DEO SRPSKE DUŠE

Kako knjiga Jesam li živ, Bože podseća na njenog tvorca, preminulog srpskog pesnika Vlajka Ćulafića, koji je umnogome živeo po strani i od glavnog grada Crne Gore i od Beograda, glavnog grada srpske kulture našeg doba. To saznanje je važno jer ova knjiga sama opominje kritičare i tumače – da je razmotre, i da njenog autora uvrste u najbolje srpske pesnike s početka 21. veka

Vlajko Ćulafić (1957–2016) najveći deo života proveo je u svom užem zavičaju – od rodnih Luga kod Andrijevice do Berana, gde je učio gimnaziju, a posle završenih studija opšte književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu živeo i radio do svoje smrti. Bio je pesnik, ali i novinar, društveni i nacionalni pregalac, angažovan najviše na poslovima Eparhije budimljansko-nikšićke. Eparhijski list Sveviđe bio je jednako književni i verski kad ga je uređivao Vlajko Ćulafić. Upamćene su njegove besede o praznicima i prilikom dočeka patrijarha u Vasojevićima, ali i njegovi govori-oproštaji prilikom ispraćaja mnogih preminulih kojima, po našem običaju, na grobu valja izreći biranu reč. Bila je to ukupna služba jednog temeljnog čoveka.
Pored petnaestak književnih izdanja bio je autor Spomenice Stefana Nemanje i Spomenice manastira Đurđevi Stupovi o 800. godišnjici nemanjićke zadužbine kod Berana.
Godine 2019. objavljena su mu Djela u pet knjiga, a godinu dana docnije i knjiga Jesam li živ, Bože – izdanje Matice srpske, društva članova u Crnoj Gori. Priređivač, pesnikov sin Damjan Ćulafić, beleži da se ova knjiga pojavljuje „prvi put integralno priređena, iako su njeni djelovi, odnosno neke pjesme (…) objavljene, ranije, u okviru Djela u pet knjiga“. Knjiga Jesam li živ, Bože nadmašila je i, kao dodatak, ukrasila Djela u pet knjiga. Promenila status ovog pesnika u našoj poeziji.
Svodeći račune svog života i iskustva, znajući da mu je ostalo još malo vremena, oboleli pesnik Vlajko Ćulafić pisao je stihove zaveštanja i oproštaja. Na samom početku knjige nalazi se celina od deset soneta, pod zajedničkim naslovom „Oče naš“. Svaki sonet počinje stihom iz molitve: Oče naš koji si na nebesima, Neka se sveti ime Tvoje, Nek dođe Carstvo Tvoje itd. Dužina celine iz Očenaša, odnosno prvi stih, odredio je dužinu stiha svakog soneta.
U slutnji smrti, u pesmi za pesmom, Vlajko preispituje svoj život i svoje mesto u svetu. Svet u kom je živeo bio je u isto vreme duhovni i zemaljski, lijep i strašan (Branko Ćopić). Pesma „Nek raste drača“ slika i nabraja elemente sveta u kojem je živeo, u punom zamahu života, sa slikom kosidbe. To je svet obilja livade okružene šumom, lirski herbarijum zavičaja, veličanstven kao sami život. U svom omiljenom distihu Ćulafić ovu antologijsku pesmu naseljava doživljajem rastanka s večnim svetom trave i cveća.
Trenutke života, dana, bolesti, ali i pesništva, kao u lirskoj vrsti dnevnika („Stranica iz dnevnika“) Ćulafić ugrađuje u sonete, prepune topografije zavičaja – polimskih strana. On bira teme i motive iz stvarnosti i snova, iz memorije i lektire. Lirski arsenal lekovitosti i čistote, u nizu jezičkog obilja naselio je ovu pesmu, kao male portrete-simbole Božjeg sveta koji je takođe zamračen zlom i smrću. Muzička brojanica snažnog ritma potmulo odjekuje bićem pesnika.
Naporedo sa osnovnim svojim tonom pevanja – lirskim, Vlajko Ćulafić neprekidno, dozirano, priziva i jezički, pojmovni i motivski sloj – epski, iz memorije narodne junačke poezije. Tako, pesma o Komovima, umesto deskriptivne geografije, sadrži dijalog s predanjem koje zavičajnu planinu povezuje s usmenom legendom o Milošu Obiliću.
Oproštaj od života pesnik iskazuje memorijom jezičkih slika. Nikad više neće se pojaviti predeli mladosti, kao popis nestalih dragocenosti. U ogromnom prostoru planine i detinjstva, prošle civilizacije i iščezlog života, ostali su jezički slikoviti predmeti, pojmovi i pojave, bezazleni u svojoj neophodnosti, za koje uskoro niko neće znati. Jedan drugi niz podataka i pojava života („Znaci života“) javlja se slično registru velikog pesničkog pretka iz pesme „Kad mlidija’ umreti“.
Ciklus „Ljetopis“ peva o životu s obeležjima istorije i duhovnosti. U pesmi „Bihor“ jedan geografski i etno-istorijski predeo slika se kroz identitetsku dramu promene vere kao smisla života. Pesma se odvija kao sažeta pripovetka (i priziva Andrića) o životu na rubovima planine i postojanja: „Prolomi se alak horde, nadru čakme i gazije“ s rečima pohranjenim u „defteru“ procesa islamizacije i pretvaranja u janičare – nizom istorijskih prizora ikona i fresaka u plamenu, ne samo u crkvi nego i u duši. Dubinu vremena i boju istorije dočarava leksika – odabrane reči sa svojom arhaičnošću i zvučnošću mikroslikama opšteg posrnuća.
U dve muzički raskošne pesme upotrebio je Vlajko simetrični šesnaesterac s jednom velikom i dve male cezure. U prvoj („Povratak“), s prizvukom tužbalice, iz pozicije staračke nemoći ali i istorijskog iskustva, lirski subjekt slika povratak otomanskog sveta i duha na prostore koje je nekad držao u ropstvu nekoliko vekova. U drugom delu pesme, subjekt-narod se samokritički osvrće na bilans stogodišnje slobode.
Druga pesma dugog stiha je „Požar“. U slici požara šume, u likovnom i retoričkom prizoru vatre koja „ždere paprat i šikare“ – „gori dio srpske duše“. Deo srpske duše je osnovni pojam ove pesme-metafore koja u isto vreme prikazuje bukvalni požar – delo nepažnje i zločin piromana, i požar uma i bića, kulture i dobrote koja nestaje u plamenu novih zločinaca i novih poredaka društva i vremena.
Ponižen potragom za medicinskim telesnim „rezultatima“, Vlajko se u pesmi „Kao da im je važno“ priseća najuzvišenije najavljene smrti u našoj epskoj poeziji, u pesmi „Smrt Marka Kraljevića“, koju je Vuku saopštio Filip Višnjić. Sagledavajući sudbinu i suze i smrt najvećeg epskog junaka naše tradicije, srpski pesnik na početku 21. veka iskazuje i lični nauk kulture i istorije.
Odlazeći iz „zemnog blata“, pesnik tuži nad sudbinom zemlje koju ostavlja, na kojoj će „Duže od naših imena i knjiga, / Naših ljubavi, patnji, podozrenja…“ i od svega što od nas ostane – trajati plastična bačena kesa.
U niz odličnih pesama spada i „Kako se zove ovo“. Pesma je retorsko pitanje – o postojanju ili prividu sveta, s podrazumevanim trajanjem i nestajanjem. Prepuna kraćih celina unutar jednog stiha, sa učestanim zapetama kojima, na način sličan Crnjanskovom, Ćulafić nepogrešivo obeležava ritamske jedinice unutar stiha, pesma je dovedena do savršenstva forme i dobre rime koja krasi većinu pesama ove zbirke. Samo u tim oblicima mogli su elementi sveta koje nabraja ova pesma biti sliveni u jedinstven iskaz koji se završava i znakom pitanja i znakom uzvika.
Narativna pesma „Ni orao, ni soko“ razmatra razmere vremena i prostora – na putu za Carigrad nekad i sad: avionom za sat i po, a nekad, karavanom, mesec dana, uz parabolu o mravu koji će biti srećan ako umre na tom putu, dok se sada tamo ide u „šoping“… Junak pesme voleo bi da nije čovek nego lasta, sa poentom da čovek nije ni kokoš ni soko, „Al’ sve, beskrilno, pati od iste želje, / Da se odvoji, makar pedalj,od zemlje…“
Knjiga se završava okvirnom poemom-molitvom za pesnikove roditelje. U duhu opela, slikaju se dva portreta, muški i ženski, oca i majke, njihov dokumentarni i narativno dočarani, zemaljski život dostojan molbe za Vječnuju pamjat. Pesnikov autoportret nije mogao dobiti lepši ram.
Knjiga Jesam li živ, Bože podseća na preminulog srpskog pesnika Vlajka Ćulafića, koji je umnogome živeo po strani i od glavnog grada Crne Gore i od Beograda, glavnog grada srpske kulture našeg doba. Ova knjiga sama opominje kritičare i tumače – da je razmotre, i da njenog autora uvrste u najbolje srpske pesnike s početka 21. veka.