Kako su  GM 17 + skakavci  pojeli i Banku biljnih gena

Razgovarala Biljana Đorović

„Posle petog oktobra dogodilo se nešto veoma čudno: poslije političkih promjena Zavod za biljne i životinjske genetičke resurse preuzela je Ivana Dulić Marković, kada se otpočelo sa snažnim pritiscima da se Banka biljnih gena izuzme iz naučnotehnološkog programa SRJ, o čemu je odluku mogla da donese samo Savezna skupština na predlog Savezne vlade“

Dok se nad našim građanima sprovodi medijska lobotomija koja svakim danom postaje sve prizemnija i bolesnija, Srbija puca po svim šavovima pretvarajućo se u džinovsku deponiju. Pod maskom borbe protiv korupcije, afera „aflatoksin“ i drugih, realizuje se rasprodaja i predaja najvažnijih resursa zemlje, poput prepuštanja najplodnije zemlje u Srbiji arapskim NATO saveznicima (kako bi se sprečila saradnja sa Rusijom u oblasti poljoprivrede), predaja vodnih resursa… Nebo je pak predato 2006. godine u okviru sporazuma „Partnerstvo za mir“.
Srpska poljoprivreda i institucije sistema koje su se odgovorno odnosile prema strategijama njenog razvoja, posle „demokratskog“ petooktobarskog preobražaja 2000. godine, našle su se u mreži interesnih strategija moći koja je na globalnom planu podrazumevala njihovo urušavanje i otvaranje Srbije za prodor monstruoznih GMO kompanija, a na unutrašnjem planu u posedu onih koji su rukovođeni sopstvenim interesnim strategijama započeli su besomučnu pljačku narodne i državne imovine. U tom pljačkaškom i korupcionaškom pohodu zaustavljen je i najvažniji strateško-razvojni poduhvat na prostoru Srbije: Banka biljnih gena koju su naši najbolji naučnici osmislili i 2001. godine nedaleko od Beograda realizovali, i to pet godina pre Bila Gejtsa i njegove Banke biljnih gena, koju je Bi-Bi-Si nazvao: Bankom sudnjeg dana, izgrađene na udaljenom ostrvu Svarbald, u Barencovom moru, blizu Severnog ledenog okeana, 1.100 km od Severnog pola u koju su kapital, pored Gejtsa, uložili Fondacija „Rokfeler“ i najveće kompanije za proizvodnju GMO: Monsanto i Sindženta.
Posle petooktobarskih „demokratskih“ promena nije dozvoljeno da ovaj državni projekat od ogromnog značaja za budućnost Srbije i njenih građana bude stavljen u funkciju.

Ko je i zbog čega zaustavio realizaciju projekta Banke biljnih gena? Ko je odgovoran za pustošenje poljoprivrede, uništavanje društvenog i intelektualnog kapitala Srbije?
Naš sagovornik o ovoj temi je prof. dr Milan Božović, jedan od vodećih naučnika u oblasti biotehnoloških nauka: životne sredine, agroekologije, mikrobiologije, hidrobiologije i ekologije. Profesor Božović se između 1996- 2002. nalazio na mestu načelnika Sektora za naučnotehnološki razvoj SRJ i razvoj naučnoistraživačke infrastrukture. Bio je i savetnik ministra u Saveznom ministarstvu za razvoj, nauku i životnu sredinu, kao i jedan od onih čije je zaduženje bila izgradnja naše Banke sudnjeg dana, naše Banke biljnih gena.

Kada se došlo na ideju o stvaranju Banke biljnih gena i šta se sa objektom događalo posle petooktobarskih promena?
Da, Banka biljnih gena je izgrađena i nalazi se nedaleko od Beograda, ali nikada nije doživjela da se stavi u funkciju i da zaista bude briga države za budućnost njenih građana i njenog naroda. Banka biljnih gena je trebalo da raspolaže zavidnim kapacitetom, mogla je da čuva 100. 000 uzoraka bazne kolekcije do -20oS u sjemenu, i u krioprezervaciji do -196oS, kao i 40. 000 uzoraka u aktivnoj kolekciji do + 4oS, i 40 odsto relativnoj vlažnosti vazduha. Mogla je da primi i obradi preko 20. 000 uzoraka godišnje. Program Banke predstavljen je Agenciji za poljoprivredu i ishranu FAO, i posle dobijanja pozitivnog mišljenja potpisan je TCP projekat jula 1990. godine, kojim se za njegovu realizaciju za početak obezbeđuje 100. 000 dolara od strane FAO. Posebno je podržana ideja o izgradnji hladne komore za čuvanje svjetske bazne kolekcije za potrebe FAO i uključivanje Banke u međunarodni program FAO za očuvanje biljnih genetičkih resursa.
Banka biljnih gena je projektovana za potrebe SFRJ; 1987. se krenulo sa realizacijom projekta i gradnja je započela u Batajnici, na desnoj obali Dunava, 1990. godine. No, ubrzo su nastupile dezintegracione promjene na teritoriji SFRJ i Banka je bila prepuštena čistom slučaju. Smatrajući da je njena izgradnja od velikog značaja za razvoj SRJ, 1993. godine u okviru politike naučnotehnološkog razvoja SRJ Savezna skupština donosi odluku da se nastavi sa izgradnjom Banke biljnih gena i gradnja je nastavljena. Vrijeme sankcija je otežavalo njenu izgradnju i obezbjeđivanje sredstava je išlo veoma teško, ali i pored svih finansijskih problema, pa i nekih opstrukcija, 2001. ona je praktično bila gotova, ostalo je samo da se završe neki unutrašnji radovi estetske prirode. Infrastruktura i svi ostali uslovi za čuvanje genetskog materijala bili su ispunjeni, a Banka je napravljena po najvišim standardima. Praktično je već 2002. mogla da se konstituiše kao institucija, da primi prve uzorke i tako bude stavljena u funkciju ove države i ovog naroda.
Posle petog oktobra dogodilo se nešto veoma čudno: poslije političkih promjena Zavod za biljne i životinjske genetičke resurse preuzela je Ivana Dulić Marković, kada se otpočelo sa snažnim pritiscima da se Banka biljnih gena izuzme iz naučnotehnološkog programa SRJ, o čemu je odluku mogla da donese samo Savezna skupština na predlog Savezne vlade.

[restrictedarea]

Da li je poznato ko je konkretno i personalno zaustavio stavljanje u funkciju ovog bez sumnje najzanačajnijeg strateškog projekta za budućnost Srbije?
Promjenom vlasti na saveznom i republičkom nivou 2000 godine resor poljoprivrede na saveznom nivou preuzimaju „eksperti“ G 17, odnosno G 17 +. Oni su imali namjeru da taj objekat (Banku) od nekoliko hiljada kvadrata prodaju i izdaju. Posle intervjua koji sam 2001. dao „Politici“ ta namjera je osujećena, međutim stalo se sa daljom realizacijom programa očuvanja genetičkih resursa i institucionalnog organizovanja Banke biljnih gena pod izgovorom svih da je to promašena investicija. Čak su sa njihove strane tvrdili da su potrošena ogromna i nenamjenska sredstva. Ponašali su se kao dobro organizovana i instruirana banda, na silu su upadali u objekat i stalno nas u sekretarijatu za nešto optuživali, posle čega sam zahtijevao od budžetske inspekcije da izvrši kontrolu i da svoj sud o tome. Naravno, sve što je urađeno bilo je u skladu sa tadašnjim veoma strogo definisanim zakonima o finansiranju naučnotehnološkog razvoja. Nažalost, ni na administrativnom odboru, pa ni na sednicama vlade nijesmo imali nikakvu podršku, tako da svi snose odgovornost za Banku biljnih gena, uključujući i tadašnjeg predsjednika države koga sam u dva navrata upoznavao sa tim problemom. Na republičkom nivou resor poljoprivrede vodio je prof. dr Dragan Veselinov koji naprosto nije znao gdje je došao, a kamoli šta su mu dužnosti i obaveze, nažalost posledica tog neznanja i velike bahatosti je jedan mladi prekinuti život.
Posle njegove smjene „eksperti“ G 17, odnosno G 17 + u cjelosti preuzimaju resor poljoprivrede i na republičkom nivou.

Ko je sve po vašem mišljenju odgovoran zato što je  u vreme kada je Evropa zabranila uvoz genetski modifikovane soje i genetski modifikovane hrane došlo do uvoza ove soje u Srbiju mimo Ustava i zakona?
„Eksperti“ G 17, odnosno G 17 Plus prvo su preuzeli Savezni zavod za biljne i životinjske genetičke reasurse i Savezno ministarstvo poljoprivrede, zatim i Ministarstvo poljoprivrede Republike Srbije. Ivana Dulić Marković je omogućila 2000/2001. uvoz prvo nekih 20.000 tona genetski modifikovane soje, a zatim i preko 200.000 tona. U to vrijeme počelo se i sa proizvodnjom GMO soje u Vojvodini, da bi posle donošenja zakona (istina u njihovo vrijeme uz brojne intervencije na prethodno pripremljeni tekst Zakona o GMO koji je pripremljen dok je direktor Zavoda za biljne i genetičke resurse bio dr Jan Kišgeci) ta polja bila uništena. Ostala je njena izjava da će tih 200.000 tona biti utrošeno kroz stočnu ishranu, posle čega je Evropa obustavila uvoz mesa iz Srbije. Opravdanje za svoje poteze Dulićeva je nalazila u cijeni GMO soje na svjetskom tržištu i navodima da se soja u Srbiju uvozila od 1997. godine. Po mojim saznanjima takva tvrdnja nije tačna, jer ni od jednog tehnologa iz FSH (fabrika stočnih hraniva) nijesam dobio takvu informaciju, čak ni sumnju.

Vi ste bili osnivač i direktor Zavoda za ekologiju i nove tehnologije u PKB-u; Rukovodilac u proizvodnji fabrike mleka PKB „Standard“ i tehnolog kontrole kvaliteta tehnološke laboratorije, fabrike mleka PKB „Standard“. Kakav je bio sistem kontrole i zaštite bezbednosti hrane u PKB-u?
PKB, kakav je nekada bio do 1990. godine, po svojoj tehnološkoj strukturi je predstavljao primjer savremene korporacije, korporacije 21. vijeka. Gazdovao je površinom od blizu 27.000 ha. Imao je dobro organizovanu i usklađenu i primarnu i sekundarnu poljoprivrednu proizvodnju, agrotehnološke međusobno tehnološki povezane komplekse prerade dobijenih sirovina, otkupne i distributivne centre širom Srbije, razvoj, inženjering, institut, trgovinski lanac maloprodajnih objekata, veleprodaju, izvoz proizvoda, izvoz znanja, ugled i poštovanje u svjetskim okvirima.
Postojalo je nekoliko nivoa kontrole, to je praktično bila kontrola od njive do trpeze, interna kontrola samog tehnološkog procesa u tehnološkim laboratorijama, zatim interna kontrola od strane Zavoda za laboratorijska istraživanja i nove tehnologije instituta INI PKB „Agroekonomik“, koji je i vršio atestiranje skoro čitave proizvodnje i na kraju eksterna kontrola od strane nadležnih inspekcijskih službi i kontrolnih laboratorija državnih institucija, Zavoda za zaštitu zdravlja, instituta „Vinča“ i dr. Bilo je i nekih propusta, ali su oni ispravljani bez bilo kakvih posledica.

Ko su bili glavni protagonisti uništavanja PKB-a i kakva je metodologija primenjena?
Krajem 1988/1989. ili početkom 1990. za direktora PKB-a došao je Petar Kostić. Ubrzo je umro i na mjestu direktora dolazi neki Veljović kada se već počinju nazirati određene namjere da pojedine organizacije iz okvira PKB-a, OUR-i teže osamostaljivanju od matice PKB-a SOUR-a.
To je naročito došlo do izražaja dolaskom Vojislava Simanovića na čelo Poljoprivredne korporacije Beograd. Inače on je mašinbravar koji je kao napredan omladinac završio partijsku kumrovačku školu (kurs od šest mjeseci), koja mu je priznata kao dvije godine fakulteta političkih nauka, posle čega je i diplomirao i dobio diplomu prof. marksizma i socijalističkog samoupravljanja. Tokom vršenja funkcije predsjednika Korporacije mislim i da je na nekom fakultetu stekao i doktorat za menadžment u poljoprivredi.
Upravo u tom periodu je i došlo do raspada PKB-a. Prvo se izdvojio Institut INI PKB „Agroekonomik“ u kojem sam ja radio. „Zasluge“ za njegovo izdvajanje pripadaju dr Dragoju Dušiću. Metode pritisaka i obmane zaposlenih su nevjerovatne, a svako ko se suprotstavljao tom procesu morao je biti eliminisan. Sledile su vrlo teške situacije: kao jedini doktor nauka u Zavodu za laboratorijska istraživanja sa ugovorenim poslovima, projektima, realnim i redovnim finansiranjem proglašen sam tehnološkim viškom.
S obzirom na to da mi nijesu zakonski mogli dati otkaz, posle velikih pritisaka, od strane njega i njegovih poltrona, napustio sam izdvojeni Institut i prešao u PKB. Nastavljeno je sa nevjerovatnom pljačkom Instituta, u čemu su zdušno pomagali i neki u njemu zaposleni. U tom periodu Ministarstvo nauke Republike Srbije finansiralo je Institut da bi se izgradio Centar za proizvodnju bezvirusnog sadnog materijala, ali umjesto toga izgrađena je robna kuća „Maksima“. To je samo jedan od drastičnijih primjera pljačke Srbije. Odmah posle izdvajanja Instituta INI PKB „Agroekonomik“, sledi izdvajanje ostalih: „Frikoma“, PKB „Komerca“ (kasnije „Pekabete“), farme svinja „Vizelj“, „Voćarskih plantaža“, „Imesa“, „Imleka“, fabrike stočne hrane „Inshra“ i drugih manjih tehnoloških pogona.
Institut INI PKB „Agroekonomik“ je prije izdvajanja iz PKB-a imao mislim 10-12 doktora nauka, zatim nekoliko desetina izvrsnih selekcionera sa više priznatih sorti pšenice i kukuruza i drugih vrsta, a danas mislim da nema nijednog. Institut je nazad u PKB vraćen tek 1994. godine, naravno potpuno finansijski iscrpljen, kadrovski uništen i bez prava na do tada ostvarena tehnička i tehnološka rešenja i robnu marku „Moć prirode“, što je vjerovatno rezultat dogovora korupcije i pohlepe onih koji su vodili razgovor u vezi sa povratkom Instituta u PKB.
Od ostalih preduzeća izdvojenih iz PKB-a do danas nijedno nije vraćeno u PKB.
Razbijanje PKB-a, kao i drugih velikih kombinata zapravo su uvodi u razbijanje i uništavanje poljoprivrede u Srbiji. No, za to ne bih tražio i optuživao strani faktor. Sudionici tog procesa su naši ljudi.

Zašto je po vašem mišljenju došlo do problema sa aflatoksinom? Ko je odgovoran? Da li se radi o operaciji daljeg uništavanja srpske poljoprivrede?
Mikotoksikoze se intenzivnije prate od kraja šezdesetih godina, kako u svijetu, tako i kod nas. No, negdje do polovine devedesetih godina bili smo društvo sa uspostavljenim sistemom državnih institucija kontrole, nadzora i sa dosta dobro organizovanim poljoprivrednim službama. Sa mnogo manje tehnike i mnogo manje agrometeoroloških informacija proizvodnja se pratila mnogo bolje i vrlo kontinuirano, i na osnovu situacije preduzimale su se razne mjere sa ciljem bezbjednosti hrane, kako za ljude, tako i za životinje. Nekada su se u kritičnim situacijama u cilju bezbjednosti angažovali svi zaposleni, škole i državne institucije da bi se izvele šire akcije na poljima pod usjevima (odstranjivanje zaraženih klipova tokom vegetacije ili pred berbu). Od 2000. godine, a naročito 2002. godine sistem fitosanitarne kontrole na poljima je potpuno izostao, mnogi od vrsnih poznavalaca struke na terenu su ili napustili, ili bili proglašeni tehnološkim viškom. Na njihova mjesta zapošljavani su mlađi, uglavnom manje stručni ili skoro u potpunosti nestručni kadrovi, najčešće mlade demokrate koje zapravo i ne znaju šta bi trebalo da rade. Ako bi se i našao neki pojedinac koji bi im ukazao na evidentnost problema, nije shvatan za ozbiljno, jer tamo je neki njihov glasač, neko ko im je važan po ovoj ili onoj osnovi sa ciljem uvođenja „demokratije“.

Da li možemo očekivati nove napade, bioterorizam… Šta vi u tom smislu očekujete? Da li postoji način na koji bi pod postojećim okolnostima mogla da se organizuje zaštita srpske poljoprivrede?
Prostora za razne oblike bioterorizma na svjetskom nivou ima zaista mnogo. Hrana je u tom pogledu najveće i najznačajnije polje. Svakako i resursi vode za piće su tu jako značajni. Ko bude ovladao njima i bude upravljao procesima vodosnabdijevanja i proizvodnjom hrane zavladaće čitavim svijetom. Čim se počelo sa registracijom genotipova poljoprivrednih kultura i trgovinom genskim materijalom uslijediće i nove metode bioterorizma. Bioprofiterizam rađa bioterorizam, a da li ćemo mi biti začinjeni jednim ili drugim začinom zavisiće samo od nas, od naše svijesti i naše razvojne strategije. Da li ćemo na pravo mjesto staviti prave ljude, da li ćemo napraviti pravu strategiju i zauzeti pravi stav u zaštiti nacionalnih i građanskih interesa, da li ćemo biti odgovorni prema budućim generacijama? Skupština SRJ je Banku biljnih gena proglasila nacinalnim strateškim i prioritetnim interesom shvatajući njen značaj, a ona danas kao da nije ni izgrađena tamo negdje u Batajnici. Na najboljem smo putu da svoje sjemenske sorte u najskorije vrijeme kupujemo od multinacionalnih kompanija, koje su u međuvremenu postale njihovi vlasnici zahvaljujući našim dekadentnim „demokratskim“ i „naprednim“ snagama koje nam dobrodušno podariše kulturu „Velikog brata“, „Farme“, „Skrivene kamere“, na sveopšto i veliko zadovoljstvo oduševljenih širokih narodnih masa koje konzumiraju mlijeko sa povišenim koncentracijama aflatoksina i jabuka sa ukusom teških metala, uz permanentno zalaganje svih institucija sistema na podizanju nivoa kvaliteta života svih građana Srbije.

[/restrictedarea]