IRINA DERETIĆ, filozof – NA PUTU DUHOVNO-ISTORIJSKOG SAMORAZUMEVANJA

Razgovarala Zorica Zec

Važnost filozofskog razumevanja vlastite tradicije i kulture, koja je uvek u međuodnosu sa drugim tradicijama i kulturama, postavlja okvir u kojem težimo da razumemo ko smo i ka čemu stremimo

Povod za razgovor sa Irinom Deretić, docentom na Odeljenju za filozofiju Filozofskog fakulteta u Beogradu je izlaženje drugog toma knjige „Istorija srpske filozofije. Prilozi istraživanju“ (718 strna) u izdanju kuće „Evro-Đunti“. Reč je o delu koje je kao investiciju od kapitalnog značaja podržalo Ministarstvo za kulturu i informisanje Republike Srbije. Našu sagovornicu pitamo koliko je ova serija knjiga, poput istoimenog projekta (Istorija srpske filozofije) Filozofskog fakulteta kojim rukovodi, a koje finansira Ministarstvo za prosvetu i nauku, izraz nastojanja da se uspostavi kontinuitet u istraživanju srpske filozofske baštine. Želeli smo, takođe, i da čujemo šta je sve, prema njenom viđenju, smisao i cilj bavljenja nacionalnim srpskim filozofskim nasleđem?
Razumevanje srpske filozofske tradicije, kao i njeno kritičko preispitivanje pretpostavke su našeg filozofskog, te uopšte duhovno-istorijskog, pa čak i političkog samorazumevanja. Stoga je bitno rasvetliti uvide, pojmovni aparat i argumente filozofa, mislilaca i intelektualaca koji su deo našeg jezičkog, nacionalnog, a ponekad i duhovnog sveta. Ukoliko težimo da ono što pišemo o filozofiji na srpskom jeziku ne bude samo napis bez konteksta i smisla, solipsistički čin ili ugađanje vlastitoj sujeti, trebalo bi se potruditi da u našoj zemlji formiramo takav kulturni i duhovni ambijent u kojem će filozofija i njena istorija imati svoje mesto. Važnost filozofskog razumevanja vlastite tradicije i kulture, koja je uvek u međuodnosu sa drugim tradicijama i kulturama, postavlja okvir u kojem težimo da razumemo ko smo i ka čemu stremimo. Povrh toga, filozofija nas poziva da na celovit i vrednosno-orijentisan način promislimo pojave, svet, vreme, u kojem smo, i to ne samo da bismo mogli u svemu tome da se snalazimo, nego i da bismo svemu tome dali neki za nas razumljiv i važeći smisao.

U čemu je produžetak, a koja je novina drugog toma „Istorije srpske filozofije. Prilozi istraživanju“?
Ni prvi, ni drugi tom Priloga nemaju za cilj da pruže pregled razvoja filozofske ideje i misli počevši od Svetog Save do danas. Reč je o dva Zbornika koji sadrže obimne studije u kojima se kritički tematizuju različite filozofske ideje, problemi, kao i modeli recepcije prisutnih u srpskoj filozofiji. Njihov cilj nije da se izlože životopisi znanih i manje poznatih srpskih filozofa, već da se uđe u dublje slojeve njihovih refleksija, te da se istraži povezanost između različitih oblika duhovnog stvaralaštva.
Radovi su hronološki raspoređeni. U drugom tomu izvršena je periodizacija, uvedene su nove rubrike. U jednoj od njih naš vrsni bibliograf Dobrilo Aranitović je za ovaj tom priložio bibliografiju najstarijeg srpskog filozofskog časopisa „Arhiv“.

[restrictedarea]

Kako su tekstovi u ovoj knjizi tematski povezani?
Teorijskom filozofijom se bave tri rada počevši od studije, sintetičkog karaktera, Slobodana Žunjića, koja pokazuje, na osnovu proučavanja nastave logike kod prečasnkih Srba, kako je tadašnja srpska intelektualna zajednica pratila najnovija stremljenja u nemačkoj filozofiji svoga vremena, preko temeljnog ogleda Mirka Aćimovića o našem najvećem filozofu-metafizičaru Branislava Petronijeća, sve do analize Damira Smiljanića logičkih sudova bez subjekta u delo manje poznatog, a značajnog filozofa Milivoja Jovanovića.
Pitanja praktične filozofije, filozofije prava, te intelektualnog angažmana razmatra više studija. Boris Milosavljević proučava kritiku pretpostavki drugog prosvetiteljskog početka srpske filozofije našeg najvećeg filozofa prava Slobodana Jovanovića. Boris i Višnja Bratina aktuelizuju misao izuzetno plodnog filozofa Vladimira Dvornikovića tako što pokazuju razne forme autodestruktivnog, „hipertrofiranog Ja“ vrlo prisutnog u našem nacionalnom mentalitetu. Smislu i značaju angažmana intelektualca danas bave se Dejan Vuk Stanković, koji razmatra kritički intonirana promišljanja savremenog srpskog filozofa Mileta Savića, kao i Divna Vuksanović koja sistematski istražuje mogućnosti pružanja građanskog otpora savremenim procesima globalizacije.
Estetičke teme značajno su zastupljene počevši od inspirativnog i originalnog teksta Jovana Aranđelovića o odnosu književnog i filozofskog u delu Branka Miljkovića, preko studije Une Popović o estetičkim idejama Laze Kostiće, sve do proučavanja refleksije naših najvećih estetičara Mirka Zurovca i Milana Damnjanovića u radovima sa naglašenim autorskim pečatom Nebojše Grubora i Željka Pavića.

Poseban odeljak ove knjige posvećen je odnosima ruske i srpske filozofije. Kakvi su odnosi dve nacionalne filozofije?
Složeni, višedimenzionalni i izuzetno plodni. Margarita Silantjeva, ugledna profesorka Moskovskog državnog univerziteta, u kontekstu konstituisanja slovenskog identiteta upoređuje misao ruskog prosvetitelja Grigorija Saviča Skovorode i srpskog Dositeja Obradovića. Polazeći od vlastitog izuzetno značajnog otkrića déla prepiske Georgija Florovskog i Justina Popovića u Prinstonu (SAD), Bogdan Lubardić u svojoj hermeneutički slojevitoj studiji istražuje na koje je sve načine Solovljevljeva ideja Bogočoveka uticala na ruske i srpske filozofe i teologe između dva rata. Već sami ovi primeri pokazuju koliko su slične kako nacionalne sudbine, tako i duhovno stvaralaštvo naša dva naroda.

U čemu je značaj filozofske terminologije?
Izgrađenost i razvijenost filozofske terminologije pokazatelj je filozofske kulture jedne nacije. Na tu potrebu za standardizacijom srpske filozofske terminologije s pravom ističe Časlav Koprivica, nudeći i vlastita terminološka rešenja kao predložak za širu raspravu o ovom pitanju, te kolega Nikola Tanasić koji analizira određena prevodilačka rešenja našeg najvećeg heleniste Miloša Đurića.

Šta je tema Vašeg rada?
Nastojala sam da kritički preispitam smisao i domete erotologije Anice Savić Rebac polazeći od tri bitne pretpostavke za njeno razumevanje, što su: odnos filozofije i književnosti, specifičnost „genetičke“ metode ove naše autorke, te tradicija mističke filozofije koja je i te kako uticala na glavni „racionalistički“ tok istorije filozofije bilo kao motivacija za vlastito promišljanje, bilo kao predmet kritike.

Da li već razmišljate o narednom tomu?
Naravno, već razgovaramo o tome što ćemo ubuduće pisati. Bez obzira na to što je drugi tom tek izašao iz štampe, već je pristigla bibliografija Dobrila Aranitovića o međunarodno značajnom časopisu „Philosophia“ (1936-1938), koji je u Beogradu pokrenuo Albert Libert. On je kao Jevrejin bio 1933. proteran sa Berlinskog univerziteta, te je svoju akademsku karijeru nastavio na Beogradskom univerzitetu. Ova činjenica govori o nama: o našoj kako političkoj svesti i hrabrosti, tako i intelektualnom nivou srpske akademske zajednice tog vremena. A još je značajnije to što je u ovom časopisu, pored Bubera, Plesnera i drugih, sarađivao i Edmund Huserl, osnivač fenomenologije i jedan od najznačajnijih filozofa HH veka.

[/restrictedarea]