Očekivanje (samo)ubistva evra

Piše Momir Bulatović

Da li je to, konačno, počela odlučna bitka osiromašene manjine protiv beskrupulozno bogate finansijske elite?

 

„Pa šta?“, upitao je. „Stvari će samo postajati lošije. Mi smo došli do tačke da pokušavamo da smislimo kako da preživimo samo naredni dan, ostavljajući po strani narednih deset dana, naredni mjesec, narednu godinu.“ Ovo su, prema „Rojtersu“, riječi Anastasisa Kristopulosa, atinskog vozača taksija. Njima se moguće ponajbolje oslikavaju prilike koje su dovele do prijevremenih parlamentarnih izbora u ovoj zemlji. Uz pomoć njihove gorčine mogu se razjasniti i rezultati, ali i (ne)mogućnost formiranja tamošnje vlade.
Francuzi su se odlučili za političke smjene na vrhu i zahvalili se Nikoli Sarkoziju. Gvozdena Angela Merkel je na osnovu rezultata izbora u jednoj od najznačajnijih njemačkih pokrajina doživjela politički nokdaun, ali je ostala na nogama. Čak se i instalirane tehnokratske vlade Španije, pa i Italije suprotstavljaju diktatima briselskih birokrata i frankfurtskih bankara. Statističari su obavijestili da je holandska vlada jedanaesta koja je pala tokom trajanja ekonomske krize koja posebno pogađa evrozonu. Da li je to, konačno, počela odlučna bitka osiromašene manjine protiv beskrupulozno bogate finansijske elite?

ZVANIČNA VERZIJA
Džerald Vorner (Gerald Warrner) u tekstu pod naslovom: „Održavanje fantazije da je evro živ samo je prolongiranje krize“ ironično ukazuje na zvaničnu interpretaciju. Kriza evrozone je sve donedavno bila ozbiljan problem i prijetnja napretku njenih sedamnaest država članica. Ali, zahvaljujući pravovremenoj intervenciji „Evropske centralne banke“ (ECB) u spasavanju izloženih (ugroženih) banaka kroz trogodišnji program pozajmljivanja jeftinog novca, kao i odgovornom ponašanju nacionalnih vlada u nametanju strogih mjera štednje svojim građanima, kriza je u potpunosti prevladana. Posao gotov. Evroskeptici diskreditovani. Nastavljaju se dalje integracije. Evrokrate mogu nesmetano da nastave svoje hipervažne poslove.
Ovakvom se saopštenju može povjerovati samo po službenoj dužnosti. Među prvima su tako postupili regionalni politički dužnosnici koji, zajapureni lokalnim obračunima niti znaju, niti haju šta se stvarno dešava u Evropi iako od nje ne vide važnijeg cilja. I domaći eksperti i analitičari šire optimizam u stilu „valjda oni sami znaju da riješe svoje probleme“. U zvaničnim medijima nema rasprava na ovu temu, a slobodno razmišljanje o njoj svrstava se u kategoriju bogohulstva ili umobolje.

KRITIKE I PROGNOZE
Za razliku od domaćih, svjetski mediji su prepuni tekstova koji se bave sudbinom evra i Evropske unije. Ima zanimljivih analiza, ali i prostih nagađanja o mogućim rješenjima i odlukama novih političkih aktera na evropskoj sceni.
Pol Krugman, američki nobelovac iz oblasti ekonomije je nedavno u autorskom tekstu u „Njujork tajmsu“ sažeo svoje viđenje činjenice da Španija preuzima primat od Grčke u krizi evra samim naslovom „Ludilo u Španiji“. On smatra da se na ovom primjeru najbolje dokazuje suštinsko ludilo ortodoksne, od Njemačke inspirisane dijagnoze, da se  kriza može liječiti samo strogim mjerama štednje i budžetskim ograničenjima. On podsjeća da je upravo Španija na početku krize, tj. 2007. godine imala bolje ekonomske performanse i od same Njemačke. Naime, njen budžetski suficit u odnosu na ostvareni BDP je bio veći (1,9 odsto prema 0,3 procenta), dok je učešće duga u odnosu na ostvareni bruto domaći proizvod Španije bilo 27, a u Njemačkoj čak 50 odsto BDP-a.
Drugi globalno poznati ekonomista nobelovac Džozef Štiglic ne bira riječi u kritici štednje koju su evrobirokrate i centralni bankari nametnuli svima kao jedini lijek. On je još u januaru, prilikom usvajanja njemačkog plana fiskalne strogosti, upotrijebio naziv „samoubilački pakt“ predvidjevši da će političke odluke cijelu zonu i svaku državu posebno gurnuti u snažnu i dugovremenu recesiju. Ovu neoliberalnu ekonomsku mantru je uporedio sa srednjovjekovnom medicinom u kojoj je puštanje krvi (preko pijavica) predstavljalo lijek za sve bolesti. Zajednički im je zaključak da su evropski lideri izgleda odlučni u namjeri da njihove ekonomije – i njihove države – gurnu sa litice. Sa cijenom koju će platiti cijeli svijet.
I sam Džordž Soroš („po dobru“ poznat u našim krajevima) prije neku nedjelju je objavio mračne prognoze da je „Evropa suočena sa dugim periodom ekonomske stagnacije ili nečim još gorim…“, kao i da dužnička zamka u uslovima deflacije „prijeti da razori još uvijek nedovršenu političku uniju“. Zaključak: „Kriza je ušla u ono što se manje može nazvati nepredvidljivom, a više samrtnom fazom.“ Ovoga čovjeka nije lako poštovati, ali mu se mora vjerovati. Jer, on i njegova klika imaju toliku finansijsku moć da mogu da ubiju evro, ukoliko on sam ne umre predviđenim putem.

PUTEVI NOVCA

[restrictedarea]

Amerikanci imaju zlatno pravilo koje je naročito korisno u ovako složenim i značajnim političko ekonomskim pitanjima. Ono glasi: „Prati tragove novca“! „Pečat“ (br. 194, 208) je tim tragom pokazao da iza svih nacionalnih i socijalnih sukoba, neracionalnosti, pa i čistog ludila, stoje velike i moćne banke. Evropske ili američke svejedno, budući da je savremeni finansijski sistem povezan i strogo centralizovano kontrolisan. Takozvano bankarstvo u sjenci zadalo je evru smrtni udarac. Uprkos svim političkim zaklinjanjima i ubjeđenjima o neophodnosti nastavka evropskih integracija, taj put jednostavno nije više moguć. Ubila ga je dosadašnja bankarska praksa.
Bankari su surovo iskoristili konstrukcionu grešku evra. Znajući da ekonomski nije moguće imati jednu valutu na prostoru sedamnaest država, koje jesu međusobno udružene, ali svaka i dalje ima svoju Centralnu banku i političku javnost, one su ustanovile praksu prekograničnog pozajmljivanja. Podsjetimo, do uvođenja evra, takva je praksa bila simbolična, da bi tokom 2008. godine poprimila monstruozne razmjere, a računi na naplatu stigli početkom ove. Banke su na ovaj način plasirale deset hiljada milijardi dolara, sa uračunatim profitom od dvadeset odsto (dva triliona dolara). Veličina ovih plasmana gotovo je identična trenutnom iznosu duga evrozone.
Banke su nudile povoljne i „jeftine“ kredite, kako privredi, tako i stanovništvu drugih država EU. Bilo je tu „kamata mamilica“ i „kredita lažljivaca“. Važno je znati da banke uopšte nisu bile motivisane da procjenjuju rizike takvih plasmana. Dobit je bila visoka i njihova, a rizici će (što se pokazalo apsolutno tačnim) da pripadnu državama članicama EU.  Tako je nastala euforija kojoj niko nije mogao da odoli. Kada se posmatra nivo zaduženosti jedne zemlje, zvanično se uzima u obzir samo nivo njenog javnog duga. To ne samo da je pogrešno, već je najčešće i krajnje zlonamjerno. U obračun moraju biti uključeni i dugovi preduzeća i stanovništva, iz prostog razloga što oni ulaze u bilanse centralnih banaka država članica evrozone.
Po pravilima EU, kada preduzeće iz Grčke kupi robu u Njemačkoj, uplata se vrši preko „Centralne banke“ Grčke. Ona ima zbirni račun sa „Centralnom bankom“ Njemačke koja će isplatiti prodavca robe. Problemi ne postoje sve dok su bilansi između ove dvije zemlje približno uravnoteženi. Isto važi za banke, ali tu nastaje nerješiv problem. Ukoliko neki Grk odluči da svoj milion evra podigne sa grčke i položi u njemačku banku, sistem će to registrovati kao dug Grčke prema Njemačkoj, iako je novac bio i ostao grčki. Sve to u uslovima koji su javno i formalno izjednačili domaće i strane banke u svakoj državi. Sasvim je očigledno da one to nisu, niti ikada mogu da budu.

EKSPLOZIJA DUGOVA
Tokom 2009. godine kulminirali su (tako formirani) dugovi. Prema podacima „Evrostata“ ukupni dugovi u evrozoni su bili dva i po puta veći od njenog BDP. Po članicama, najzaduženija je Irska sa 393 procenata dugova u odnosu na BDP. Slijede Portugalija (297), Španija (274), Grčka (237), Italija (235), Francuska (218) i Njemačka (201). Velika Britanija i SAD imaju sličan odnos svojih ukupnih dugova i BDP (256, odnosno 257 procenata).
U zvanično usvojenoj politici, EU je predvidjela mjere štednje koje se, između ostalog, odnose i na smanjenje izdvajanja u oblasti zdravstva. Proklamovan je cilj da se u narednim godinama dug u odnosu na BDP svede na 180 procenata. Sad, zašto baš na taj iznos, nikome ne može biti jasno, jer je ukupni dug i u tom opsegu apsolutno neupravljiv. Drugim riječima, i kada se posle godina štednje i odricanja dođe do tog iznosa, on ni najmanje ne spriječava neminovni bankrot dužnika. No, ponekad su putevi briselske birokratije čudniji od puteva Gospodnjih.
Dakle, da bi se ostvario (suludi) cilj moraju biti smanjena državna izdvajanja za zdravstvo u Portugaliji za 57 odsto, Španiji (56), Grčkoj (47), Italiji (24), Francuskoj (19) i Njemačkoj (11). Na nivou evrozone planirano je smanjenje od 34 procenta. Slična je situacija i u oblasti javnih službi i državnog obrazovnog sistema. Po procjenama „Blumberga“ i eksperata MMF-a, da bi se servisirao postojeći nivo duga, uz ovako drastične mjere štednje na svim nivoima, neophodno je da se ove i naredne godine izdvaja oko dvadeset odsto BDP. Dakle, svaki peti evro stvoren u svakoj državi EU mora da ide na servisiranje dugova. Ali, važno je znati, ne na otplatu i razduživanje, nego ostajanje na postojećem, ionako neodrživom nivou. Samoubilački, zar ne?

PODJELA PLIJENA
Banka za međunarodna poravnjanja (BIS) je, u izvještaju iz juna 2010. godine, procjenjivala „izloženost“ banaka po nacionalnoj pripadnosti u odnosu na rezidente u Grčkoj, Irskoj, Portugaliji i Španiji. Ove četiri države su označene kao „izložene pritisku tržišta“, što valja čitati da su u velikim finansijskim nevoljama. Preduzećima i građanima ovih država vodeće evropske banke su bili glavni kreditori. Gotovo dvije trećine svih njihovih dugova, odnosno 727 milijardi dolara, plasirano je u vidu „inostranih“ ulaganja. Njemačke banke su bile najaktivnije, a francuske su ih pratile u stopu. One su bile najprisutnije u Španiji sa 450 milijardi dolara, pretežno u nebankarskom privatnom sektoru. U Irskoj su svoj dio kolača uzele i banke iz Velike Britanije, dok su banke iz Španije „pokrivale“ Portugaliju.
Na taj je način aktiviran mehanizam guranja u dužničku krizu. Suočene sa rastućim spoljnotrgovinskim debalansom, vlade ovih država su bile primorane da prodaju državne obveznice na tržištu kapitala da bi namirile svoje obaveze prema drugim centralnim bankama. Kamata koju su morale da prihvataju bivala je sve veća. Kada ona za obveznice sa desetogodišnjim dospijećem pređe šest odsto godišnje, tržišta ih proglašavaju neupravljivim, počinje bijeg kapitala i stvari se munjevito kreću od loših ka gorim. Država dospijeva u dužničko ropstvo i mora da se povinuje svim diktatima. Ali, uvijek valja imati na umu skrivenu istinu – ne spasava se od bankrota Grčka ili Španija, već njemačke i francuske banke koje su tu plasirale kapital. No, ako se o tome govori onda su to retrogradni stavovi. Moderno je, ovim povodom, smanjivati penzije, povećavati nezaposlenost uz ukidanje socijalnih olakšica i smanjivati prava na zdravstveno osiguranje. Moderno je prijetiti slobodno iskazanoj političkoj volji evropskih birača da stvari mogu da postanu još mnogo teže ukoliko ne pristanu na neki vid samoubistva.

POBUNA GRČKE
Zbog svega toga, borba koju Grčka vodi unutar sebe ima širi značaj i moguće posljedice. Građani kolijevke naše civilizacije i demokratije kao da su predodređeni da zaustave ovo suludo kolo koje tjera na sukobe narode, regione i države. Iz stanja u kojem su ih svi otpisali, u kojem im čak više i ne prijete novim zlom, oni su uspjeli da pokažu da su život ljudi i njihova prava važniji od neumjerenog i pljačkaškog bogaćenja bankokrata. Uprkos svim željama, sam Bog zna koliko će uspjeti. Ali, bez obzira na rezultat, njihov doprinos je već sad nesporan. Španci koji su sada u centru „brige“ svjetskih finansijskih vrhova mogu svoju borbu da nadograde njihovim iskustvima.
Nema nikakve sumnje da je sljedeća na redu Francuska i njen novoizabrani predsjednik, socijalista. Njegova izborna zalaganja su mnogima dobrano zaparala uši. Budući da je finansijsko stanje njegove države veoma slično Grčkoj, Španiji ili Italiji, može se očekivati da i ona bude napadnuta na isti, surov i ubojit način.
Prava bitka se, dakle, tek sad rasplamsava. Njeni akteri su ekonomija, shvaćena kao surovi diktat novca i demokratija, kao nalog poštovanja volje većine.

[/restrictedarea]