Ras – zaboravljena prestonica

Piše NATAŠA JOVANOVIĆ Fotografije MILAN TIMOTIĆ

Nekada stožeri srpske duhovnosti i državnosti, Đurđevi stupovi, Petrova crkva i Sopoćani, belezi srpskog istorijskog kontinuiteta danas su nemarnošću nadležnih institucija na putu ne samo da budu skinuti sa liste svetskih kulturnih dobara, već i da postanu deo neke naknadno kontekstualizovane istorije

Simboli duhovnosti i slave praotaca srpske države, manastiri i crkve oko Novog Pazara i Deževske doline čuvaju sećanje na dane kada su se tu rađali, krstili i saborovali najmudriji i najdalekovidiji izdanci srpskog roda. Njihov značaj prepoznao je UNESKO kada ih je uvrstio na listu Svetske kulturne baštine. Danas ove najbolje i najočuvanije srpske tapije okružene su divljom gradnjom koja podseća na predgrađa Kaira i Kalkute.

JENI ILI NOVI PAZAR Nekada stožeri srpske duhovnosti i državnosti, Đurđevi stupovi, Petrova crkva i Sopoćani, belezi srpskog istorijskog kontinuiteta danas su nemarnošću nadležnih institucija na putu ne samo da budu skinuti sa liste svetskih kulturnih dobara, već i da postanu deo neke naknadno kontekstualizovane istorije. Nova tumačenja kažu da je Jeni Pazar, novi grad, turska naseobina, a ne Stari Ras, onaj Ras, u čijoj kraljevskoj Petrovoj crkvi su kršteni Sveti Sava, Stefan Prvovenčani, Stefan Nemanja, Vukota… Da li odgovornost za prekrajanje istorije snosimo mi sami?
Predanje kaže da je Stefan Nemanja pogledao iz pećine tamnice u koju su ga braća zatvorila, ugledao vrh brda i zavetovao se svetom Đorđu da će mu, ako bude oslobođen, tu podići hram i manastir. Pošto je preuzeo vrhovnu vlast u srpskim zemljama (1166), Nemanja je otpočeo gradnju manastira. Crkva je završena 1171. godine, kako svedoči ktitorski natpis na zapadnom portalu hrama. Nešto kasnije, oko 1175. godine, crkva je i oslikana, a manastir je odmah stekao veliki ugled kao prva vladarska zadužbina dinastije Nemanjića. Danas se u manastiru Đurđevi stupovi nalazi malo monaško bratstvo. Iguman Gerasim i monasi, čuvari drevne zadužbine, kažu da burna istorijska dešavanja tokom kojih je svetinja rušena, pa uvek iznova uzdizana, nisu zamrla. Vremena su samo drugačija. Na carsku lavru ne rušaju svetske vojske Istoka i Zapada, ali problem sa kojim se ovaj manastir godinama unazad suočava je divlja gradnja koja preti da će doći do samih dveri. Problem izgleda nerešiv. Bar ako je suditi po tome što zone zaštite još uvek nisu urađene.

[restrictedarea]

 

MOLBE NA KOJE SVI ĆUTE Kako u razgovoru sa reporterima „Pečata“ naglašava protosinđel Gerasim, mesto gde nam je osnovana i crkva i država je Deževa koja se nalazila usred Rasa kako je govorio arhiepiskop Danilo. Zaselak u Deževi, Miščići su mesto rođenja Svetog Save. Otuda i ime detetu Rastko.
„Na listi Svetske kulturne baštine, ovaj manastir se nalazi od 1979. godine pod nazivom Stari Ras, zajedno sa Sopoćanima, i to na osnovu dva kriterijuma: predstavlja remek-delo ljudskog kreativnog genija i jedinstven je dokaz o kulturnoj tradiciji ili civilizaciji koja živi, ili koja je nestala. Godinu ranije odlukom SO Novi Pazar spomeničko područje Starog Rasa sa Sopoćanima proglašeno je za kulturno dobro – prostorno kulturno istorijsku celinu, koja obuhvata 15 katastarskih opština, uključujući i područje grada Novog Pazara“, kaže protosinđel Gerasim.
Međutim, kako su za lokalnu zajednicu zone u ovolikoj meri predstavljale teret i prepreku njenog širenja 2009. godine, došlo se zajednički na ideju da se uradi revizija zona zaštite.
„Izrada promena zona je i dalje u toku, a u međuvremenu na terenu, situacija se drastično pogoršala, što izgradnjom novih objekata, što izradom zona zaštite od strane Republičke agencije za prostorno planiranje, bez saglasnosti Republičkog zavoda“.

SKIDANJE SA LISTE? Kada jedan istorijski spomenik polaže ispit pred neumoljivim propisima da uđe u listu UNESKO-a apsolutno se o svemu vodi računa. Nije reč o svezanom kamenu Đurđevih stupova, freskama, protomajstorima i umetničkoj dimenziji izraza arhitekture i živopisanja, već o celoj ambijentalnoj slici u kojoj se spomenik nalazi u prirodnoj komunikaciji sa okolinom. Dovoljno da se naruši vizura i da ti spomenici više ne zadovoljavaju kriterijume da bi ostali na listi svetskog kulturnog istorijskog blaga.
U Studeničkom tipiku pominje se iguman manastira Đurđevih stupova, kao prvi među šestoricom ondašnjih najuglednijih manastira koji učestvuju u izboru studeničkog igumana. Danas, iguman Đurđevih stupova gotovo da nema kome da ukaže na nevolje sa kojima se manastir suočava. Dopise, kaže slali su svake godine nadležnim institucijama, ali odgovor nije dolazio.
Zavod za zaštitu spomenika štiti ovaj manastir taman toliko koliko je zaštitio i naše svetinje na Kosmetu, Ministarstvo za infrastrukturu nema konačno rešenje kako po novom Zakonu o legalizaciji da „tumači“ divlju gradnju oko manastira, dok Ministarstvo kulture, nadređeno Zavodu u celo zamešetaljstvo neće da se meša. „Pečat“ će u narednim brojevima pokušati da zajedno sa predstavnicima pomenutih institucija, arheolozima koji su radili istraživanja na ovom terenu, te istoričarima i članovima SANU, iznađe izlaz iz ove, čini se već godinama, bezizlazne situacije.

[/restrictedarea]