Piše Nataša Jovanović
„Idite i naučite sve narode“ ( Jevanđelje po Mateju 28.19)
Svaka galimatijska pojava – začeta u istoriji s promišlju da je ispiše, utisnuta u svest naroda do mitskih razmera – trpi interpretacije svoga vremena. Svetitelju, prosvetitelju, državotvorcu, Svetom Savi novi vek učitava nova značenja. U pokušaju unifikacije svetitelja, lik i delo prvog srpskog vožda, kako ga je nazivao njegov biograf Domentijan, lišava se upravo te njegove nacionalne dimenzije. U savremenom značenju Sveti Sava je podvižnik, duhovnik i svetionik najviših moralnih vrednosti kome je, zanimljivo, samo vera, nadnacionalna i nadteritorijalna, bila vodilja kroz srpske zemlje. No, Sveti Sava je, koliko god to ne godilo njegovim tumačima druge, treće i petosrbijanske provenijencije, propovedao čisto pravoslavlje i hrišćanski nacionalizam „narodnu Crkvu, dinastiju, narodnu kulturu i narodnu odbranu“ i na toj činjenici i počiva suštinsko značenje svetosavske Srbije.
„Osnovu i centar sveg svetosavskog nacionalizma čini narodna Crkva…Šta označava narodna Crkva? Označava jednu samostalnu crkvenu organizaciju sa svojom centralnom vlašću iz naroda i u narodu, sa narodnim sveštenstvom, narodnim jezikom i narodnim običajnim izrazom svoje vere. Nasuprot takvoj narodnoj Crkvi stoji nenarodna ili internacionalna Crkva, sa centralom izvan naroda, sa sveštenstvom odasvuda, sa jezikom tuđim i sa ujednačenim uniformisanim izrazom svoje vere. Šta je prirodnije i korisnije? Nesumnjivo narodna Crkva. Ona ima svoje opravdanje u Jevanđelju. Sam Spasitelj je zapovedio apostolima svojim: „Idite i naučite sve narode“( Jevanđelje po Mateju 28.19). Tim rečima on je priznao narode kao prirodne jedinice Svoje vaseljenske Crkve“(Vladika Nikolaj „Nacionalizam Sv Save“).
PRVOVENČAN DOMAĆOM KRUNOM
Prva klica buduće narodne, autokefalne Crkve bila je odobrenje vizantijskog cara Svetom Savi da se izbor hilandarskog igumana ne potvrđuje u Carigradu, kao što je bio slučaj kod drugih svetogorskih manastira, već da bratija u Hilandaru samostalno i konačno bira svog igumana. Nacionalno kod Svetog Save upadljivo je u formiranju novih episkopija i postavljanju episkopa posle dobijanja autokefalnosti. Od tri postojeće eparhije, Raške, Lipljanske i Prizrenske, Sveti Sava u dve menja episkope Grke, postavljajući za episkope Srbe. Zadržava jedino episkopa Kalinika u Rasu zbog lojalnosti nemanjićkoj srpskoj politici. Pored starih, Sveti Sava formira i 8 novih episkopija.
Granice i sedišta pojedinih novih eparhija ukazuju na promišljenu versku i nacionalnu aktivnost (Marko Pavlović „Srpska pravna istorija“), čiji je cilj bio da se suzbije rimokatolički uticaj u srpskom otačastvu. To se posebno odnosi na Zetsku i Humsku eparhiju, za čija sedišta su određeni, za Zetsku manastir Sv. Arhangela Mihajla na Prevlaci u Boki Kotorskoj, a za Humsku eparhiju manastir Presvete Bogorodice u Stonu, na Pelješcu.
Dokaz o postojanju jasnog nacionalno državnog plana kod Svetog Save je i drugo krunisanje Stefana Prvovenčanog. Posle sticanja crkvene samostalnosti u Nikeji 1219. godine, u Žiči se na Spasovdan 1221. godine održava trodnevni Crkveno- narodni sabor, na kojem samostalni srpski arhiepiskop kruniše domaćom krunom brata Stefana
„Uzeh k sebi u sveti oltar( brata Stefana) i časnu glavu njegovu venčavši, i mirom ga pomazavši, proglasi ga za Bogom samodržavna kralja srpskog“( Teodosije).
Tako je posle krunisanja 1217. godine krunom iz Rima, od strane pape Honorija usledilo domaće krunisanje. Žičkim krunisanjem srpskoj kraljevini je za ubuduće obezbeđen nacionalni i pravoslavni karakter, a činjenica da je Stefan posle drugog krunisanja dobio ime Prvovenčani svedoči o značaju domaće krune. U protivnom bi titulu prvovenčanog dobio kralj Mihajlo koji je mnogo ranije u Zeti krunisan rimokatoličkom krunom.
VOŽD OTAČASTVA
Prof D. Atanasijević ističe da je ovim činom „ nerealna papska politika pokatoličavanja Balkana putem pokatoličenja balkanskih vladara za nagradu kraljevske krune, osujećena u Srbiji…“ Papstvo je od balkanskih političara, učenika Vizantije, prevedeno žedno preko vode. Vladaoci Balkana uzeli su krune u ruke, a dobili i svoje samostalne narodne pravoslavne crkve. Stekli su ne samo punu samodržavnost, nego i punu crkvenu nezavisnost“.
O značaju žičkog, drugog krunisanja i Savinoj državno nacionalnoj aktivnosti, Velimirović piše sledeće: „Narodna Crkva iziskuje i narodnu dinastiju u državi. Kada su ljudi iz samog naroda duhovne vođe, onda i državne vođe treba da su ljudi iz samog naroda. Paralela je ovde logična i u praksi neizbežna. Uredivši narodnu crkvu Sveti Sava je počeo uređivati i narodnu državu. Najvažniji njegov akt u uređenju države jeste uređivanje narodne dinastije. On je krunisao Stevana za kralja ne zato što mu je bio brat, nego jer je bio pravoslavni Srbin, i to zakoniti nosilac državne vlasti….Za Savu je glavno bilo ne njegovo lično srodstvo sa dinastom, nego srodstvo dinasta sa narodom. To srodstvo sa narodom moralo je biti potpuno i po krvi i po jeziku, i po otadžbini i po veri, duhu, moralu i običajima… Narodna država za Svetog Savu značila je otadžbinu, zemlju otaca naših, u kojoj živi jedan te isti narod… I tako Tvorac srpske narodne Crkve sledstveno je bio tvorac svekolikog nacionalizma srpskog.“
Nacionalni rad Svetog Save najeksplicitnije opisuju njegovi biografi. Domentijan često Savu naziva „učiteljem i prosvetiteljem svog otačastva“. Sava je, po mišljenju Domentijana i Teodosija, svoj trud usmerio da hristanizuje svoj narod, da ga iz krvne zajednice – etnosa, preobrazi u hrišćanski narod, zavetnu zajednicu – laos, „novi Izrailj“ kako to često ističu. „ Ne prestade učeći svoje otačastvo, svagda, dan i noć“.Uz to Domentijan, Svetog Savu naziva „gospodinom i ocem otaca svega otačastva njegova“, jer on podiže Hilandar „ da bude istinito pribežište tvome otačastvu“.
U molbi vaseljenskom patrijarhu za dobijanje autokefalije, Sava u prvi plan ističe brigu za Bogom povereni srpski narod: „Da samoosvećeno bude otačastvo njegovo kao što je Božjom pomoći i samodržavno“. Pored toga Sava se naziva „ravnoapostolnim, ali i „ voždom otačastva“.
SKINUT SA KRSTA
O odnosu Svetog Save prema rimskom papi čitamo u delu akademika Miloša Blagojevića „O nacionalnim i državnim interesima u delima Domentijana – Srbi narod izabrani“. Osuda latinske jeresi nalazi se u 49. i 50. glavi „Zakonopravila“, u poslanici Nikite, monaha studitskog, u kojoj se osuđuje uvođenje posta subotom, uvođenje bezbračnosti za sveštenstvo i druge novotarije.
U 51. glavi „Zakonopravila“ pod naslovom „Pod Francima i ostalim atinima“ stoji: „Papa rimski i hrišćani koliko ih je na zapadnim stranama izvan Jinske luke, Italijani, Longobardi, Franci koji se i Germanima nazivaju, Almafićani, Bendci i dr…svi su sa papom od pre mnogo vremena van saborne Crkve, otuđili su se od jevanđeljskih, apostolskih i otačkih predanja…“(M. Petrović „Crkveno državne ideje Svetog Save između Carigrada i Rima“).
Za kraj ovog teksta vratiću se na aktuelne i ne manje značajne reči moga prijatelja: „Danas, u svim školama se slavi Sveti Sava, u njima kao i u Crkvama deca slavoslove svetitelju, a raskola nema! Danas je Sveti Sava skinut sa krsta i ponovo živi u duši Srbinovoj, i zajedno sa njim, poput Hrista u Getsimaniji, čeka novo stradanje. Ovo stradanje bi se lakše podnelo kad ne bi bilo toliko konfuzije. Međutim haos se neće razbistriti tako što će sve, pa i svetinja dobiti pečat nihilizma. Oni koji tako čine verovatno misle da sve treba da se sruši, da bi se izgradio novi svet. „Da bi došlo do konstrukcije prvo treba izvršiti dekonstrukciju!“ Mislim, da je to pouzdanje u svoje moći, a to je gordost koja ruši svetinju jer joj smeta u pravljenju praznog prostora na kojem će izgraditi svoju el grande magnifiko građevinu“.