POSLEDNJA BITKA „TAKOVSKOG“ PUKA

NASLEĐE U ČAČKU NA PRODAJI

Posle jednog veka Čačak je ostao i bez vojske i bez vojnih objekata. Nakon zatvaranja kasarni 2005. godine Direkcija za imovinu Republike Srbije je u više navrata raspisivala oglas za otuđenje nepokretnosti „koje nisu neophodne za funkcionisanje Vojske Srbije“

Piše GORAN DAVIDOVIĆ

Vojni objekti u Čačku za sada su bezuspešno nuđeni na prodaju, a cena se spuštala od 10.429.221,29 evra iz 2014. pa do 6.674.701,63 evra 2016. godine. Danas je ta cena još više snižena. U pitanju su dve kasarne, „Ratko Mitrović“ i „Tanasko Rajić“. I tu nije ništa sporno, sem možda vrtoglavog smanjivanja, tj. „nameštanja“ cene objekata. Ali začuđujuće je prodavanje objekata koji imaju veliku istorijsku vrednost, ne samo za Čačak već i za Srbiju, kao i činjenica da Zavod za zaštitu spomenika kulture te objekte nije stavio pod zaštitu države. Čudna je i bolna tišina Čačana i lokalne samouprave, jer su oni pre jednog veka poklonili zemljište za građenje kasarni. [restrict]

Kasarna „Ratko Mitrović“ je nekada bila mesto stalnog stanovanja i proslavljenog 10. pešadijskog puka „Takovskog“. Zemljište za gradnju kasarne poklonila je Opština čačanska 1899. godine, a finansijski je pomogla i Skupština rudničkog okruga. Građena je od maja 1900. do početka 1902. godine. Preduzimač je bila firma „Petar M. Nikolić i kompanija“ iz Čačka. Projekat je uradio čuveni arhitekta Dragutin Đorđević (1866–1933), dopisni član Srpske kraljevske akademije (SKA). Dužina kasarne je bila 120 metara, sa dva krila od po 60 metara. Postala je simbol grada, o čemu svedoče i brojne sačuvane razglednice. Ali mnogo veću simboliku i istorijsku težinu za Čačak i Srbiju ima činjenica da je u njoj bio smešten 10. pešadijski puk, formiran 27. marta 1897. Nastavljao je tradiciju istoimenog bataljona stajaće vojske, formiranog posle Drugog srpsko-turskog rata (1878). Godine 1899. dobija ime „Takovski“. Bio je stacioniran u Gornjem Milanovcu, a na stalno stanovanje u Čačak prelazi 1902, nakon izgradnje kasarne. Slavni sinovi Čačka (Trnavci, Ljubićani), Gornjeg Milanovca (Rudničani, Takovci) i Lučana (Dragačevci) su u ratove za oslobođenje 1912–1918. godine polazili iz kasarne 10. puka, kao vojni obveznici stalnog kadra, prvog, drugog ili trećeg poziva. Da pomenemo bitke, uspehe: oslobađanje Novog Pazara, borbe na Đurđevim stupovima, oslobađanje Prizrena, Đakovice, izlazak na primorje, Bregalnica, Drenak, Vlasinski front – Gramada, Bosiljgrad, Carica (1912-1913); Drina, Han-Pijesak (1914); odbrana Beograda, borbe na Smederevskom odseku, borbe na istočnoj granici (1915); Solunski front – borbe na Golom Bilu, Vetreniku (1916); Obloj Čuki i Zapadnom Vetreniku (1917); Dobro polje 15. septembar 1918, proboj fronta. Na kraju rata samo je prošao kroz već oslobođen Čačak oktobra 1918. na putu za Sarajevo, gde će ostati do kraja svoga postojanja.

Po završetku Prvog svetskog rata zgrada kasarne je bila ustupljena Američkoj misiji koja je u zgradi 1920. otvorila osnovnu školu za ratnu siročad. Škola je nosila naziv „Dom Amerikanaca“ do 1. februara 1921, kada Američka misija odlazi iz Čačka. Školu potom preuzima Ministarstvo za socijalnu politiku i menja joj naziv u „Državni dečji dom“, pod kojim je radila sve do septembra 1924. Nakon toga se ponovo vraća pod ingerenciju Ministarstva vojske i mornarice i jedno vreme između dva svetska rata nosila je naziv Vojvoda Stepa.

Nakon Drugog svetskog rata preuzima je JNA i dobija naziv „Ratko Mitrović“, po političkom komesaru Čačanskog partizanskog odreda i narodnom heroju socijalističke Jugoslavije. Raspadom državne tvorevine SFRJ, prelazi u vlasništvo Vojske Jugoslavije, a odlukom Saveznog ministra odbrane Srbije i Crne Gore kasarna je ugašena i napuštena avgusta 2005. godine. Deo kasarne je prodat i u njoj su podignuti vojni i civilni stanovi, a sama zgrada kasarne propada već skoro dve decenije. Zgrada je jedini vidljivi trag o postojanju čuvenog 10. puka „Takovskog“ i nažalost se danas od potomaka i tzv. naslednika slavne srpske vojske predaje na „licitaciju“ (doboš) jer nije neophodna „za funkcionisanje Vojske Srbije“.

Druga kasarna u Čačku, „Tanasko Rajić“, takođe je izgrađena na poklonjenom zemljištu. Na predlog opštine čačanske da se u korist države otuđi opštinsko imanje radi podizanja zgrada i ostalih objekata XIX artiljerijskog puka, koji je u Čačak trebalo da se preseli iz Kraljeva, održano je 23. maja 1928. godine i glasanje na kome su Čačani podržali predlog. Državni savet Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 3. oktobra 1928. godine odobrio je odluku zbora Opštine čačanske o ustupanju državi 10 hektara opštinskog zemljišta radi podizanja zgrada i ostalih objekata za XIX artiljerijski puk. Radovima na gradnji rukovodio je i arhitekta Valerij Vladimirović Staševski, jedan od najproduktivnijih ruskih arhitekata u Kraljevini Jugoslaviji. I taj podatak svakako daje na težini i značaju kasarne „Tanasko Rajić“.

Da bi se sačuvao večiti spomen palim i preživelim borcima u ratovima 1912–1918. i ostavio budućim pokolenjima vidan dokaz, koliko su vojnici X puka bili verni i odani otadžbini i koliko su dali krvi za našu slobodu, apelujemo na državne organe, Ministarstvo odbrane i lokalnu samoupravu u Čačku da se kasarna sačuva i pretvori u muzej (Takovskog puka) ili neku drugu kulturnu ustanovu.
Na samom ulazu u nekadašnju kasarnu 10. puka stoji nova tabla sa upozoravajaćom porukom „zabranjeno snimanje“. Čega? Naše sramote? Narod koji zaboravlja i prodaje sopstvenu istoriju neće imati svetlu budućnost.

[/restrict]

Autor je istoričar – arhivski savetnik