CRTEŽ – osa ustrojstva celokupne likovne umetnosti

Moderna galerija Valjevo i Galerija „Lazar Vozarević“ u Sremskoj Mitrovici: Grupne izložbe crteža

Izložbe crteža značajne su u današnje vreme prevlasti novih medija, neokonceptualizma i postavangarde, jer se crtež održao na razne načine, pokazao se vitalnim, što i jeste njegov smisao kao kičme, ose, prve ideje i ključne realizacije ustrojstva celokupne likovne umetnosti

U ovoj jesenjoj likovnoj sezoni priređene su dve velike grupne izložbe crteža, obe u unutrašnjosti, jer je u postavangardnom Beogradu sve teže videti crtež u galeriji. Jedna je u toku u Modernoj galeriji Valjevo, 123 crtača zastupljeno je na „Magiji crteža 1932–2022“ (ili 90 godina srpskog pretežno fantastičkog crteža) a druga je „Crteži iz fonda Poklon-zbirke Rajka Mamuzića“ održana u Sremskoj Mitrovici u

Galeriji „Lazar Vozarević“. Prati je kvalitetan katalog sa uvodnom studijom Irme Mikeš, kustosa te novosadske galerije, koja pomno određuje crtački rad 28 ovdašnjih umetnika.
Ovakve izložbe značajne su u današnje vreme prevlasti novih medija, neokonceptualizma i postavangarde, jer se crtež održao na razne načine, pokazao se vitalnim, što i jeste njegov smisao kao kičme, ose, prve ideje i ključne realizacije ustrojstva celokupne likovne umetnosti. Mladi umetnici crtaju i danas kao i stariji i to ne samo u pripremnoj nastavi na školama i fakultetima već i u svojstvu samostalnih, studiozno rešenih radova, gde je crtež sam sebi cilj.

Predstavljeni crteži slikara i vajara od kojih su 11 bili profesori, imaju pedagoško dejstvo, podsticajno, ali i terapeutsko, u smislu šire obnove crteža. Posle 2000. godine kod nas se pojavilo više crtača i crtačica koji neguju studiozni, detaljni, precizni crtež, koji se manje može videti na ovoj izložbi. Novi crtači su okrenuti svetovima iracionalizma, ka izmaštanom, a u Sremskoj Mitrovici osim Milana Popovića takvih nema.
Čuveni poznavalac srpske moderne umetnosti, istoričar umetnosti Stanislav Staša Živković, smatrao je da srpska umetnost počiva na prastarim temeljima, da postoji jedna neprekinuta linija trajanja i nasleđivanja od neolita, grčke, rimske, vizantijske, umetnosti prvih modernista do onih međuratnih, poratnih i sadašnjih. Tradiciju zasnovanu na prevlasti boje, freske i svedene forme, često monumentalne u izrazu, zbacila je s vlasti tek pojava beogradske grupe Mediala. Ona se prvi put u našoj umetnosti okrenula ka Severu, prema Bošu, Brojgelu, Vicu, Šongaueru i Direru, otkrivši severnu renesansu i njen detaljistički, minuciozan, filigranski crtež malog formata. Zato tu pojavu Pavle Vasić nije smatrao delom srpske umetnosti a to je bio stav i Dragoslava Srejovića i profesora sa

katedre za Istoriju umetnosti beogradskog Filozofskog fakulteta. Takav „germanski“ tip crteža neguju i najmlađi crtači, ne samo fantasti već i realisti. Zato je važno da se javnost upozna s mogućnošću i drugačijeg, modernističkog, racionalnog crteža, koji na razne načine rešavaju umetnici na delima iz fonda Poklon-zbirke Rajka Mamuzića.
Crtež je toliko širok i dubok da ne poznaje granice, a crtati se može na različite načine, u vidu skice, krokija, pripreme za neko veće delo u drugom mediju, portretski, u svojstvu pejzaža, čisto apstraktnih formi, kitnjasto, svedeno, kombinovanjem figure i simbola ili virtuozno – kako vidimo na ovim predstavljenim crtežima. Mediala je srpskim međuratnim i poratnim modernistima odricala izvorni smisao za duhovnost, ali i ako ga nemaju, ti umetnici razvijaju suštinsku dimenziju crteža – a to je poetičnost. Ne zalazeći u zaumne svetove mašte, u podsvest, oni istražuju realnost, ne gubeći kontakt sa stvarnošću i svoja likovna otkrića projektuju u pravcu onoga što je Pikaso smatrao najvrednijim – ka poetičkom.
Ako već govorimo o suprotnosti iracionalni–racionalni crtež, treba reći da je taj drugi tip stariji, ne samo na našem tlu već i u svetu, započinje negde na antičkim vazama i traje do danas (na praistorijskom crtežu takva podela nije strogo izvedena). Realistički, racionalni crtež, koji potiče iz stvarnosti a ne iz mašte kao predloška, u srpskoj umetnosti negovan je posebno kod akademičara iz 19.

veka, odakle su ga preuzeli Vasa Pomorišac, Ivan Tabaković i drugi sjajni profesori i sami izvanredni crtači. Radovi njihovih studenata i sledbenika prikazani su na izložbi u Sremskoj Mitrovici na osnovu čuvenog fonda dela visokog modernizma koja je sakupio i zaveštao Novom Sadu kolekcionar Rajko Mamuzić. S njim je zajedno, u saradnji, slike, skulpture i crteže sabirao Nikola Bogdanović, kolekcionar iz Sremske Mitrovice, čija zbirka od 80 crteža nije nikada predstavljena u Sremskoj Mitrovici. To je jedna od najvećih i najboljih privatnih zbirki (oko 400 dela) koja zaslužuje da se u celosti izloži u Galeriji Matice srpske ili u nekom drugom velikom muzeju. U oba fonda reč je o suštinski u likovnom smislu najdubljem periodu srpske umetnosti, što je odlika i svetske scene, pa je slikar, profesor i teoretičar Vladislav Šćepanović opravdano rekao da je zanimljivije istraživati umetnost 20. od one 21. veka. Koliko je u umetničkom smislu crtež tog perioda lišen ilustrativnosti, praznog hoda, ponavljanja uzora i ispraznosti, najbolje pokazuje kolekcija Rajka Mamuzića. U uvodnoj studiji, predgovoru u katalogu, kustos Irma Mikeš analitički je zasnovala podelu ove zbirke, ne u hronološkom, pa možda ni u tematskom već u poetičkom smislu, što najviše odgovara samoj prirodi crteža. Poglavlja „Rajko Mamuzić i začeta misao u crtežu“, „Emocija u likovnom izrazu“, „Portret“, „Crtež u službi skulpture“, „Predeli i figura“ i „Tekstura“ skoro idealno saopštavaju istinu o periodu crteža i crtanja u doba visokog modernizma, uslovno rečeno između 1950. i 1980. godine, jer posle 1980. nastupa postmodernizam s mnogim redukcionističkim zahvatima na telu umetnosti. Na izložbi ovih proslavljenih slikara i vajara, koji su većinom klasici, ima i starijih crteža, iz 1944, kao i onih iz 1994. godine. Od realističkih prikaza demonstracija 1903. godine u Beogradu, likovnih zapisa o savremenicima, partizanima ili kolegama i prijateljima umetnicima, gracioznih crteža „Dame sa suncobranom“, portreta i autoportreta do večnih tema „Majke i deteta“, koje spajaju praistoriju i moderno doba, animalistike, prikaza prirode, svetaca, cirkusa, veduta ili onih koji naginju apstrakciji, sinhronijski i dijahronijski traje srpski crtež i kao vid likovne epopeje, sadržeći ponečeg herojskog, a ne samo građanskog. Bilo je to vreme hrabrih poteza, velikih promena i odluka, ali i intimnih, krajnje ličnih, ljudskih momenata u umetnosti koji se u ovo doba gube, što se sve može sagledati na osnovu zbirke Rajka Mamuzića.