REPOVI ZAPADNE SATANIZACIJE RUSIJE U SRBIJI

VEČNI PLAMEN SRPSKO-RUSKOG PRIJATELJSTVA

Da li ruska diplomatija stavlja preveliki akcenat na Drugi svetski rat? Ako je za rusku naciju ovaj sukob bio otadžbinski, šta on predstavlja za Srbe? Koje ideje u srpskom društvu stoje iza gašenja večne vatre na Groblju oslobodiocima Beograda? Šta je to istorijski revizionizam za rusku, a šta za srpsku stranu?

Saradnja Rusije i Srbije nastavlja da se razvija velikim koracima. Posle potpisivanja Vašingtonskog sporazuma i skandalozne kritike iz Moskve koja je privukla pažnju javnosti izgleda da su sve kockice opet složene i da su srpsko-ruski odnosi na vrhuncu. Završetak radova na kraku „Turskog toka“ koji prolazi kroz Srbiju, kupovina dva miliona doza ruske vakcine „Sputnjik V“ predstavljaju stratešku kooperaciju čiji se značaj ne može potceniti. Uporedo s tim načinjen je i čitav niz simboličkih gestova dobre volje kao što je bila topla poseta Sergeja Lavrova Beogradu i Banjaluci uz uzdignuta tri prsta ruskog ministra spoljnih poslova prilikom ulaska u avion. Svakako da je i svečano otvaranje večne vatre kao dela Spomen-kompleksa oslobodiocima Beograda bila svojevrsna završna partitura ove pozitivne diplomatske simfonije.
Nešto je izgleda krenulo po zlu, ili bolje reći da je neki ton zasmetao konkretnom delu srpskog društva jer je večna vatra ubrzo potom oskrnavljena, ugašena kasno u noći 30. decembra. Ruska ambasada u Beogradu je taj čin sravnila s aktima revizionizma istorije u drugim istočnoevropskim zemljama, podvlačeći pri tome da to, za razliku od drugih država kao što su Poljska ili Češka, u Srbiji nije zvanična politika. U ruskom saopštenju navodi se čak i da su taj čin mogle inspirisati i neke strane sile očito neprijateljski nastrojene prema Rusiji. Počinioci akta vandalizma su već pronađeni, ispostavilo se da se radi o maloletnicima koji po navodima medija sebe karakterišu kao „srpske fašiste“. Ako izuzmemo zavereničku verziju po kojoj su oni ubačeni diverzanti, postavlja se pitanje zbog čega se ovo desilo, ne samo što se tiče motivacija pomenutih mladića već je to i problem istorijskog doživljaja Drugog svetskog rata i njegovih posledica na području Srbije. [restrict]

DVA ISTORIJSKA ISKUSTVA Za građane Rusije, ali i za građane većine postosvjetskih republika izuzev baltičkih država, Drugi svetski rat je opštenarodni junački podvig, ali i Golgota. Opšti broj stradalih Rusa i drugih narodnosti u Sovjetskom Savezu za period 1941–1945. tačno je utvrđen kada je skinut veo tajne sa zvaničnih dokumenata tog doba 1993. godine. Istraživačka grupa pod rukovodstvom general-pukovnika Krivošejeva koja se bavila obradom mnogobrojnih dokumenata iz vojnih arhiva došla je do oko 11,5 miliona poginulih vojnika i 13,7 miliona stradalih civila koji su se našli u zoni nemačke okupacije. Radi poređenja, ista istraživačka grupa je procenila opšte gubitke (vojne i civilne) u Prvom svetskom ratu na oko 4,5 miliona ljudi, a u Građanskom ratu koji je zatim usledio na području bivše Ruske imperije na oko osam miliona izgubljenih života. Nije stvar samo u obimu ljudskih gubitaka, bitno je i to da je gotovo čitava ruska nacija stala pod jedan barjak, makar on bio i crveni, da bi pružila otpor nemačkoj ekspanziji.
U Rusiji imamo dva opšta narativa koja su isprva postojala paralelno, a kasnije je jedan od njih sasvim odbačen i više se ne koristi. Zvanični narativ za vreme Sovjetskog Saveza se zasnivao na ideji da je to bio sukob fašističke ideologije (nacizam se namerno pogrešno podvodio pod fašizam iako predstavlja odvojenu ideologiju), kao oličenja zla, i komunističke ideje koja predstavlja napredak, boljitak, sve ono što se može okarakterisati kao dobro. Do smrti Staljina zvanični sovjetski narativ je povezivao pobedu u Drugom svetskom ratu s vojnom i političkom genijalnošću vođe svetskog komunizma, dok je posle njegove smrti i rušenja kulta ličnosti Komunistička partija SSSR-a preuzela lovorike kao kolektivno pobedonosno telo. Uporedo sa ovim zvaničnim narativom tekao je narodni narativ. On je bio znatno jednostavniji, iskreniji, njega nisu prenosili zvanični mediji, on nije figurirao na propagandnim posterima koje su crtali komsomolci, ali je nadživeo ovaj prvi. Narodni narativ predstavlja Drugi svetski rat kao borbu ruskog naroda protiv nemačkog osvajača – našu otadžbinu je napao Nemac i mi smo ga terali do Berlina. Ideologije tu nema ni od korova, ni komunizma ni uslovno govoreći fašizma, narod se bori za slobodu svog ognjišta koje se nalazi u smrtnoj opasnosti.
U savremenoj Rusiji ovo je postao i zvanični narativ – na prvom mestu je mnogostradalni junački narod, pa onda umešnost sovjetskih maršala (vojnih, ne političkih) i generala. Komunizam se više ne spominje, a i zašto bi kada savremena Rusija više nije pod rukovodstvom komunističkih ideala. Fašizam je, međutim, i dalje prisutan kao oličenje zla, a i da bi rusko-nemačka saradnja bila ostvariva, satanizovati fašiste je jedna stvar, ali je satanizacija nemačke nacije nepraktična. Na kraju se zvanični narativ maksimalno približio narodnom, jedino što narod veruje da su se Rusi branili od Nemaca, a država postulira da su se Rusi branili od fašista. Bilo kako bilo, i to je bliže istini nego da su se komunisti branili od fašista, taj narativ još uvek mogu podržavati isključivo ortodoksni komunisti, od kojih se uveliko udaljila i Komunistička partija Ruske Federacije čiji lideri primaju odlikovanja i od Ruske pravoslavne crkve.
Što se srpskog narodnog narativa tiče, on se razlikuje u zavisnosti o kom regionu srpske nacije govorimo (u Srbiji je Ravnogorski pokret bio popularniji, a van nje partizanski), dok se državni narativ menjao od druge i treće Jugoslavije do savremene Srbije. Za kolektivni srpski narod, bez obzira da li govorimo o Srbima iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore ili Hrvatske, Drugi svetski rat predstavlja doba strane okupacije, ustaškog genocida i krvavog ideološkog građanskog rata između partizana i ravnogoraca. Slično je rusko iskustvo sa širim razdobljem Prvog svetskog rata, obeleženog spoljnim porazima i unutrašnjim tragičnim razmiricama. Uzalud je KP SSSR-a decenijama pokušavala da heroizuje Oktobarsku revoluciju i pobedu Crvene armije u Građanskom ratu, milioni ljudi su učestvovali i na drugoj strani tog konflikta, a milioni su propatili i nakon njega usled gubitka imovine, kolektivizacije, državnog terora i represija. Tek Drugi svetski rat za ruski narod predstavlja apsolutnu povezanost u pravednoj borbi, prethodni jednostrano ideološki obojeni unutrašnji sukobi to nikako nisu mogli postati.
Srpsko iskustvo iz Drugog svetskog rata je tu identično s ruskim iz Građanskog rata – kome je milo da se priseća represija koje su trajale od oktobra 1944. pa do ranih 1950-ih godina. Otvorena knjiga registra žrtava komisije za tajne grobnice posle septembra 1944. godine sadrži imena 55.500 streljanih građana samo na teritoriji Srbije. To su podaci zvaničnog istražnog organa koji je osnovalo Ministarstvo pravde Republike Srbije. Ovaj broj se odnosi isključivo na represirane građane Srbije kojima se zna ime i prezime, realni broj je sigurno veći jer su posredi bili i mnogobrojni lični obračuni i tajna streljanja. Tada je na nivou čitave Jugoslavije, ali i Srbije, nametnut određeni politički sistem koji nije uživao većinsku popularnost među građanima i koji nikada ne bi mogao da se ustoliči na vlasti mirnim, demokratskim putem. Pored žrtava crvenog terora u Srbiji, uvek će biti otvoreno pitanje podeljenoj pripadnosti partizanskom i Ravnogorskom pokretu. Ove podele prisutne su i u okviru istih porodica, protokom vremena i stapanjem stanovništva u velikim gradovima danas možemo naći mnogo mladih Srba kojima su dedovi ratovali na suprotnim stranama. Od porodičnog predanja zavisi šta će ko smatrati pravednim i koju će stranu držati za okupatorsku, a koju za oslobodilačku. Podele su tolike da nije moguće graditi nikakav objedinjavajući herojski narativ na temeljima srpskog iskustva u Drugom svetskom ratu.
Nekoliko decenija trajao je zvanični jugoslovenski narativ, sličan sovjetskom, a koji je postulirao borbu slobodoljubivih komunista protiv zlih spoljašnjih i unutrašnjih fašista. Za razliku od SSSR-a koji se ubrzo udaljio od kulta ličnosti Staljina, u Jugoslaviji je za sve pobede, i nijedan poraz, bio odgovoran niko drugi do Josip Broz Tito, svi ostali su bili za glavu niži od njega u jugoslovenskom komunističkom panteonu. Fašisti su bili ne samo nemački nacisti i njihovi hrvatski, bošnjački, mađarski, albanski i bugarski pomoćnici već i svi Srbi koji su bili na strani antikomunizma. Zato i danas termin „antifašistički“ u Srbiji ima izrazito negativan naboj i koriste ga isključivo antinacionalno nastrojeni liberali. Savremena Srbija je odbacila ovaj prethodni narativ i aktuelizovala novi, realniji po kome postoje dva srpska antifašistička pokreta – partizanski i Ravnogorski (Jugoslovenska vojska u otadžbini). Tekući zvanični narativ može doprineti spajanju i pomirenju unutar srpskog nacionalnog korpusa, ali ni on ne može učiniti nemoguće – preobraziti veliku narodnu ranu u simbol gordosti i pobede. Ruski narod s pravom slavi svoju pobedu 9. maja, srpski narod se tada priseća svojih žrtava u nepotrebnoj ideološkoj borbi koja je danas nakon raspada čitavog komunističkog bloka besmislenija nego ikad pre.

ISTORIJSKI REVIZIONIZAM I GAŠENJE VEČNE VATRE Tema revizionizma je veoma važna za rusku diplomatiju. Pod revizionizmom zvanična Moskva podrazumeva svaku tvrdnju da Crvena armija nije bila oslobodilačka i da nije najviše doprinela slomu nemačkog nacizma. Čak i nakon otvaranja drugog fronta u Normandiji, pred sam kraj rata Nemačka je na istočnom frontu držala 188 divizija od 313 sa koliko je ukupno raspolagala. Dakle, ne samo ruske žrtve već i nemački napor svedoče o tome s koje je strane dolazio glavni udar – s istoka ili sa zapada. Iako govorimo o nespornim činjenicama, današnji doživljaj pobede nad Hitlerom u zapadnim društvima umnogome odudara od zbilje. Verovali ili ne, danas većina Francuza smatra da su Amerikanci imali veću ulogu od SSSR-a (47% naspram 15%), s njima se slaže i većina Nemaca (37% naprotiv 27%), pa čak i Finaca (32% naspram 24%). Poređenja radi, 1945. godine 57% građana Francuske je znalo da je SSSR imao glavnu ulogu u pobedi nad Hitlerom, a da je učešće SAD bilo važnije od njenog istočnog saveznika smatralo je svega 20%. Podaci su iz ankete koju je sprovela američka agencija „Galup“.
Revizionizam usmeren protiv Rusije ima prevashodni cilj da omogući satanizaciju savremene ruske spoljne politike, ali i ruske nacije u celini. Zli Rusi nikako ne mogu biti oslobodioci Evrope, a ni pobednici nad Hitlerom, samo dobri liberalni zapadnjaci mogu tumačiti tu ulogu. Razume se da istorija ima sekundarni značaj, glavno je predstaviti zaštitu ruskih državnih i nacionalnih interesa u 21. veku kao produžetak staljinizma i komunističkog terora. Zato se na Zapadu i izjednačavaju Staljin i Hitler, komunizam i nacizam. Reč je o antiruskoj propagandi prvog reda, koja je najmanje zainteresovana činjenicom da su Staljinove (pa i Lenjinove) žrtve mahom bili sami Rusi. Ironično je da zapadna propaganda protiv Rusije koja se služi umanjivanjem ruskog podviga u Drugom svetskom ratu doprinosi popularizaciji istorijske ličnosti Staljina u ruskom narodu. Ovo je više pokazatelj toga da ruski narod nikada neće dopustiti Zapadu da piše rusku istoriju, nego objektivne istorijske ocene.

Na istoku Evrope stvari stoje malo drugačije jer tu možemo naći narode koji imaju negativna istorijska iskustva s Rusijom i generalno govoreći se negativno odnose prema njoj nezavisno od dominantne ideologije u Moskvi. Takve države su Poljska, Estonija, Letonija i Litvanija. Baltičke države već od 1990-ih nastoje da prikažu saradnike nemačkih nacista kao borce za slobodu, sličan trend je prisutan i u Ukrajini, ali njega ne podržava većina Ukrajinaca. Poljska propaganda je od 19. veka strukturirala mit o tome kako je poljska nacija žrtva ruske agresije iako su Poljaci uživali sva prava u Ruskoj imperiji, a poljska država vekovima vršila invazije na Rusiju i njen nacionalni prostor. Antikomunistički narativ u ovim primerima skriva antiruske sentimente. Srbija odudara od ovog istočnoevropskog trenda. Iako je Ravnogorskom pokretu i zvanično vraćen status antifašističkog, što za sovjetsku istoriografiju nedvosmisleno predstavlja revizionizam, ovaj postupak ni na koji način ne narušava rusko-srpske odnose. Ravnogorski pokret se borio protiv nacista i Josipa Broza, ne protiv Crvene armije i Sovjetskog Saveza. Ravnogorski etos u savremenoj Srbiji uglavnom nije antiruski, naročito ako se ima u vidu da su generala Mihailovića na cedilu ostavile zapadne sile, mada postoji manjinski tabor koji ravnogorstvo povezuje isključivo sa Zapadom, što podrazumeva i težnju prema članstvu u NATO-u.
Teorijski gledano, po ruskim standardima, i u Srbiji teče proces istorijskog revizionizma, ali se o tome ne govori ni u Moskvi, ni u Beogradu jer on nije antiruske prirode, kao što je na Zapadu i u većini istočnoevropskih država. To jeste unutrašnje pitanje za građane Srbije i Rusija ga tako tretira. Srbija je to dokazala reafirmacijom proslave 20. oktobra, koja je doživljavana izrazito negativno 1990-ih godina i koja ni za vreme suverene vladavine Socijalističke partije Srbije nije bila ovekovečena vojnom paradom. Tu je prisutna i snažna simbolika iz Drugog svetskog rata, a ona za ruski narod više nije ni povezana direktno s komunizmom već predstavlja slavnu istoriju predaka, dok građani Srbije teško mogu razlučiti petokraku od režima Josipa Broza. Ipak, građani Srbije su ove rusko-srpske manifestacije u kojima se otvoreno ističe komunistička simbolika prihvatili, jer ih prevashodno doživljavaju kao rusofilske događaje. Koliko god da je komunistička ideologija među građanima Srbije nepopularna, a to većinski sigurno jeste, privrženost Rusiji je jača od toga. O tome svedoči i učešće Beograđana u sveruskoj akciji Besmrtnog puka, gde rame uz rame šetaju Srbi sa slikama svojih dedova partizana i ravnogoraca odajući poštu palim precima u borbi protiv nemačkog nacizma. Nijednog incidenta nije bilo do otvaranja novog spomenika palim ruskim borcima u obliku petokrake iz koje izvire večni plamen. Možda je to bila jedna suvišna petokraka za 2020. godinu u Srbiji, a možda je izgrednike privukla činjenica da je groblje slabo čuvana lokacija za razliku od masovnijih rusofilskih akcija. U svakom slučaju čak ni ovaj akt nije nosio antiruski karakter, ispisani grafiti – „oslobodilac nikada“ i precrtani srp i čekić predstavljaju kritiku komunističke ideologije, a ne rusko-srpskih bratskih veza.
Koliko za ruski narod petokraka više nema ideološki značaj potvrđuje nedavna poseta poslanika ruske Dume i direktora Instituta Zajednice nezavisnih država Konstantina Zatulina Beogradu. Zatulin je dokazani prijatelj srpskog naroda i ruski rodoljub kome se nema šta zameriti, važno je opisati jednu scenu prilikom njegove posete novembra prošle godine. Naime, uz prisustvo direktorke Ruskog doma u Beogradu Nadežde Kuščenkove, zamenika gradonačelnika Beograda Gorana Vesića i ministra bez portfelja Nenada Popovića simbolično su zasađene breze, kao prepoznatljiv ruski nacionalni simbol, pokraj spomenika caru Nikolaju II Romanovu, postradalom od boljševika koga pravoslavna crkva poštuje kao sveca. Sve bi bilo u najboljem redu da dok se događaj odvijao pored spomenika, nisu stajale dve devojke obučene u sovjetske uniforme iz Drugog svetskog rata očito kao deo zvanične manifestacije. Za prosečnog Rusa tu nema ničeg spornog – devojke stoje u ruskoj istorijskoj uniformi pored ruskog državnog lidera, ali ako Srbin to pogleda, on vidi dve devojke u komunističkim uniformama pored ruskog cara koji je postradao od ljudi sa sličnim obeležjima. Zaključak je u tome da srpski narod prihvata insistiranje ruske diplomatije na proslavi Drugog svetskog rata, iako je Srbima Drugi svetski rat naneo mnogo više patnje nego pobedničke slave, ali možda je isticanje petokrake na svakom koraku pogrešan potez i izaziva negativna osećanja? Možda je još jedna ogromna crna petokraka iz koje bukti plamen u Beogradu bila ipak suvišna, a spomenik je mogao imati bilo koji drugi, barem ideološki neutralni, oblik? Jedino zapadnim medijima 1990-ih nije bilo jasno da većina Srba nema nikakve simpatije prema fašizmu, ali antikomunizam je nešto sasvim drugo i o tome treba voditi računa.

[/restrict]