potrebama, a da pri tome ne štede ni kralja Stefana Tvrtka I. Služeći se praksom Haškog tribunala, neki muslimanski istoriografi poslednjih decenija, „jašući“ na bogumilskoj priči, napravili su od kralja Stefana Tvrtka I bogumila. Bogumilstvo je, prema njima, pojednostavljeno rečeno, vera koja je po svom učenju bila bliža islamu nego hrišćanstvu, pa je, prema tome, kralj Stefan Tvrtko I bio više musliman nego hrišćanin, po čemu bi se, u neku ruku, moglo prihvatiti da je on bio nekakav rodonačelnik bosanskohercegovačkih muslimana, Bošnjaka, začetnik bosanske muslimanske državnosti, koju je u poslednjem versko-građanskom ratu otelotvorio Alija Izetbegović.
Pri tome se muslimanski istoričari ne osvrću na dobro poznate činjenice da je vojska čiji je, da se izrazimo današnjim rečnikom, vrhovni komandant bio kralj Stefan Tvrtko I, žestoko ratovala protiv muslimana, Turaka. Njegov vojvoda Vlatko Vuković je avgusta 1388. godine kod Bileće do nogu potukao jedan snažan odred turske vojske, predvođen vojskovođom Lalom-Šahinom. Ova pobeda preporučila je vojvodu Vlatka Vukovića (u narodnoj pesmi poznatog kao Vladeta vojvoda) dok je kralj Tvrtko bio zauzet osvajanjem dalmatinskih gradova, da bude postavljen za glavnokomandujućeg bosanskog odreda koji je na Vidovdan 1389. godine učestvovao u Kosovskoj bici sa knezom Lazarom. Jer je tada kralj Tvrtko, kao potomak Nemanjića, branio „zemlje roditelja i praroditelja svojih“. Vlatko Vuković je u Kosovskoj bici komandovao levim srpskim krilom.

[restrictedarea]

KRUNA OD LJILJANA Ideja o podizanju spomenika kralju Stefanu Tvrtku I, kako smo pročitali u podlistku „SAN“ koji izdaje sarajevsko „Oslobođenje“ u broju od 22. septembra ove godine, rodila se u Cazinskoj krajini, među članovima regionalnog Udruženja organizatora Sove Krajina iz Cazina. Podršku su dali još i NVO Dječiji pokret za mir, ljubav i prijateljstvo – Djeca Sarajeva. Ovu ideju, kako piše „SAN“, podržala su i još neka građanska udruženja: Ustavnopravna asocijacija UDAR BiH, Pokret za RBiH, a odnedavno podršku daju i građani putem interneta. Pokretači ideje već su uputili zahtev za podizanje spomenika kralju Tvrtku I na više adresa: gradonačelniku Sarajeva, načelniku sarajevske opštine Centar, predsedniku Federacije BiH, Zavodu za izgradnju i zaštitu spomenika, grobalja i mezarja, premijeru Kantona Sarajevo i Fondaciji „Adil Zulfikarpašić“.
Već je predloženo gde bi u muslimanskom Sarajevu mogao biti podignut spomenik hrišćanskom „kralju Srbljem, Bosni i Pomorju i Zapadnim stranama“. To je Trg BiH na Marijin Dvoru, ispred zdanja Parlamenta Bosne i Hercegovine. I već je predložena skica i kompjuterska animacija spomenika koju je izradio izvesni Enes Eno Bašić iz Sanskog Mosta za koga se kaže da je „intelektualac, umjetnik, slikar, istinski borac i patriota R BiH, vizionar i prvi počasni član regionalnog Udruženja Sove Krajine“. „SAN“ i još neki listovi i sajtovi bosanskohercegovačkih muslimana objavili su animaciju ovog spomenika, delo Enesa Ene Bašića.
Izgled spomenika Tvrtku I koji je stvorila mašta Enesa Ene Bašića u potpunosti se poklapa sa novim istorijskim predstavama vladara koje je u poslednjoj deceniji stvorila islamska istoriografija. Njegovi portreti, prema novim viđenjima, krase kancelarije muslimanskih kulturnih i političkih, čak i verskih čelnika. I ne samo na prostoru Bosne i Hercegovine nego i Raške oblasti (Sandžaka). Na portretima kralj nije predstavljen kao hrišćanin. Na glavi mu je kruna koju čini venac od ljiljana, a na kruni nigde krsta. Takva kruna predviđena je i za bronzanog kralja na spomeniku na Marijin Dvoru.
Budući bronzani kralj Stefan Tvrtko I, kako ga je zamislio Enes Eno Bašić, stajaće na sarajevskom Trgu BiH, na postolju koje podseća na stećke, kamene spomenike pod kojima je sahranjivano srpsko srednjovekovno plemstvo. Na postolju je uklesana nova titula, plod nove haške istorijske škole, kakva nije zabeležena ni na jednoj kraljevskoj povelji, ni na jednom grbu, ni pečatu „Tvrtko I rex Bosne“. Kralj je u ratničkom stavu, desnom rukom privukao je k sebi prepoznatljivi štit sa ljiljanima, ratni grb muslimanske Armije Bosne i Hercegovine. Sa tim štitom na kapi često je slikan i vrhovni zapovednik te vojske, Alija Izetbegović. Izuzev nekakvog plašta i kraljevske krune, venca od cveta ljiljana, bez krsta, kralj Stefan Tvrtko I na sebi nema ni jednog kraljevskog obeležja. O pojasu mu je bajonet kakav su koristili vojnici u poslednjim ratovima. Ispružio je napred, u visini lica, levu ruku sa otvorenim dlanom i raširenim prstima, kao da komanduje juriš. I poza umnogome podseća na Aliju Izetbegovića pri ratnim susretima sa svojim vojnicima.
Bliži se i Mitrovdan, kada je 8. novembra po novom kalendaru pre 636 godina u Mileševi krunisan kralj Tvrtko. Sa ovim krunisanjem saglasili su se i srpski velikaši, knez Lazar Hrebeljanović i Vuk Branković, koji su sa budućim kraljem negovali dobre odnose. Verovatno su i prisustvovali krunisanju. Krunisanju se nije protivio ni tadašnji mađarski kralj Lajoš I. Budući kralj Tvrtko stigao je sa pratnjom u Mileševu, ponevši vladarska obeležja: kraljevsku krunu, purpurni kraljevski plašt, dijademu i druge znake kraljevskog dostojanstva.
Zašto je ban Tvrtko Kotromanić izabrao Crkvu Svetoga Spasa u Mileševi da se kruniše za kralja, a ne, recimo, crkvu u Trstenici kraj svoga dvora u Bobovcu, posvećenu zaštitniku Bosne, Svetom Georgiju Nazijskom? Zbog vezivanja za lozu Nemanjića. Kralj Tvrtko pozivao se na svoje pretke Nemanjiće. Tvrtkova baba Jelisaveta, žena bosanskog bana Stefana I Kotromanića, bila je ćerka kralja Stefana Dragutina Nemanjića. Ta krvna veza omogućavala mu je da se veže za Nemanjiće i da svome imenu doda nemanjićko vladarsko ime Stefan. A Mileševa je u to vreme bila u sastavu Tvrtkove države.
Veroispovešću kralja Tvrtka I Kotromanića, u vreme njegovog krunisanja u Mileševi, bavio se u pomenutoj studiji „Obred krunisanja bosanskog kralja Tvrtka I, prilog istoriji krunisanja srpskih vladara u srednjem veku“ akademik Nikola Radojčić. On je, zbog malog broja istorijskih izvora, pokušao da do odgovora dođe zaobilaznim putem. Prethodno je proučio obrede krunisanja zapadnoevropskih vladara, ali i vizantijskih careva, a onda i prvog srpskog kralja iz dinastije Nemanjića, Stefana Prvovenčanog, gde kaže: „Po pravoslavnome obredu koji nas se ovde naročito tiče krunisao je Stefana (Prvovenčanog, prim. J. B.) za kralja njegov brat Sava, s nesumnjivom težnjom da srpsko krunisanje što više približi vizantijskom, kao što je u svemu težio Srbiju što više izjednačiti sa Vizantijom, a naročito u odanosti pravoslavlju. Zato su u prvim krunisanjima Nemanjića, koja je obavljao Sveti Sava, sasvim jasno preovlađivali crkveni elementi nad tradicionalnima. Njih je trebalo osobito istaći u Raškoj sa još dovoljno neutvrđenom državnom verom vizantijskoga pravoslavlja. Visoki autoritet Svetoga Save mogao je uzeti na sebe sve novine s tim u vezi i tako obogatiti davnašnje srpske običaje prilikom uvođenja vladara u vlast s crkvenim propisima, koje je on smelo stavio kao najviše i kao najpreče prilikom krunisanja srpskih kraljeva u Raškoj“.

ODAN PRAVOSLAVLJU Da bi jedan vladar bio krunisan u Pravoslavnoj crkvi, zaključuje akademik Radojčić, on mora pre svega da ispuni osnovni uslov – da ispoveda pravoslavnu veru. Taj uslov je morao ispuniti i kralj Stefan Tvrtko I Kotromanić. Pravoslavna crkva, kako smatra Radojčić, sa tim nikada nije pravila kompromise, „u doba krunisanja Tvrtka I mi smo još u veku cara Dušana koji je latinsku jeres smatrao ne samo verskom zabludom nego i opasnošću za državu. To isto važi i za bogumilstvo. U Srbiji je bila tada čvrsto sjedinjena grčka odanost čistom pravoslavlju sa srpskom odanošću crkve državi. Politička neobaveštenost zaista se ne može prebaciti Srpskoj crkvi, pa se zbog toga ne može ni pomisliti da bi ona u neznanju i u nesposobnosti da odmeri posledice svoga rada učinila ono što je u punoj protivnosti s njenom odanošću veri i s njenom mudrošću u stavu prema državi. To je zaista nemogućno“.
Pre nego što je krenuo prema Mileševi, kralj Tvrtko I ispunio je osnovni uslov, ponudio je dokaze da ispoveda pravoslavnu veru. Srpska crkva bila je čvrsta u ispunjavanju dogmi i nema nijednog primera da je čak i pomišljala da na presto postavi vladara koji ne ispoveda pravoslavlje. Od kralja Stefana Tvrtka I, kao ni od ostalih vladara u sličnim prilikama, nije tražena izjava da ispoveda pravoslavnu veru, nego su za to bili potrebni dodatni dokazi koje bi ponudili crkveni ljudi iz kraljevog okruženja. Tek kada su bili ispunjeni ti uslovi, počeli su razgovori o krunisanju i tada je za dan krunisanja izabran veliki praznik – u ovom slučaju Mitrovdan.
Sigurno je da se Mileševa toga Mitrovdana 1377. godine pripremila da dočeka bana Stefana Tvrtka I Kotromanića i njegovu pratnju i da po otačkom predanju obavi krunisanje. Krunisanje se odvijalo po ustaljenom redu. Počelo je svetom arhijerejskom liturgijom koju je služio Mitropolit sa sveštenicima. U oltar mileševskog Hrama Svetoga Spasa ušli su Mitropolit sa sveštenicima i ban Tvrtko. U oltar je, zajedno sa svešteničkim odeždama, unesena i Tvrtkova kraljevska odora, pa su se svi presvukli. Kraljevska kruna, purpurni kraljevski plašt, dijadema i druga kraljevska obeležja takođe su uneseni u oltar i položeni preko plaštanice na pokretnom stolu, koji će kasnije biti iznet ispred oltara.
Obred krunisanja, kao i prilikom hirotonisanja današnjih srpskih episkopa, zahtevao je da budući kralj u vreme liturgije uđe sa sveštenicima u oltar. Nema sumnje da je kralj Stefan Tvrtko ušao u oltar, učestvovao je, kao i ostali sveštenici, u velikom vhodu, u kome inače mogu da učestvuju samo sveštena lica. Pre pričešća, budući kralj je pred Mitropolitom, ali i bosanskim i srpskim velmožama koji su bili u mileševskom hramu, stojeći pored ćivota Svetoga Save, izgovorio „Simvol vere“, čime je javno pokazao da ispoveda pravoslavlje, a zatim je pred oltarom obećao da će štititi i pomagati Pravoslavnu crkvu i, bez toga nije moglo – da će se boriti protiv svake jeresi. Tek posle toga usledilo je pričešće. Budući kralj se, kao i sveštenici, pričestio u oltaru.
A zatim je, po osveštanom pravilu, kako postupak rekonstruiše Nikola Radojčić, nastupio čin krunisanja. Završni čin odigrao se ispred oltara ili negde na sredini mileševskog hrama, pred svetiteljima, srpskim vladarima – Stefanom Nemanjom, Stefanom Prvovenčanim i njegovim sinovima Radoslavom i Vladislavom, živopisanim na zidovima mileševske Crkve Svetoga Spasa. Zatim su đakoni nasred crkve izneli pokretni sto (nalonj) na kome su bili kraljevski plašt i kruna. Prišli su mu ban Tvrtko I i Mitropolit. Mitropolit je uzeo krunu Kotromanića i uz klicanje sveštenika „Svjat, svjat“, stavio je na glavu prvog kralja dinastije Kotromanića. Plemstvo i narod iz hrama su odgovarali „Dostojan“. Mitropolit je novoga kralja ogrnuo kraljevskim purpurnim plaštom, a zatim ga je miropomazao. Tu, u mileševskom hramu, Tvrtko je uzeo ime Stefan kako bi se izjednačio sa svojim precima Nemanjićima čije su ga oči gledale sa zidova. Nema podataka o tome da je tada novoj bosanskoj kraljici Doroteji (Doroslavi) stavljena kruna na glavu.
U završnom delu svoje studije Nikola Radojčić kaže: „Krunisanje vladara zaista je znamenit deo duhovne istorije svakoga naroda koji se ispeo do državne samostalnosti. Iz njegovog razvitka zbilja se oseća, osobito na Zapadu, izmena odnosa između države i crkve. Na Istoku, međutim, iz svih vladarskih krunisanja izbija nesalomljiva želja crkve da vladar dokaže svoju odanost pravoslavlju. Zapadna crkva je u odnosu prema vladaru bila razapinjana množinom i raznolikošću želja, skopčanih s njenim političkim težnjama, pa ih je zato prema političkim prilikama i menjala, dok je istočnoj crkvi u odnosima prema vladarima lebdela pred očima jedna jedina želja – odanost prema pravoslavlju, sjedinjenom sa čovekoljubljem“.
Uobičajeno je bilo da se vladari iz iste loze krunišu u crkvi u kojoj se krunisao njihov rodonačelnik. Nema istorijskih podataka o tome gde su se krunisali potonji bosanski kraljevi. Nije isključeno da se to događalo u Mileševi.
Sve činjenice koje navodi akademik Nikola Radojčić, za novu muslimansku istoriografiju rađenu po receptu Haškog tribunala, ništa ne znače. One za njih ne postoje. Oni teraju svoju priču.

LJILJANI I BELI ORAO

Nedavno su svetske agencije javljale o jednom sudskom sporu koji međusobno vode potomci loze Orleanski, jedne od najstarijih francuskih plemićkih porodica. Tada je prikazivan i porodični plemićki grb znamenite loze. Centralno mesto na grbu zauzima štit sa ljiljanima. Sličan grb sa ljiljanima, koji je postao zaštitni znak bosanskohercegovačkih muslimana, Bošnjaka, imali su i Kotromanići. Ako bi sledili istu logiku kojom su preuzeli grb Kotromanića, Bošnjaci bi mogli isto pravo da polažu i na francusku plemićku porodicu Orleanski, da istoriju te porodice ugrađuju u svoju novokomponovanu istoriju i da ističu njen grb kao dokaz sopstvenog identiteta.
Ako bi se išlo takvom logikom, i preuzimali svi grbovi na kojima je ljiljan, heraldički znak koji se javljao na celom Mediteranu, pa i šire, bosanskohercegovački muslimani bi imali jedan od najbogatijih nacionalnih grbovnika i izuzetno bogatu nacionalnu istoriju.
Sam porodični grb Kotromanića, na kome Bošnjaci pokušavaju da sazidaju svoju državnost, često je menjan. Svaki novi vladar iz dinastije izbacivao je pojedine stare, a unosio nove detalje. Pored štita sa ljiljanima, kao simbola kraljevskog dostojanstva, Kotromanići su imali i grb Nemanjića, dvoglavog belog orla sa ocilima. Na aversu velikog pečata kralja Tvrtka, kao vidan detalj, na desnoj strani je i štit sa dvoglavim orlom. Gotovo isti štit javlja se i na velikom pečatu kralja Stefana Dabiše Kotromanića, čiji se originalni otisak čuva u Britanskom muzeju u Londonu. O ovim detaljima je pisao i istoričar Pavao Anđelić, koji kaže da je na pečatu predstavljen kralj na prestolu a sa njegove desne i leve strane su dva štita – „na štitu sa desne strane prijestolja kao heraldički simbol predstavljen je dvoglavi orao poluraširenih krila. Štit sa lijeve strane ima desnu kosu prugu i po tri ljiljana na svakom polju“.

BOGUMILI

Naučnici se još spore oko toga koja je bila vera koju su ispovedali žitelji srednjovekovne Bosne, za koje svi značajni istorijski izvori kažu da su bili Srbi. Neki tvrde da je njihova vera bila pravoslavna, drugi rimokatolička, treći bogumilska.
Po raznim arhivama, ponajviše u dubrovačkim, sačuvalo se više od tri hiljade dokumenata, povelja, zapisa, raznih izveštaja na slavenosrpskom i latinskom jeziku, na ćiriličkom i latinskom pismu. Ni u jednom od tih dokumenata ne pominje se da srednjovekovni Bosanci sebe nazivaju bogumilima, niti ima dokumenta koji potvrđuje da su ih tako nazivali savremenici koji su živeli u susedstvu, u drugim državama.
O veri srednjovekovnih Bosanaca najbolje svedoče bosanska jevanđelja, bogoslužbene knjige koje su se koristile u bogomoljama. Sačuvalo se mnogo takvih jevanđelja, najviše u starim srpskim crkvama, i o njima se mnogo pisalo.
Ovim jevanđeljima bavi se i knjiga „Istorija srpske književnosti u srednjovekovnoj bosanskoj državi“ dr Dragoljuba Dragojlovića. Sva jevanđelja, kako tvrdi Dragojlović, pisana su po kanonima Pravoslavne crkve. I svako od njih moglo bi se i danas koristiti prilikom bogosluženja u srpskim pravoslavnim hramovima.

[/restrictedarea]