Čija je Vojvodina – odiskona

Piše Jovan Pejin

Zbog čega je u Mađarskoj aktivan pokret za reviziju Trijanonskog mirovnog ugovora – značajanog dokumenta koji je prema mnogim ekspertskim i drugim viđenjima najpravedniji mirovni ugovor u 20. veku, i koja to pitanja o prisustvu Mađara u severenoj srpskoj pokrajini ovaj pokret danas aktuelizuje?

Autonomija Vojvodine nametnuta je Srbiji i zavičajnim Srbima Banata, Bačke, Baranje i Srema propagandom i politikom hrvatskih građanskih partija 1918-1941, i politikom KPJ/SKJ od 1924. do razbijanja Jugoslavije 1992. godine i, po inerciji, traje do savremenih dana. Ona je predstavljala i predstavlja sredstvo za mešanje stranaca u unutrašnje poslove Srba i Srbije. Nosioci ove politike mešanja u srpske poslove federalizacijom Srbije – vođe Hrvatske seljačke stranke, frankovci i na kraju kroatokomunistički vrh KPJ/SKJ- zasnivali su svoje stavove na „legitimitetu“ teze da su do 1918. godine Banat, Bačka, Baranja i Srem bili u okviru „hrvatsko-ugarskog kraljevstva“!? Takva država nije međutim postojala, postojala je Kraljevina Ugarska, a „hrvatsko-ugarsko kraljevstvo“ je plod velikohrvatske fantazije.

Federalistički program (Hrvata) o preuređenju Jugoslavije podržao je britanski istoričar R.V. Siton-Vatson 1936. godine Memorandumom u kojem se zalagao da se Jugoslavija federalizuje u pet jedinica: Slovenija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Srbija i Vojvodina. Politički odjek ovog Memoranduma osetio se među folksdojčerima i mađarskom manjinom naročito posle formiranja Banovine Hrvatske 1939. godine, kada se u Dunavskoj banovini, pored Srba, u većoj meri pojavljuju Hrvati kao policajci, žandari i činovnici. Cilj hrvatskih političara bio je da se Dunavska banovina, kao Vojvodina, drugačije uredi, pojača hrvatsko prisustvo i njena teritorija podeli između Srba i Hrvata. Drugim rečima, ideja je bila da Srbi daju svoje teritorije, praktično ni za šta.

„MUKE“ I AMANDMANI Posle 1944. godine Vojvodina je raznim političkim smicalicama kroatokomunističkog vrha KPJ izvučena iz Srbije. Poništena je odluka Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih južnih Slovena: „Odlučili smo da jedno budemo sa Srbijom bez uslova, bez pregovora i bez pogovora“, i učinjen je drugi korak federalizovanja Srbije septembra 1945. Prvi korak bila je (oktobra 1944. godine) odluka Broza o formiranju Vojne uprave za Banat, Bačku i Baranju, bez Srema. Garant Vojne uprave za Banat, Bačku i Baranju bio je 4. hrvatski korpus pod komandom generala Ivana Rukavine, (Hrvata) i prisustvo Crvene armije.

Posle genocida nad Srbima, 1941-1944. godine, izvršenog od Hrvata, Mađara i Nemaca (kao naroda i država), KPJ je, prema svojoj partijskoj organizaciji, darovala Srbiji Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu koja je pak „odlučila“ da bude u sastavu Srbije. Zatim je 1948. godine sledio Statut pokrajine, u kojem je napisano da je APV u Narodnoj Republici Srbiji. Sledeći statut 1963. godine je već složeniji. APV je kao autonomna jedinica uspostavljena 1945. godine Odlukom Narodne skupštine NRS saglasno sa osobenostima njenog istorijskog i kulturno-prosvetnog razvoja, i tamošnjoj nacionalnoj strukturi stanovništva, a na osnovu izražene volje njenih stanovnika. Doduše 1945. godine nije bilo nikakvog izjašnjavanja volje stanovništva i život se odvijao prema programu i odlukama KPJ. Zato je pravničkim partijskim mućkanjem amandmanima APV postala „odlučujući konstitutivni elemenat federacije“, a 1974. godine darovan joj je Ustav u čijoj preambuli je navedeno „narodi i narodnosti Vojvodine su u Narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji u procesu stvaranja SFRJ, ravnopravne zajednice naroda i narodnosti, izražavajući svoje istorijske, ekonomske, nacionalne i kulturne vrednosti SAPV…“

Ovim Ustavom poništeni su svi napori srpskog naroda Banata, Bačke, Baranje i Srema za oslobođenje i ujedinjenje do 1918. godine. Odbačene su sve ideje i pokreti Srba za oslobođenje i ujedinjenje od najranijeg modernog vremena – grofa Đorđa Brankovića, koji je dao prvi sveobuhvatni srpski program obnove srpske države u 17. veku, mitropolita Stevana Stratimirovića, prvog građanskog političara Svetozara Miletića, dobrovoljačkog pokreta 1912-1918. godine među Srbima Banata, Bačke, Baranje i Srema, kao i krune – političara Jaše Tomića, oca otadžbine. Napravljen je prazan hod nacionalne politike Srba falsifikatom o borbi u NOB-i svih naroda i narodnosti. Osim Srba koji su učestvovali u odbrani zemlje 1941, i bili žrtve genocida Hrvata, Nemaca i Mađara, posle rata nategnuto su izvlačeni pojedinci članovi KPJ, pripadnici nacionalnih manjina i predstavljeni kao borci NOR-a. Ovo silovanje istorije ostavljalo je i ostavilo mučan utisak na Srbe, jer su shvatili u diktatorskom režimu Broza i KPJ/SKJ da je ovakvo rešenje položaja Srbije u službi razaranja Jugoslavije.

[restrictedarea]

DRŽAVA NACIONALNIH MANJINA Ustavom 1974. data je podloga za „Osnovni zakon“, kako bi se APV pretvorila u državu nacionalnih manjina. Učinjen je i prvi korak u pravcu pretvaranja Pokrajine u ovu veštačku tvorevinu vrednim radom pod pokroviteljstvom Demokratske stranke i njenih pregalaca – profesora Aleksandra Fire (sada pokojnog), Milorada Gašića, dr Tamaša Korheca, Dragoslava Petrovića, Bojana Pajtića i Svetozara Čiplića. Ovaj poslednji, kada je pomenut kao jedan od autora ovog remek-dela ustavne teorije i prakse, ogradio se od ove rabote. Eminentni pravnici dr Ratko Marković, prof. dr Kosta Čavoški, dr Vojislav Koštunica i drugi ukazali su na malicioznost Statuta Vojvodine, a zatim je to učinio Ustavni sud Srbije, ali sve je ostalo po starom. Državni organi zapravo ne obavljaju svoj posao. Autonomaši su nastavili antisrpsku politiku i po neustavnom statutu formirali paradržavne organe. Drugim rečima neformalno su formalno federalizovali Srbiju, a prema Zakonu o formiranju saveta nacionalnih manjina uveli su nacionalne manjine ne kao građane nego kao partnere u politiku Srbije. Formirani su nacionalni saveti za sve, ali (samo) Srbi nemaju nikakvo telo u ovom smislu, tako da su oni „nešto“ između naroda i nacionalne manjine! Ovi nacionalni saveti mogu da proglase bilo koju temu kao temu od interesa za određenu nacionalnu zajednicu, kao i da preuzmu vođenje i uređenje institucije kulture kao svoje. Upravo u skladu sa ovom činjenicom na delu je mađarizacija pokrajine postavljanjem simbola Ugarske i Mađarske, podizanjem spomenika i spomen-ploča čak i ratnim zločincima.

REVIZIJA TRIJANONA? Pored neustavnog Statuta ne bi trebalo zaboraviti da je u Mađarskoj aktivan pokret za reviziju Trijanonskog mirovnog ugovora, najpravednijeg mirovnog ugovora u 20. veku. Ovaj ugovor (koji je potvrdio narodnu pobunu u jesen 1918. godine kojom su oslobođeni delovi naroda i čitavi narodi), uživa podršku vođa mađarske manjine u Srbiji (oni se ponašaju nelojalno prema državi u kojoj žive) i sunarodnika koji glasaju za njih. Takođe ne bi trebalo zaboraviti da je oko 70 hiljada građana Srbije prihvatilo državljanstvo Mađarske i time omogućili njenoj vladi da se meša u unutrašnje poslove Srbije. Među novim građanima Mađarske iz Srbije primetni su tzv. Ugrosrbi, to su oni zbrkani pojedinci uglavnom vojvođanerske peče autonomaškog opredeljenja kojima je zinula ala da budu Evropljani. Možda grešimo, možda je u pitanju novo optiranje u pravcu Mađarske, Mađara pripadnika nacionalne manjine koji ovo pravo nisu iskoristili 1920-1941. godine po odredbama Trijanonskog ugovora o miru. Ko zna!

Ovim povodom podsetićemo na izjavu Ričarda Holbruka iz 1995. godine, Amerikanca poreklom iz Budimpešte, koji je nagovestio ukidanje mirovnih ugovora sačinjenih u Bukureštu i Londonu 1913, i Trijanonu 1920. godine, i najavio promene granica i uništenje Srbije kao države.

Statut 2010, a zatim Deklaracija o ustavnom položaju Vojvodine 2013. godine predstavljaju političku smicalicu u cilju lakšeg oduzimanja srpskom narodu prava na život u nacionalnoj državi, u cilju ugrožavanja njegovog fizičkog opstanka, a uz to i njegovog ponižavanja.

Deklaracija o ustavnom položaju Vojvodine samo je dopuna neustavnog Statuta i dodatni pritisak na vladu i Narodnu skupštinu Srbije. Ovim pritiscima pokušava Demokratska stranka da metodom „da se vlasi ne dosete“ obnovi oktroisani kroatokomunistički Ustav 1974, što je pokret ka nazadovanju Pokrajine u Srbiji i same Srbije kao države.

Izjava Velje Ilića o dva miliona Srba u Beogradu i dva miliona Srba u Vojvodini, odnosno tvrdnja da se oni ne nalaze pod upravom Beograda nema nikakve veze sa nacionalnim manjinama, već je uperena protiv politike Demokratske stranke u Beogradu i pokrajini. Reagovanje nacionalnih saveta manjina iz Novog Sada je politikantski izraz izjave lojalnosti prema DS i izjava nelojalnosti prema državi Srbiji. Otvoreni akt separatizma. S pravom možemo da postavimo pitanje u kojoj evropskoj zemlji manjine imaju veću zaštitu? Ovaj ispad nacionalnih saveta zajedno sa pretnjom da će se obratiti Evropi za zaštitu pokazao je da je osnivanje takvih tela promašilo svrhu.

DVA KONFESIONALNA KRUGA Razlog za ovaj pomalo krut stav prema Savetima je činjenica da u Vojvodini postoje dva konfesionalno-civilizacijska kruga: pravoslavni i rimokatoličko-protestantski. Ostala dva su jevrejski i muslimanski, ali su po broju pripadnika zanemarljivi. Ovi civilizacijski krugovi su ravnopravni i pripadnici žive, svako na svoj način, svoje osobenosti iskazuju jezikom i kulturom. Srbi su hendikepirani budući da se od 1954. godine vrši njihova dekulturalizacija potiskivanjem ćirilice iz javne upotrebe. S jedne strane to je namerno potiskivanje zbog navodnog obzira prema nacionalnim manjinama, te su oni „ravnopravniji“, a sa druge strane razumevanje ovog „obzira“ pokazuje metod kako se, na primitivni politikantski način, na određenom prostoru potiskuje spoljna oznaka prisustva jednog naroda i njegove kulture. Ako nema srpskih spoljnih oznaka – zastave, grba, pisma i natpisa, nema multikulturnosti i multietničnosti! Srbi nemaju komplekse od tuđeg, ali „tuđi“ imaju kompleks od srpskog kulturnog nasleđa prema kojem pokazuju netrpeljivost, a često otvoreno mržnju.

Srpski nacionalisti koji prihvataju multietničnost i multikulturnost su u stanju da vode Vojvodinu za razliku od onih koji imaju kompleks od Srpstva, pa bili to Srbi ideološki ostrašćeni titoizmom pod kojim imenom se krije kroatokomunizam ili pripadnici nacionalnih manjina koji koriste titoizam da bi odbacili srpsku državnost, a pri tome važe za lojalne građane.

OTKUD MAĐARI U VOJVODINI Pokretanje pitanje manjina u Srbiji je osetljivo i skopčano sa pretnjom da se shvati pogrešno, te se retko ko usuđuje da raspravlja o njemu. Eksperti odustaju zbog straha da istraživački posao bude povod za razne optužbe i njihovu diskvalifikaciju kao naučnih radnika.

Problem manjina nacionalnih i konfesionalnih u evropskim državama star je koliko i one same. Postojala je tendencija u ratnoj diplomatiji da se problem rešava na najpovoljniji način za zainteresovane prilikom utvrđivanja novih međudržavnih granica bivših zaraćenih strana. Na konferenciji mira sa pobeđenim državama u Prvom svetskom ratu 1918-1920. godine sile pobednice su pitanje manjina smatrale jednim od najvažnijih, naročito pitanje manjina u bivšoj Ugarskoj.

Želja sila pobednica bila je da nove države koje su proširene ili stvorene na evropskom srednjem jugoistoku budu nacionalno što homogenije budući da je prostor Ugarske bio nacionalno izmešan onako kako je vršena kolonizacija stranog elementa i njegova mađarizacija među Srbe, Slovake, Rumune, Rusine i Šokce koji u ovo vreme nisu bili Hrvati.

Prvi odgovor na pitanje nacionalnih manjina u bivšoj Ugarskoj je – svaki narod uzeo je od Ugarske ono što je njegovo, i rođena je nova država Mađarska, država mađarskog naroda!

Značajan odgovor dao je mađarski političar i publicista Gustav Bekšič četrdeset godina pre Trijanona u brošuri (objavljene u Budimpešti 1883. godine) „Mađarizacija i pomađarivanje sa posebnim osvrtom na naše gradove“.

Brošura je objavljena deset godina posle osnivanja i rada Društva za pomađarivanje, osnovano takođe u Budimpešti 1872. godine sa jedinim ciljem da se svi narodi u Ugarskoj pomađare, pa tako i Srbi, a višenacionalna Ugarska potpuno identifikuje sa Mađarskom.

Društvo za pomađarivanje i brošura Gustava Bekšiča tesno su povezani sa idejom grofa Ištvana Sečenjija, osnivača Mađarske akademije nauka koji je ovaj proces nadovezao na započet početkom 18. veka posle velikih ratova Austrije protiv Turske 1683-1699. Godine, u kojima Mađari nisu učestvovali na strani Evrope. Kada se proučava ratna istorija habzburškog Vermahta upadljivo je primetno izostanak mađarskih bataljona. Primetne su jedinice francuskih, bavarskih, čak i irskih vojnih komandanata, kao i srpska milicija.

Gustav Bekšič se nije pozabavio srednjim vekom, preveravanjem pravoslavnih Slovena od strane benediktinaca i franjevaca, niti kolonizacijom Mađara i drugih turkijskih plemena. Zatim kolonizacijom ugarskog plemstva u pratnji vojničkih družina na razne prostore Ugarske od vremena izumiranja dinastije Arpadovića u 12. veku i dolaska zapadnoevropskih dinastija na ugarski presto, koje su ukinule postojeću slovensku samoupravu i zavele zapadnoevropski feudalizam koji je trajao do mohačke katastrofe 1526.godine, kada je Ugarska prestala da postoji, a njene teritorije podeljene između Habzburga i Turske.

Gradove Gustav Bekšič smatra za centre koje bi prvo trebalo pomađariti pomađarivanjem lokalnog življa, razvojem zanata, manufaktura, škola, pozorišta i monumentalnim građevinama, a pored rečenog preko vojske, odnosno stvaranja mreže kasarni jer misleći na Rimljane kaže: „Tamo gde su se pojavile rimske legije, odmah je započeo proces asimilacije.“

Podvukao je činjenice da su u Panoniji bili najbrojniji Sloveni kada su se pojavili ugarska plemena i Mađari, da se oni nisu sukobljavali.

MAĐARI NISU STAROSEDEOCI Pored pregleda kako je vršeno pomađarivanje, odnosno savremnim rečima rečeno, kako je država sprovodila genocid nad nemađarima, Gustav Bekšič upoznao nas je sa mađarizacijom gradova pojedinačnim primerima i podvukao da će sudbinu mađarskog naroda rešiti gradovi. Težište mađarskog naroda pomera se iz županija koje su sve do novog veka bile u rukama seljačkog plemstva, u građanski elemenat, u gradove.

Ovo je važna činjenica pošto je u Ugarskoj 1847. godine živelo 14,5 miliona stanovnika, od kojih su samo 2/5 bili Mađari, ostalo su bili Rumuni, Slovaci, Srbi i Hrvati. Trideset godina kasnije prema popisu iz 1880. godine Mađari čine oko 45 odsto stanovništva Ugarske. Gustav Bekšič osebno napominje da je mađarstvo doživelo uspon u gradovima, dok je na selu jezička granica ostala nepromenjena.

Govoreći o srpskom nacionalnom prostoru Gustav Bekšič pominje slobodne kraljevske gradove – Suboticu, Novi Sad i Sombor – i kaže da u Subotici Srbi čine 2/3 stanovništva (u Srbe ubraja Bunjevce), dok su 1/3 ostali, u Novom Sadu živelo je 9.000 Srba, dok su ostali do 21 hiljade Nemci i Mađari. Za Sombor kaže da su najbrojniji Srbi, zatim Nemci, a najmanje ima Mađara, dok u Senti su dominantni Mađari. Za Temišvar piše da je tridestih godina 19. veka bio isključivo nemačko-srpsko-rumunski grad, a 1880. godine rumunsko-mađarsko-srpski.

Nastavlja dalje razradu programa genocida nad nemađarima, uz napomenu da je važan instrument pomađarivanja pravosuđe, obrazovanje i javna uprava.

Uočili smo u ovom programu sličnost sa stavom poslanika Mađara u srpskoj skupštini, tojest činjenicu da često pominju upotebu mađarskog jezika u sudovima, iako se isti upotrebljava u slučajevima kada se sučeljavaju mađarske stranke. Kao da insistiranjem na upotrebi mađarskog jezika žele da stvore jezički federalizam radi potiskivanja srpske državnosti iz sudova. Ovi zahtevi predstavljaju smišljenu politiku predstavnika mađarske manjine, sa ciljem mađarizacije pokrajine. Uostalom pokojni Pal Šandor često je pominjao uvođenje mađarskog jezika u celoj pokrajini, kao drugi jezik administracije.

Gustav Bekšič razrađujući svoj genocidni program prema nemađarima dalje smatra da bi gradovi trebalo da se pomađare u krajevima gde sela koriste drugi jezik i da je važano sredstvo mađarizacije centralizacija vlasti u Budimpešti, i zaključuje da kada jednom Ugarska bude imala 12 gradova sa preko sto hiljada stanovnika sa razvijenom privredom i trgovinom pitanje narodnosti neće postojati.

Kao metod mađarizacije nije naveo kolonizaciju Mađara duž reka Tise i Dunava da bi se prekinule veze Srba sa leve i desne obale, i preseklo etničko jedinstvo teritorija i oslonac Srba jednih na druge.

Tokom regulisanja vodotokova Dunava i Tise i manjih reka izvršena je melioracija vodoplavnih terena i dobijene su nove obradive površeine. Ove nove površine iskorišćene su za naseljavanje Mađara pored srpskih, a često i nemačkih naselja. Pored Mađara naseljavani su Slovaci kojima su uskraćene škole, te su brzo mađarizovani.

MAĐARSKO „OSVAJANJE OTADŽBINE“

Mitologizacija Trijanona kao tragedije u Mađarskoj ima odjek u Srbiji i Slovačkoj, ali i drugim zemljama. Slovaci su naročito ogorčeni na ovu mitologizaciju zato što u savremenoj Mađarskoj ima oko 3,5 miliona ljudi sa slovačkim prezimenom od granice sa Mađarskom do granice Mađarske sa Srbijom, što je posledica nasilne mađarizacije. Ova mitologizacija se obnavlja kao „Dan svih Mađara“ sa obe strane granice, a to nije obično oglašavanje. Obeležavanje ovog dana znači da savremeni mađarski političari odbacuju katarzu zbog pomađarivanja u celini. Ovo obeležavanje predstavlja obnovu agresivne politike prema susedima.

Trijanonski mirovni ugovor od 4. juna 1920. godine spada među najpravednije, a odgovor Srba i Slovaka za vreme proslave hiljadugodišnjice doseljavanja Mađara u Panoniju 1896. godine i „osvajanja otadžbine“, na pitanje Mađara: „Kada ćete vi slaviti ovako nešto?“, bio je: „Nikad! Mi smo ovde odiskona!“

„MI MORAMO DA IH POTČINIMO“

Mađarizacija u Vojvodini je vršena na sve moguće načine od promene ličnih imena nemađara do promene toponima.

Primetan plod ove kolonizacije na novim zemljama radi mađarizacije teritorije je ta što su Mađari imali najgore zemlje, slatinjave i podbarljive, budući da su viši tereni i bolje ocedne površine bile zauzete i u vlasništvu Srba, a zatim Nemaca.

Mađarski pisac Geza Kostolanji osiono je u radu „Nacionalna politika“ napisao da je laž da Mađari neće da unište nemađare. Naprotiv: „Mi hoćemo da ih potčinimo i moramo da ih potčinimo.“ Kostolanjijev stav podržao je pesnik Adi Endre rečima da je patriotski poštovanje samo mađarskog jezika.

Uspostavljanjem granice između Kraljevine SHS/Jugoslavije i nove države Mađarske 1918-1920. godine prestala je hungarizacija Srba, Bunjevaca, Slovaka, Rusina, Nemaca i Rumuna u Banatu, Bačkoj, Baranji i Sremu. Uostalom mađarsko stanovništvo u pokrajini su potomci kolonista najviše mađarizovanih Slovaka, deo šokačko-bunjevačkog, ali ima nemačkog, jevrejskog, rumunskog i srpskog. U pitanju je rezultat genocidnog pomađarivanja i „novi Mađari“ za razliku od „starodrevnih“, kako se ovaj narod deli među sobom.

[/restrictedarea]