Izbor između Istoka i Zapada

Piše Prof. dr Mihail Genadijevič Deljagin

U novoj svjetskoj krizi, koju prati povećana konkurencija i neizbježan neuspjeh svjetske ekonomije, globalno tržište će se podijeliti na skup višestepenih makro-regona. Izvan ovih regiona će biti ne samo nemoguće napredovati, nego i uopšte opstati, što će dovesti mnoge narode pred već zaboravljeni izbor između različitih makro-regiona. Zbog razvoja evropske krize i projave integracionih tendencija na postsovjetskom prostoru, bezalternativnost evropskog puta, izazvana rušenjem Sovjetskog Saveza, smjenjuje se izborom (za Istočnu i Južnu Evropu) između evropske i evroazijske integracije. Aktuelnost ovog izbora pojačava se sveobuhvatnim razumijevanjem da veliki dio nade u „povratak Istočne Evrope u Evropu“ nije opravdan, a, sa druge strane, sve što se i moglo teorijski ostvariti, vezano za tu dvadesetogodišnju nadu, već je realizovano u praksi.

Vladajuće elite, orijentisane na lični komfor, one koje skidaju sa sebe odgovornost za sudbinu svojih naroda, odbacuju ovaj izbor. Ali pitanje izbora postaje sve aktuelnije i zaslužuje usredsređeno razmatranje.

EVROPSKI PROJEKAT JE ISCRPLJEN Danas nema sumnje: evropske integracije i proširenje EU nisu doveli do rješenja, već do povećanja problema. Glavni problem EU – najdublja unutrašnja podijeljenost – povezana je ne samo sa stepenom razvitka ekonomije, nego i sa kulturnim faktorom. Nosioci različitih kultura, čak toliko bliskih koliko su bliske francuska i njemačka, različito reaguju na istovjetne administrativne (pravne) norme što otežava jedinstvenost upravljanja. Situacija se drastično zaoštrila 2004. godine, kada se jedinstvena Evropa proširila, faktički, i van svojih kulturnih granica. Ovaj izazov nije naišao na odgovarajući odgovor EU administracije.

Ne gledajući na značajan tempo primicinja ka sveevropskom nivou, solidan razvoj BDP-a po glavi stanovnika dostigla je samo Slovenija, koja je došla blizu tog nivoa još 2003. Zaostajanje ostalih zemalja smanjila su se do krize krajem 2008. i početkom 2009, ipak, ostao je kvalitativni, a ne kvantitativni zaostatak. Ove zemlje još uvijek nisu u tolikoj mjeri „Evropa“, koliko su „Istočna Evropa“ u tradicionalnom poimanju ovih termina.

Neprekidno primicanje zemalja Istočne Evrope na nivo „stare Evrope“ umnogome je uslovljeno slomom krajem 80-ih i početkom 90-ih godina. Jedino je Mađarska dostigla svoj „relativni“ nivo iz 1980. godine već 1996. godine, za 16 godina, i potom ga potpuno premašila bez obzira na krizu i trenutnu stabilizaciju. Nivo iz 1985. (gotovo uoči tržišnih reformi) bio je uveliko nadmašen već početkom 2000. godine. Češka je premašila svoj „relativni“ nivo iz 1985. tek 2008. godine. Rumunija se približila Češkoj tek 2008, ali je ubrzo pala ispod tog nivoa. Poljska je skoro dostigla taj nivo tek 2003. godine, poslije 18 godina, a Bugarska, po svemu sudeći, taj nivo neće nikada dostići (jer je njen trenutni nivo tek malo iznad polovine nivoa iz 1985. godine). Održava se vrlo neujednačen razvoj pojedinih država Istočne Evrope, iako su autsajderi djelimično zamijenili mjesta (Poljska je pala na mjesto Bugarske, a Rumunija je ostala na pretposljednjem mjestu). Jaz u BDP-u po glavi stanovnika, u prvoj polovini 80-ih, između najviše i najmanje razvijenih od pet zemalja Istočne Evrope (bez Slovačke, Slovenije i Pribaltičkih zemalja), smanjen je. Ipak, poslije velikog rasta kao rezultat katastrofe krajem 80-tih i početkom 90-tih, i izlaska iz nje, na osnovu raznih modela, nivo iz 1988. tek je dosegnut 2008.

Dakle, ako se i smanjivala razlika u nivoima, jaz između zemalja Istočne Evrope je ipak ostajao izraženiji od onog iz 1985. Od suštinskog značaja je činjenica da je u socijalističko vrijeme (1985. godine) diferencijacija takođe bila značajno smanjena, i to uoči raspada Sovjetskog Saveza. Ova diferencijacija je bila minimalna za čitav socijalistički period. Na kraju, kako pokazuje kriza s kraja 2008. i početka 2009. godine, napredak zemalja Istočne Evrope nosi nestabilan karakter – izuzev Slovačke ostale zemlje su pretrpjele negativne posljedice.

Veća ranjivost zamalja Istočne Evrope, kao i sve navedeno, uslovljena je samim modelom evropske integracije, koje ćemo sada razmatrati, ali za sada ću naglasiti glavni problem: duboka unutrašnja podeljenost EU dolazi od njene fundamentalne (osnovne) specifičnosti i, u doglednoj budućnosti, nosiće kvalitativni, a ne kvantitativni karakter.

NOVI EVROPSKI KOLONIJALIZAM S godinama raste uvjerenost u to da očuvanje jaza u nivou razvoja, kao i hronična potreba novih članica EU za pomoć, nipošto nije slučajna. Ona je predodređena samim ekonomskim modelom evropske integracije. Orijentacija zemalja EU ka unutrašnjem tržištu, umjesto ka izvozu – prirodna je posljedica radikalnog stremljenja ka stalnom razvitku zaštićenom od spoljašnjih udara koje nameću ekonomski modeli Sovjetskog Saveza i Kine. Međutim, to je nove članice EU dovelo do potrebe da spoljašnju trgovinu prerjentišu na unutrašnje tržište EU, što je, uporedo sa krizom, doprinijelo ograničenju, a, povremeno, dovelo je i do potpunog prekida najpogodnijih trgovačkih veza sa Rusijom i cijelim postsovjetskim prostorom. Visokotehnološka produkcija novih članica postala je nekonkurentna na unutrašnjem tržištu EU, a njihova evropska orijentacija ih je dovela do deindustrijalizacije. „Hiperkonkurencija“ od strane evropskih firmi dovela je do masovne nezaposlenosti i dekvalifikacije radničke snage te prestrojavanja radničke snage u maloprodajnu djelatnost (sitna trgovina, mali biznis, poljoprivreda). Druga posljedica je masovna migracija u razvijenije zemlje EU, u kojima je ta radnička snaga „pokvarila“ tržište rada. Na kraju, ne treba zaboraviti da pretjerano „sitnjenje“ biznisa objektivno smanjuje nacionalnu konkurentnu sposobnost – naročito tehnološki razvoj države.

Ekonomije Istočne Evrope, prije svega bankarski sistemi, ostaju slabi i prelaze pod kontrolu globalnih korporacija „stare“ Evrope. Ove globalne korporacije, po pravilu, čuvaju industriju, tamo gdje je bila visokokvalifikovana radna snaga, a, prilikom pristupanja države EU, dolazi do prenosa ekološki štetnih proizvoda. U zemljama sa manje kvalifikovanom radnom snagom (Rumunija, Bugarska, Pribaltičke zemlje) dogodila se i prava industrijska katastrofa. U ovim zamljama, poslije otvaranja granica, kvalifikovani radnici su bukvalno bježali iz svojih zemalja (od 2007. do 2008. iz Rumunije je otišlo 20-30 odsto ekonomski aktivnog stanovništva, odnosno 2-3 miliona ljudi). Stvarajući tako deficit radne snage i povećavajući vrijednost onih koji su ostali, iseljavanja su te države ostavila bez odgovarajuće radne snage. Priprema nove radne snage je postala nemoguća zbog zatvaranja postojećih fabrika i nemogućnosti otvaranja novih.

Sačuvana industrija (ono što je od nje preostalo) bavi se, u velikoj mjeri, jednostavnim sastavljanjem proizvoda korporacija „stare“ Evrope koja je većinom orijentisana na veliko tržište Rusije i Ukrajine. Kao rezultat, u zemljama Istočne Evrope došlo je do formiranja dvosektorne ekonomije – karakteristične za kolonije.

Principijelno je važno da zapadni kapital, po pravilu, nije stvarao novi, već je koristio onaj koji je već postojao u Istočnoj Evropi – iskorištavajući u matičnim zemljama postojeće resurse on je pridavao modernizaciji „reflektivni“ karakter.

U okvirima evropskih integracija nabavna vrijednost se obračunava u zemljama koje su pod upravom globalnih korporacija, zbog čega dolazi do paradoksalne orijentacije na izvoz i hroničnog deficita tekućeg platežnog bilansa. Češki predsjednik V. Klaus je u svoje vrijeme priznao da je ulazak Češke u EU od nje napravio „objekat ispumpavanja novca“. Ovo važi za sve zemlje Istočne Evrope: saldo njihovih tekućih operacija platežnog bilansa, još od početka krize, bio je mnogo lošiji nego 1990, posljednje godine postojanja socijalističkog sistema.

Negativni saldo tekućeg platežnog bilansa neko vrijeme može da se održava prilivom inostranih investicija, ipak, dugoročno, on znači „život u dugovima“ sa velikom zavisnošću od spoljašnjih udara, rizicima devalvacije i pogoršanjem socijalne zaštite. Pored ovoga, strukturalni fondovi EU uslovljavaju podjelu sredstava teškim uslovima sa kojima se zemlje moraju složiti. Tako je, na primjer, Rumunija dobila 2 milijarde evra, ali je mogla iskoristiti samo 400 miliona evra iz fonda za ribolov. A, u isto vrijeme, njen doprinos budžetu EU je bio 1,1 milijarda evra (1,8 odsto BDP-a) što pokazuje da Rumunija nije postala korisnik već donator EU. Danas, nivo „apsorpcije“ fondova EU od 70 odsto, koji je dostigla Poljska, smatra se veoma dobrim, dok u Rumuniji jedva iznosi 20 odsto.

U čitavoj Istočnoj Evropi vidimo masovna okupljanja aktivista koje zapadne korporacije vide kao gazde, ne samo bankarskih sistema nego i čitave ekonomije, a, kroz njih, čitave politike država Istočne Evrope.

Očigledan je i neuspjeh pokušaja da se izgradi strategija socijalno-ekonomskog razvoja Rumunije: brzo je postalo jasno da njenu budućnost neće određivati nacionalna vlast, već korporacije „stare“ Evrope.

Ako je ovo suverenitet, šta je onda kolonijalna zavisnost? I gdje je taj suverenitet koji Evropljani (naročito ovi „novi“) traže od svojih susjeda da ga priznaju i uvaže? Razvoj zemalja u okvirima istočnog partnerstva djeluje (moguće nehotično) po principu „uzmite naše standarde, a mi ćemo uzeti vaše resurse i uništiti ono sa čime nam možete biti konkurentni“. U cjelosti ovo ističe ne pravedni, već neokolonijalni model savezništva.

[restrictedarea]

IMANENTNA UPRAVLJAČKA KRIZA Duboka i nesavladiva unutrašnja diferencijacija EU dobijena je ozbiljnom razlikom interesa njenih članica, koja, sa svoje strane, pretvara praktično sva samostalna rješenja u plodove najsloženijih višestepenih kompromisa. Stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora ovaj proces je olakšan (uvodeći formalni kriterijum opravdanosti podrške prilikom prihvatanja rješenja), ali je istovremeno zaoštrena unutrašnja zategnutost u EU – stvorila prijetnju činjenicom da će neke zemlje sistemski biti u manjini, a male države znatno manje značajne.

Ipak, višestepeni kompromis kao glavni instrument izrade rješenja, sačuvao se, i, shodno tome, i njegovo korigovanje poslije izrade i dalje je krajnje složeno, što odražava poraznu neelastičnost pozicije EU. Ukoliko se ta pozicija prirodno izrađuje bez učešća trećih zemalja (na primjer Rusije) ona je, po pravilu, neelastična za njih, pa prema tome i za nas. Ranije prihvaćena rješenja bez korekcije otežavaju korisnu diskusiju s predstavnicima EU. Eurobirokrata liči na magnetofonsku kasetu sa snimkom odgovarajuće direktive i opširnim slatkorječivim razmišljanjima o kompromisima, tolerantnosti, razumijevanju i drugim besplodnim vrijednostima koje je praksom stvorio.

U stvari demokratija i kompromisi se shvataju kao bezuslovno pokoravanje zahtjevima eurobirokrata, to jest kao direktan apelacioni diktat. Pri tom, Evropljani ne vide unutrašnji nesklad svojstven predstavnicima EU koji propovijedaju tolerantnost i autoritarno nametanje demokratije.

To, ipak, nije najgore.

Kulturna i privredna različitost EU objektivno uslovljava, kako je to bilo i u Sovjetskom Savezu, potrebu visoke ideologizacije sistema upravljanja. Međutim, upravo ideologizacija stvara sistem nadvrijednosti radi kojih se moraju žrtvovati tekući materijalni i drugi interesi. Dakle, ideologizacija je opterećena snižavanjem kvaliteta rješenja, što smo takođe vidjeli na primjeru Sovjetskog Saveza. Osim toga, danas se osnova te ideologizacije evropskih vrijednosti, i širenje sfere njihove primjene, to jest širenja EU – susreće sa dva fundamentalna izazova. Prije svega, protivrječnost između političke ravnopravnosti njenih članica i različitih nivoa njihovog razvoja (kako privrednog tako i kulturnog) oslabljena je Lisabonskim ugovorom na račun umanjenja njihove političke ravnopravnosti. Nada u brzo „primicanje“ novih članica liderima pokazala se bez osnove, pa je EU učinila korak nazad – od ravnopravnosti, prema pritisku svojih slabijih članica snažnijim članicama, što je suštinska erozija evropskih vrijednosti.

S druge strane, kriza je, po svoj prilici, zaustavila proširenje, kako EU, tako i evrozone: razvijenije zemlje više nemaju resurse za značajnije širenje, a zemlje kandidati ne mogu ispuniti zahtjeve (izuzeci su Hrvatska za EU i Estonija za evrozonu, ali svojom beznačajnošću samo potvrđuju pravilo). Danas zaboravljeno „Istočno partnerstvo“ bilo je ništa više nego izgovor, način vezivanja za sebe političkih i privrednih elita zemalja-susjeda i čišćenje pravnog prostora za ekspanziju evropskog biznisa.

Na taj način ovaj ekspanzionistički, usmjeren na stalno širenje, projekat, iz ekstenzivnog nehotice postaje intenzivan – i to pred našim očima. Počinje neprirodna transformacija čitavog njegovog oblika. Ne treba zaboraviti koliko je proživio drugi integracioni, sovjetski projekat, poslije odustajanja (pod pritiskom vanjske situacije) od teritorijalne ekspanzije.

Odustajanje od širenja svojih vrijednosti, od njihove ekspanzije, samo po sebi, automatski dovodi u pitanje ostvarljivost vrijednosti – podriva ih, a s njima, i autentičnost njihovih nosilaca. U stvari: odustajanje od uvođenja svojih vrijednosti automatski znači priznanje njihove neuniverzalnosti, to jest inferiornosti.

Bolni problem EU je i slabost evropske samoidentifikacije, čak i na nivou elita – ako se, naravno, usredsredimo na strateška rješenja, a ne na zdravice i druga oficijalna obećanja.

Nepristajanje kontinentalne Evrope na agresiju protiv Iraka 2003. godine stvorilo je, za njene lidere, jedinstvenu mogućnost oslobođenja od američkog intelektualnog tutorstva. Otvorilo je mogućnost otpočinjanja samostalnog određivanja svog razvoja. Poražavajuće je što je odgovornost, koja je u vezi s tom slobodom, smrtno uplašila tadašnje evropske elite, odvikle od nje. Njihovo panično vraćanje pod lagodnu kontrolu „starijeg brata“ (u kojoj ga je moguće do mile volje koriti i kriviti za sve smrtne grijehove, uključujući i sopstvene greške) postalo je suština „transatlantske greške“. Prepisivanje istorije, uvođenje demokratije u „nove krstaške pohode“ u Avganistanu, Iraku i Libiji, uz otvoreno ciničnu tolerantnost prema njenom „deficitu“ (po oficijelnoj formulaciji) u Letoniji i Estoniji, popuštanje praksi aparthejda i državnoj reanimaciji fašizma u nekim članicama EU, trgovina ljudima (posebno predaja Miloševića za obećanih 300 miliona dolara Đinđićevoj vladi – bez te prodaje oba bi bili živi), odobravanje državnih prevrata pod vidom izražavanja volje naroda – sve je to duboko nemoralno i u korijenu protivrječi evropskim vrijednostima, u obliku na koji smo navikli da ih priznajemo i stremimio da ih slijedimo.

Ispoljavanje moralne krize EU uočljivo je i u apriornoj neravnopravnosti saradnje sa drugim zemljama. Kada je poslije 11. septembra 2001. godine predsjednik Putin u Bundestagu predložio EU pakt „energija u zamjenu za tehnologiju“, nije dobio oficijelni odgovor. Oficijelno se Rusiji dalo na znanje da ona od EU nikuda neće otići, njena energija će ipak raditi u Evropi, a svoje tehnologije će EU ostaviti sebi kao garanciju konkurentne dominacije nad Rusijom.

Shvatanje dijaloga s našom zemljom, kao dijaloga konjanika s konjem uslovljeno je, s jedne strane stvorenom navikom krajem 80-tih i početkom 90-ih na odsustvo bilo kakvih nacionalnih interesa Rusije, a, s druge strane – shvatanjem da kritično važan dio lične imovine naše „vladajuće grupe“ nalazi jurisdikciju upravo u zemljama EU.

Ipak, takvo shvatanje ne doprinosi razvoju saradnje i gura Rusiju, ne toliko prema SAD koliko prema Kini, i još jednom potvrđuje pravilo da svaki nemoral podriva održivost – kako ljudi, pojedinačno, tako i zajednice naroda.

NATO: POSLUŠNI INSTRUMENT SAD Još početkom 2000. godine grupa mladih ruskih biznismena i top-menadžera posjetila je štab NATO-a u Briselu, pokušavajući da u starom pravcu „narodne diplomatije“ dobije, ako ne korekciju kursa tog vojnog bloka, onda makar veće shvatanje logike njegovog djelovanja.

Razumijevanje je bilo dostignuto i pokazalo se obeshrabrujuće jednostavnim: kada je razgovor dostigao već sasvim oštar karakter, NATO generali sa više zvjezdica počeli su saosjećajno da se osmjehuju. Objasnili su da oni nisu ništa drugo nego izvršioci, a da se realna strategija NATO potpuno određuje u Vašingtonu.

Djelovanja evropskih zemalja NATO-a u konfliktima koji dotiču njihove lične interese, ubjedljivo potvrđuju ta priznanja, budući da će se pokazati, u nizu slučajeva, da su suprotstavljeni njihovim ličnim interesima.

Klasičan primjer je razaranje Jugoslavije, ostvareno od 1992. do 1999. godine. Evropski sateliti SAD u NATO-u, izuzimajući neke taktičke izuzetke (na primjer odbijanje da unište ruske padobrance koji su zauzeli aerodrom u Prištini 1999.), bezuslovno su podržavali i realizovali politiku SAD usmjerenu na podrivanje konkurentnosti Evrope pomoću pretvaranja znatnog dijela Jugoslavije u nezacjeljivu ranu na njenom tijelu.

Dosljedno stvaranje, i djelimično međunarodno priznanje, zločinačke (kako po metodu nastanka tako i po načinu djelovanja) kvazidržave Kosovo, koje je postalo centar međunarodne mreže organizovanog kriminala, s tačke gledišta globalne konkurencije predstavlja faktor podrivanja EU kao potencijalnog strateškog suparnika SAD. U isto vrijeme, ova tvorevina je stvorena rukama samih evropskih država – dosljedno djelujući u okviru NATO-a, a protiv sopstvenih interesa.

Analogna situacija pojavila se i pri uništavanju libijske državnosti. Očigledno je ona protivrječila objektivnim evropskim interesima, povezanim sa osiguranjem redovne isporuke energenata i zaustavljanjem islamskog fundamentalizma. Međutim, evropske članice NATO su, ili neposredno učestvovale, ili jako pozdravljale tu agresiju (izuzetak su vlasti Francuske, koje su se trudile da ne dopuste iznošenje dokaza Gadafijevog finansiranja Sarkozijeve kampanje, i, shodno tome, priznanjem da je francuski predsjednik prestupnik).

Upravo za osiguranje primata svojih interesa i njihove prednosti nad interesima EU, SAD razmatraju članstvo u NATO-u kao neophodnu pretpostavku za ulazak novih članica u EU (i po sili dominacije SAD – to je opšte pravilo).

Takva dosljednost osigurava američku orijentaciju njenih članica i pojačava unutrašnju diferencijaciju u EU, slabeći je. Karakteristično je da su zemlje Istočne Evrope, u unutrašnjoevropskim razgovorima, sklonije da brane interese SAD, a ne EU.

Tako pristupanje NATO-u postaje neophodnom etapom procesa pristupanja EU, osigurava potčinjenost nacionalne elite interesima SAD i njeno odvajanje od shvatanja i zaštite interesa, ne samo svog naroda, nego i ujedinjene Evrope kao cjeline. Na taj način, za relativno mali narod savremene Evrope kurs evrointegracija u njenom ranijem shvatanju označava u startu političku katastrofu (na osnovu preorijentacije njene elite na služenje interesima SAD, a ne svojoj zemlji), a zatim i ekonomsku katastrofu (na osnovu potčinjavanja državne politike interesima korporacija „stare“ Evrope).

Jedina realna alternativa tom samorušilačkom putu, pokazuje se danas – evroazijska integracija.

EVROAZIJSKA INTEGRACIJA: PROBLEMI I MOGUĆNOSTI Glavni problem je konkurencija. S jedne strane su globalne korporacije (kako oblikovane, tako i one koje obrazuju neformalne grupe, s nacionalnim vlastima) a, sa druge strane – SAD i Kina. EU, Japan i neke druge zemlje moći će održavati protivtežu u okviru novog, tek stvorenog, bipolarnog sistema, usmjeravajući energiju na korist čovječanstvu.

Zadatak Rusije u sljedećem desetljeću, u ovim uslovima, jeste da se pouzdano učvrsti u grupu tih „drugostepenih“ zemalja. Sve ostale neće imati nikakvog uticaja, pa, prema, tome, i nikakve koristi povezane s takvim uticajem. Rješavanje ovog zadatka nemoguće je bez najtješnje privredne reintegracije osnovnog dijela postsovjetskog prostora. Bez Ukrajine, Kazahstana i Bjelorusije, Rusija na ekonomskom planu na duže vrijeme ne može biti stabilna, čak uz najskuplju naftu. Zato je integracija sa ovim zemljama apsolutni prioritet.

Upravo zato je Rusija uložila velike napore za razvoj ideje postsovjetske integracije. Njeni konkurenti na Zapadu i liberalna „peta kolona“ u njenom sopstvenom rukovodstvu – te ideje torpeduje.

Upravo zato je stvoren Carinski savez, koji je sada prerastao u Evroazijski savez. Velika pažnja se posvećuje Ukrajini bez koje, kao i bez Rusije, svaka postsovjetska integracija gubi na vrijednosti. Ali i drugi postosvjetski prostori su izuzetno važni za Rusiju.

Stvar je u tome što nijedna postsovjetska zemlja, uključujući čak i zemlje Pribaltika, ekonomski ne može postojati sama za sebe. Otrgnute od nekad jedinstvenog ekonomskog organizma, one tonu u haos – mada različitom brzinom.

Haos u susjednim zemljama neminovno prodire u Rusiju, zapljuskuju je bujica izbjeglica. Nosioci druge kulture često su žrtve socijalnih katastrofa, koje mogu uništiti etnokulturni balans Rusije. Znači, da bi postojala Rusija, postosovjetske zemlje moraju se razvijati normalno, a taj razvoj niko, osim same Rusije, niti hoće, niti može organizovati.

Podrazumijeva se da takav razvoj mora da se organizuje isključivo na uzajamno korisnoj osnovi, ne kidajući, kako je to bilo u Sovjetskom Savezu, posljednji zalogaj od svoje djece da bi nahranio susjeda. Ali razvoj zajedničke proizvodnje, uspostavljanje starih i stvaranje kvlitetno novih kooperacionoh veza, a zatim prenos trgovine na rublju kao opštu regionalnu valutu, dozvoliće postsovjetskim zemaljama da se zajedno vrate s puta degradacije na put progresa.

Očajnički otpor prozapadnog dijela elite Rusije i niza drugih zemalja (u prvom redu Ukrajine), korupcija birokratskog aparata i slabost političke volje stvaraju ozbiljne prepreke reintegracionim procesima, koje mogu izazvati očaj. Dovoljno je reći da je uvođenje zajedničke rusko-bjeloruske valute, planiran još 2005, odgođeno na neizjesnu budućnost.

Ipak, uspostavljanje zajedničkih institucija i generalno produbljivanje evroazijske integracije se nastavlja, a potreba za njom se pojačava zbog razvoja globalne ekonomske krize.

Važno je shvatiti da potencijal evroazijske integracije nikako nije ograničen samo na zvanično proklamovanim pravcima.

Tako, prvo grčka, a zatim i kiparska kriza stvorile su za Rusiju realnu mogućnost da, otkupivši tuđe dugove, proširi sferu integracije i na Južnu Evropu – na zemlje koje formalno ostaju članice kako NATO-a, tako i EU. Ta mogućnost se pojavila iznenada i za veoma kratko vrijeme da bi ruska država uspjela da odreaguje na nju. Ipak, slične mogućnosti zbog produbljivanja krize će se pojavljivati sve češće, i biće još značajnije i realističnije.

S druge strane, uspjeh projekta „Južni tok“ neće jednostavno označiti kraj nadama Turske da postane gasno „središte“ za Jugoistočnu Evropu i dio Centralne Evrope (unutrašnja destabilizacija smeta joj da organizuje ozbiljan protivudar ovom projektu), nego će i stvoriti principijelnu mogućnost za integraciju, po fazama, Turske u evroazijski prostor, zbog očiglednih ekonomskih interesa.

Neodređenost cilja ruske birokratije, koja je polje sukoba između prozapadnih i patriotskih snaga, otvara najšire mogućnosti za uticaj na integracione procese njenih novih članica. Čak slabe i nestabilne države imaju u ovoj situaciji ogromnu šansu da dobiju neproporcionalno veliki (u poređenju sa svojim potencijalom) uticaj za određivanje budućih pravila i stvaranje budućih institucija – treba jednostavno pokazati inicijativu!

Nezavršenost i trošnost evroazijske integracije otvara za njene članice široki stvaralački prostor i stvara mogućnost za obezbjeđenje dugoročnog stabilnog razvoja. Na taj način sami nedostaci evroazijske integracije postaju izvori njene prednosti u poređenju sa evropskim, posebno za nove članice koje mogu izvući ogromnu korist iz same činjenice da su pridružene.

Učešće u evroazijskoj integraciji dozvoliće novim članicama ne samo da dobiju pristup tržištu i jako povećaju svoj ekonomski potencijal, nego i da neposredno učestvuju u izradi pravila ove integracije.

Dolazeći u EU, nove članice dolaze u kuću koja je sagrađena bez njih, koja će čak i uz njihovo prisustvo funkcionisati bez uzimanja u obzir njihovog mišljenja i interesa.

Učešće, pak, u Evroazijskom savezu dozvoliće njenim članicama, prema tome i sasvim novim, da imaju najpotpunije učešće u gradnji nove kuće i izradi pravila zajedničkog života u njoj, založivši mogućnost potpunog računa svojih interesa na najdubljem institucionalnom nivou.

Pri tome, resursi EU (na očigledan način) smanjuju se zbog krize, i nema ih dovoljno ne samo za nove, nego i za „stare“ članice. Resursi, pak, evroazijske integracije će se povećavati, kako zbog širenja integracije, tako i zbog ograničenja korupcije u Rusiji, što će neizbježno doprineti značajnom oslobađanju resursa.

 

Autor je akademik, ekonomista, direktor Instituta problema globalizacije u Moskvi

[/restrictedarea]