Pečat – List slobodne Srbije Politički nedeljnik, aktuelna politička dešavanja, društvo, svet, kultura.
Priredila Biljana Živković
O duhovnoj i nacionalnoj misiji Svetog Vasilija Ostroškog Čudotvorca
Mesto rođenja čudotvorca sa Ostroga je selo Mrkonjići, a širi zavičaj Popovo Polje, vodoplavno u krševitoj staroj Hercegovini. Stojan Jovanović, odnosno Sveti Vasilije Ostroški Čudotvorac, od majke Ane i oca Petra, svet je ugledao 28. decembra 1610. godine. To je ista familija koja je dala jeromonaha Serafima, igumana zavalskog, rođenog strica Stojanovog. Veliki rasadnik duha svetogorskog u obližnjoj Zavali u to vreme bio je jeromonah Georgije Mitrofanović, čuveni živopisac koji je ukrasio Dobrićevo, Moraču, Pećku patrijaršiju, Hilandar… Živopisao je i crkvu u Zavali, i danas postoji njegov rukopis u teško oštećenom zapisu na crkvenom zidu.
SUDBINSKA BITKA ZA DUŠU NARODA
Stojan, kasnije, novi dijak zavalski, krotki i ćutljivi od početka iskušeničkog života ustanovljenog strogim monaškim pravilima, pokazivaše se kao veoma bistar, vredan i tačan u vršenju različitih poslušanja. Prvu poduku na crkvenoslovenskom jeziku, različitom od govornog jezika prostog naroda, dao mu je stric iguman. Potom je od 1625. godine bio u manastiru Tvrdoš kod Trebinja, gde je učio i napredovao u bogoslovskom obrazovanju. Tvrdoš je tada bio bogat manastir s puno njiva i vinograda, vinskih podruma, ambara, imanja, stoke. Imao je školu koja je bila na glasu, sa preko 30 kaluđera i isto toliko đaka „književnika“. Svi obližnji manastiri iz episkopske katedre imali su brojna monaštva, dragocene biblioteke, razvijenu prepisivačku školu, ikonopisnu, rezbarsku, zlatarsku. Od svega je ostao poneki skromni pisani trag.
Imao je Stojan 23 godine kada je primio monaški postrig i postao monah Vasilije. Potonjih godina je rukopoložen u đakona, pa u sveštenika. Prvu službu svešteničku dobio je baš u svojim Popovcima. Pored turskih zuluma, pustošenja okućnica, ubijanja i otimanja nejači, pljačkanja crkava i manastira, Sveti Vasilije Ostroški se tada suočavao sa još jednim zlom. U podmuklom talasu nasrtljive i večito pravoslavlja gladne Rimokatoličke crkve, kao pečurke posle kiše, pojavljivale su se latinske misionarske „agenture“ predvođene Pietrom Mazareciem. Cilj takvih „misionarenja“ i pregovora sa vodećim ljudima Srpske pravoslavne crkve, kao i uslov njihove zapadne pomoći (koja nikada nije stigla) bila je vekovima, a evo i ostala: „Da se pravoslavni Srbi odreknu istočne šizme i priznaju vlast rimskog pape!“ Tu su i jezuitske rezidencije smeštene u Dubrovniku, koju je 1620. godine osnovao Bartol Kašić sa Paga, doktor filozofskih i teoloških nauka, pisac prve srpske gramatike na latinskom jeziku. Kašić je bio zadužen od Rimske kurije za „misionarski“ rad među pravoslavcima pod Otomanskom imperijom (u sadašnjem političkom žargonu, za vatikansko lobiranje). Jeromonah Vasilije stoički je odolevao višestrukim pritiscima.
Pod velikim duhovnim pritiskom jeromonah Vasilije 1635. godine odlazi u Cetinje u manastir Roždestva Presvete Bogorodice, u sedište Crnogorsko-primorskog mitropolita Mardarija Kornećanina, poreklom sa Korinta, koji je u narodu ostao upamćen po nepriličnom monaškom životu i naopakoj crkvenoj politici prounijatskog zbližavanja sa Rimom! Mitropolit Mardarije je zbog nečiste savesti, zavisti i kukavičluka, oklevetao skromnog, hrabrog, postojanog jeromonaha Vasilija. Optuživao ga je Kornećanin javno za sve što je zapravo sam činio. Od tada je u crnogorskom narodu nastala podsmešljiva izreka: „Kazuje istinu kao kornetski vladika!“ Jeromonah Vasilije se vratio u manastir. Ubrzo je dobio čin arhimandrita. Obilazio je velike svetinje, odlazio na Atos i tamo najviše vremena provodio u Hilandarskoj Lavri. I arhimandrit tvrdoški, kao nekada Sveti Sava, tugujući krenu posle godinu dana sa Svete Gore: „I dugo se osvrtaše na pustinje svetogorske, oštre puteve kamene“. Potom se uputio u Rusiju za pomoć svom pravoslavnom narodu i manastiru Tvrdoš. „Da za hercegovački narod sakupi priloge od bogatih dobrotvora moldavsko-vlaških i ruskog cara Mihaila Romanova, djeda Petra Velikog. Vrativši se iz Rusije, osnažen silom svetinja i razgovora sa velikim podvižnicima pravoslavlja, prikupi darove, novac, bogoslužbene i monaške knjige.“ Predstojale su najteže godine, slavni dani kada će hercegovački arhipastir povesti sudbonosnu bitku za narodnu dušu, spasavajući pravoslavni narod od poturčavanja i unijaćenja. Branio je Svetosavsko pravoslavlje.
BEDEM SVETOSAVLJA
„Sveti sinod Pećke patrijaršije na čelu sa patrijarhom Pajsijem ga postavi u zapadnohercegovačku eparhiju za arhimandrita Tvrdoškog i plati za njega sultanu miri-peškeš oko pet hiljada akči, za berat bez koga nijedan crkveni ili državni službenik u turskoj carevini nije mogao da stupi na dužnost. Rukopolagan je na Preobraženje 1638. za vekovnim mermernim stolom patrijaraha srpskih.“
Sedište mitropolita Vasilija bilo je u okolini Nikšića u manastiru Svetog Dimitrija u Popinama. Odnosi plemena i njihovih starešina prema Onogoškom mitropolitu, čije su podvižništvo i molitveno čudotvorstvo odmah pročuše, zasnivali su se na dubokom poštovanju. Narod ga ubrzo prozva za svetog vladiku. Iako je kao vladika u veoma opasno vreme imao pravo na oružanu pratnju, nikada je nije koristio.
Unijatska potrčakala i klevetela prljali su čiste, narodu i crkvi odane crkvene velikodostojnike. Hvaleći inoverje, potkupljujući pretežno „glavare“ rovarili su i pobunjivali narod protiv mitropolita. Iako su ga mnogi prozvali neoborivim stubom pravoslavlja, postao je meta žestoke klevete Papinih izaslanika, istih onih koji ga lično smatrahu „čovjekom veoma pobožnim i religioznim, ali okorjelim šizmatikom i protivnom redu fratarskom!“ Šta je sve Sveti Vasilije Ostroški podnosio, kakve klevete, intrige, moglo bi da se napiše u nekoliko knjiga. Čak je laž i drskost „braće“ u Hristu sa „one“ strane mora, postala takva da su, po papinom nalogu, da bi ga ocrnili u očima vernog naroda, sami sebi u Vatikan pisali „mitropolitova pisma“. Bez iole samopoštovanja tadašnji papa bio je prilično „razigran“ dopuštajući i forsirajući priču o „tajnim vezama mitropolita sa njim“. Bilo je mnogo pometnje i skandala kada se razotkrila istina. Sveti Vasilije Ostroški je rešio da nastavi svojim putem. Sam po trnju i kamenju. Obnavljao je crkve, manastire, krštavao narod, prosvećivao, zavađena plemena mirio. Molitvama lečio. Štitio nejač od turskog zuluma. Nije dozvoljavao osipanje srpske pastve u rimokatolicizam. Zbog toga je bio vrlo omražen u Vatikanu i katoličkom kleru.
„Izložen sve većim pakostima sa svake strane, pa čak i od pojedinaca iz sopstvene pastve, neprestano štiteći narod od nasrtaja, unijaćenja i turčenja bio je željan tihog monaškog života. Uputio se ponovo u Hilandar u nadi da tamo završi svoj ovozemaljski život. Ali uticajni Srbi nikšićke okoline nisu ga puštali dok nije obećao da će se vratiti da čuva svoj narod… Za svoje mitropolitsko sedište, nekoliko godina pre upokojenja, odabra teško pristupačni i siromašni ostroški manastirčić Vavedenja Presvete Bogorodice, iznad bjelopavlićke ravnice, na Ostroškoj Gori, sa crkvicom i isposnicom prepodobnog Isaije“, tada bez ikakvog imanja. Mitropolit je dao svoj blagoslov unuku prepodobnoga da isposničku ćeliju ozida u crkvu Časnoga Krsta. Posle dve godine freskopisana je nova i obnovljena stara pećinska crkva. Sveti Vasilije Ostroški je postao priložnik manastira, ali je učestvovao u samom spoljašnjem i unutrašnjem zidanju. Danima je na ramenu dovlačio kamen sa monaškom sabraćom, nikada ne zaboravljajući na bogosluženje i brigu o svom narodu.
Sav svoj vladičanski imetak ugradio je u srce, u dušu Ostroškog manastira, ne sluteći da će postati kroz potonje vekove neosvojiva tvrđava pravoslavlja.
„Svetitelj Ostroški upokoji se 29. aprila (12. maja po novom kalendaru) 1671. dva dana poslije praznika spaljivanja moštiju Svetoga Save, u svojoj Ostroškoj ćeliji“, zapisa jedan monah Ostroškog manastira. Iz stene žive, u visini, pod kojom je ispustio dušu i na kojoj, inače, nema nimalo zemlje, ubrzo je izrasla vinova loza koja i danas rađa…
SVETI VASILIJE OSTROSKI – STOJAN JOVANOVIC 1610-1671
Sveti Vasilije Ostroski (1610-1671) je najpopularniji srpski svetac koji je zivio u Novom vijeku. O njemu i njegovim svetim cudima je pisano dosta a dosta toga sacuvalo se u na-
rodnom predanju i kazivanju srpskog naroda Hercegovine. I pored svega toga nemamo jos jednu jedinstvenu knjigu koja bi obuhvatala njegov cjelokupni svjetovni,duhovni i svetacki zivot.
U ljubinjskoj nahiji u Popovu polju u Hercegovini u selu Mrkonjici,nedaleko od mjesta
Ljubomir, nalazi se kuca u kojoj se rodio i podigao iguman Savatije. U toj kuci zivio je igumanov brat Petar sa suprugopm Anom koji su zivjeli cestito i posteno. Na kraju prve
decenije sedamnaestog vijeka rodilo im se zdravo musko dijete kome na krstenju dadose
ime Stojan. Nema podataka da li je imao brace i sestara? Svi su izgledi da je bio jedinac u roditelja. Dijete je bilo napredno i pametno. Posebno se isticalo svojim umom,bistrinom i svojom cednoscu. Takvo napredno dijeto veoma je brzo zapelo za oci lokalnim Turcima, koji su zeljeli da ga otmu roditeljim i poturce. U strahu da im dijete ne otmu, oni su malog Stojana veoma rano odveli stricu jeromonahu Serafimu,igumanu manastira Zavala da ga slusa i da tamo uci knjigu. Tu je mali Stojan ostao oko cetiri godine. Poslije manastira Zavale mladi iskusenik Stojan Jovanovic prelazi u manastir
Tvrdos sjeverno od Trebinja. Tu u manastiru Tvrdosu, Stojan je boravio jedan duzi period. Kao manastirski djak, Stojan je bio primjeran, slusao je svoga strica i brzo je shvatao nauku koju ga je stric naucio. Svoja znanja on je prosirio u manastiru Tvrdos
koji je imao i svoju skolu. Negdje izmedju 1630 i1635godine, nezna se kada je tacno
rukopolozen je u cin monaha. Tako je iskusenik Stojan postao monah Vasilije. Jedno
krace vrijeme boravio je na Cetinju, te se vraca u Tvrdos i tu postaje anhimandrit.
njegovo arhimandritovanje ne potraja dugo. Zbog razno raznih spletki,napusta Tvrdos
i odlaz za Pec kod patrijarha Pajsija i odatle je otputovao za Atos I Svetu Goru.
Stari patrijarh Pajsije zadrzao je nekoliko dana Vasilija kod sebe u Peci, raspitujuci
Se za narod i prilike u Hercegovini, koji su bili na udaru katolicke crkve i unije. Patrijarh
je u njemu vidio mirnu i pametnu glavu, koja je bila jako potrebna srpskom narodu. Patrijarh nije mogao da sprijeci njegovu zelju da posjeti Sv.Goru i da se jos jace ucvrsti u vjeri na samom izvoru vjere na Sv.Gori. Mladi arhimandrit Vasilije poslusa ocinski savjet starog patrijarha Pajsija, ode u Sv.Goru i tamo ostane godinu dana, koju je proveo
u molitvi icitanju knjiga. Iz Sv.Gore, Vasilije je pozelio da vidi Rusiju,glavu pravoslavlja
i slovenstva. Sa Sv.Gore Vasilije je otputovao u Rusiju,gdje je posjetio mnoge crkve i manastire i upoznao je mnoge pobozne ljude koji su ga bogato darivali u novcu,knjigama
i crkvenim stvarima. Poslije godinu dana sa bogatim darovima stize u manastir Tvrdos.
VASILIJE : EPISKOP – MITROPOLIT
Uskoro po dolasku sa dalekog putovanja, arhimandrit Vasilije je izabran i posvecen za Episkopa u crkvi Sv.Spasa u Peci na Preobrazenje,nepoznate godine,najvjerovatnije od
1630 do 1639 godine, gdje se spominje njegova puna titula: mitropolit zahumski Vasilije.
Gdje je bilo sjediste humskog vladike? Kao sjediste mitropolita Vasilija i njegove eparhije spominju se tri mjesta:1. manastir Tvrdos kod Trebinja 2. Onogost, danasnji Niksic 3. manastir Ostrog.
Iz istorijskih izvora se zna, da je grad Ston na poluostrvu Peljescu, bio sjediste humskog vladike od 1219 godine, od usposavljanja autokefalnosti srpske pravoslavne
Crkve i rada Sv. Save. Poslije dizanja crkve u veci rang, rang Patrijarsije 1346 godine, i ova, zahumska eparhija dignuta je na stepen mitropolije,sa sjedistem u Stonu na Peljescu.
Ova eparhija-mitropolija “pokrivala” je cijelu Hercegovinu i sjediste joj je bilo u Stonu sve do polovine XIV vijeka , dok Peljesac nije dosao pod vlast Bosne. Tadasnji episkop
Danilo prenosi svoju episkopsku stolicu iz Stona u manastir Sv.Petra i Pavla kod Bijelog
Polja na obali Lima. Tada je obrazovana limska episkopija a u nekim izvorima jos se naziva, poluhercegovacka, jer joj je pripadala polvina Hercegovine, istocna Hercegovina do rijeke Neretve. Zapadni dio humske eparhije, zapadno od rijeke Nertve do mjesta Vrulje povise Makarske, preoteli katolici i unijati. Katolicka crkva bila je u velikoj ofanzivi poslije Tridentonskog sabora (1545-1563) i neuspjeha koje je pretripjela poslije pojave reformacije i Martina Lutera 1571 godine. Pojacani rad katolicke kontrareakcije najprije je osjetio srpski narod Dalmacije I Hercegovine, kada je njen duhovni vodja bio
Mitropolit Vasilije Ostroski. Na srpski narod sa zapada napadali su lukavi Latini, a sa istoka surovi i okrutni Turci. Valjalo je srpskom narodu da se odbrani i odrzi na tako jakoj vjetrometini da sacuva vjeru i glavu. Od Kosova do danas, mnogi Srbi su dali glavu i zivot da bi sacuvali vjeru pravoslavnu.
Odovud Tutci i borba za goli zivot, otuda Latini i prijetnja od unijacenja i gubitak vjere, svakodnevno su otezavali rad episkopa Vasilija, te je on morao da bjezi u Ostrog.
Sveti Vasilije prelazi i prenosi svoju stolicu 1651 godine , iz manastira Tvrdosa u Ostrog
Gdje se mogao posvetiti crkvenom radu. Punih 20 godina manastir Ostrog bio je sjediste
Mitropolita Vasilija, od 1651do1671 godine. Po dolaku u Onogost-Niksic, mitropolit Vasilije neko vrijeme boravio je u manastiru Pope u Niksicu. Odatle su njega i monahe iz Popa protjerale poturice iz bratstva Musovica, koje je bilo veoma silno i jako. Musovici su bili kapetani u Niksicu i vladali su gradom skoro dva vijeka, od kojih je po zlu poznat Hamza-kapetan koga spominje Njegos u “Gorskom vijencu”.Begovska kuca Musovica na silu je preotela zgrade i imanja mitropolije u Popama, te je Vasilije morao da trazi negdje sigurnije utociste. Predanje kaze, da se Vasilije 1665 ili1666 godine susreo sa popom i knezom Milutinom Boskovicem iz plemena Bjelopavlica, kada je pod raznoraznim pritiscima krenuo da ide na Sv.Goru. Pop Milutin ga umoli u svoje ime i u ime svojih saplemenika Bjelopavlica, da to ne cini, vec da ostane tu, da tu zivi i stvara.
Svetitelj se sazalio i prihvatio molbe Bjelopavlica i ostao je tu pod Ostrogom. Svaka kuca bila je duzna da godisnje daje prilog vladici i manastiru po: bagaz zita(12,5kg), runo vune i svake druge godine po ovna. Tada je svetitelj donio konacnu odluku, da mjesto buduceg manastira bude pod Ostrogom. Odmah je pristupio otkupu zemlje za manastirsko imanje u jednom neprekidnom kompleksu od Donjeg do Gornjeg manastira. Uz vec postojecu crkvu Svete Trojice, vladika je podigao kucu za mladje, sto se smatra pocetkom izgradnje manastira. U Gornjem manastiru postoje dvije crkve:prva je posvecena Casnom krstu, a druga Bogorodici,odnosno njenom uvodjenj u hram,Vavedenje i obje se nalaze u pecini. U Donjem manastiru je moderna crkva kod koje su manastirska zdanja i zgrade. Crkva je posvecena Sv.Trojici kao i stara crkva koja je nekada bila tu. Danasnji izgled Manastira Ostrog je iz novijeg XX vijeka, rekonstruisan je od 1923 do1926 godine. Tada su uklonjene posledice jednog strasnog pozara koji je unistio sve osim dvije crkve u pecini svecevih mosti.
Vise puta u svojoj istoriji manastir je pljackan i spaljivan odstrane Turaka. Poslednju veliku tragediju manastir Ostrog dozivio je 1852 godine, kada je Omer-pasa Latas napao na C.Goru i opljackao manastir. Omer-pasa Latas je bivsi poturcenjak iz Like po imenu
Mihajlo Mico Latas iz Gline, koji je zbog silovanja pobjegao u Banja Luku. Kod Begovske porodice Djumisica nasao je posao i utociste i presao je na islam, od Mica je preko noci postao Omer. Nemirno vrijeme u prvoj polovini XIX vijeka dovelo je Latasa u Istambul. Latas je bio veoma energican i sposoban oficir i veliki strucnjak za gusenje buna i ustanaka u prostranom Turskom Carstvu. Omer-pasa je iz dva pravca , kroz Hercegovinu i kroz Albaniju napao na Crnu Goru. Malobrojna crnogorska vojska pod komandom vojvode Mirka Petrovica, imala je uspjeha na hercegovackom ratistu,ali se morala povuci u manastir Ostrog pod pritiskom Turaka. Od 30.12.1852. do 7.1.1853. godine, bili su u opsadi i nadljudskim naporima snagama branili su sveca i manastir. Na
drugi dan Bozica 8.1.1853.godine, crnogorcima je dosla pomoc i Turci su potisnuti a ostroski “zatvorenici”su sespasili i iznijeli su sveceve mosti i odnijeli na Cetinje. Turci su tada zauzeli i razorili manastir Ostrog.
Manastir Ostrog bio je izlozen stradanjima i pljacki u toku IiII svetskog rata. Sve te bure i oluje uspio je da prezivi manastir Ostrog i njegov svetac Sv.VasilijeOstroski.
Kao i za vrijeme svecevog zivota, manastir Ostrog je bio i ostao zborno mjesto i mjesto
hodocasca srpskog naroda, koji je u velikoj nevolji, trazio i nalazio pomoc Sv. Vasilija
“Slava mu i milost”kako cesto govori pobozni srpski narod Hercegovine. Brojni su slucajevi ljudi nevoljnika kojima je u nevolji pomogao Sv. Vasilije Ostroski. Ostroska
svetinja je po rangu treca u krilu srpske pravoslavne crkve. Sam Ostrog je jedno od
vecih mjesta hodocasca, ne samo Srba, nego i svih drugih ljudi koje tjera nevolja i
koji traze spasa dusi, kao sto ga je prije tri vijeka trazio i nalazio mitropolit Vasilije pod
Ostrogom. Neko je s pravom rekao: “Ostrog je srpski Jerusalim”,zato ga treba hodocastiti, Bogu i Svetom Vasiliju se u miru pomoliti.
Nije brate Nikola da nema ni jedna knjiga sveobuhvatna. U izdanju Svetigore izašla je knjiga Čuda Svetog Vasilija Ostroškog u četiri nastavka što su igumani Ostorški revnostno zapisivali. Izašlo je i kompletirano njegovo žitije mnogo duže nego ova li dva sabrana. To žitije je takođe umetnutno u kapitalno delo “Tajna Ostroškog Čudotvorca”. Ima, ima samo treba tražiti i čitati.
Brate Aleksandre R.ovaj moj rad pisan je prije 12 godina.Morate to uzeti u obzir.
Hvala na podacima o Vasiliju Cudotvorcu,SLAVA MU I MILOST…