Eshatologija kao politički simbolizam

Predlog za prevod

Autor ove jedinstvene studije Elen Pejdžels profesor je teorije religije na univerzitetu u Prinstonu, pisac brojnih naučnih studija i međunarodni ekspert za rano hrišćanstvo. Njene knjige su prevedene na mnoge jezike, a delo „Gnostička jevanđelja“ bilo je višestruko nagrađeno

Specijalno za „Pečat“ iz Minhena Zoran Andrić

Najzagonetnija i najspornija knjiga Biblije, „Otkrivenje Jovanovo“, jeste sui generis izdanak literarnog žanra „apokaliptičke literature“, a koji je poglavito na judejskom tlu cvetao između 2. veka pre Hrista i 2. veka posle Hrista. Kako objasniti bezmernu popularnost ovog spisa i nakon dve hiljade godina od njegovog nastanka? „Otkrivenje Jovanovo“ zadaje mnoge hermeneutičke nedoumice: Šta znači broj 666? Šta je velika bludnica Vavilon? Na koji način se nagoveštava kraj sveta? I ko je uopšte autor ove knjige?

Elen Pejdžels, profesor teorije religije na univerzitetu u Prinstonu, autor je brojnih naučnih studija i međunarodni ekspert za rano hrišćanstvo. Njene knjige su prevedene na mnoge jezike, a njeno delo „Gnostička jevanđelja“ bilo je višestruko nagrađeno. U studiji čiji originalni naslov glasi „Revelations. Visions, Prophecy, & Politics in the Book of Revelation“ (2012), a u nemačkom prevodu nešto trezvenije i direktnije: „Apokalypse. Das letzte Buch der Bibel wird entschlüsselt“ (C. H. Beck Verlag, München 2013), Elen Pejdžels analitički razlaže ovaj tekst poredeći ga s drugim primerima ranohrišćanske apokaliptičke literature i ističe njegovo političko značenje, delimično nudeći nove ključeve za razumevanje najzagonetnije knjige Biblije – knjige sa sedam pečata i apokaliptičkim jahačem, sinagogom i satanom, Agnecom Božjim i milenarističkim (hiljadugodišnjim) carstvom, kosmičkom borbom dobra i zla i strašnim sudom. Šta bi bilo hrišćanstvo bez dramatičnih slika nadanja i strahovanja u grandioznoj literarnoj podlozi „Otkrivenja Jovanovog“? Vreme njegovog nastanka nije konačno određeno, te varira, shodno hipotezama, od 68. posle Hrista do 90. i 96. godine posle Hrista. Autor Apokalipse je, po mišljenju Pejdželsove, jevrejski prorok koji je u ekstatičnom transu iznedrio potresne vizije na (danas grčkom) ostrvu Patmosu. „Otkrivenje Jovanovo“ ili Apokalipsa, za razliku od ostalih biblijskih spisa, ne sadrži nikakve moralne pouke već samo proročke vizije i snoviđenja strave i užasa.

Te vizije su bile inspiracija i u svetskoj književnosti – Miltonovom „Izgubljenom raju“, poeziji Vilijama Batlera Jejtsa ili u likovnoj umetnosti Mikelanđelu, Goji, Bošu, Blejku, Pikasu. Dionisije Aleksandrijski je kategorično poricao teoriju o autorstvu jevanđeliste Jovana, budući da je stilistička nepodudarnost „Otkrivenja Jovanovog“ sa „Jevanđeljem po Jovanu“ nesameriva. Pejdželsova apodiktički smatra da je „Otkrivenje Jovanovo“ tekst nastao u „ratno doba“ i da je njegov konkretan istorijski povod jednoznačan. Četiri jahača Apokalipse u „Otkr. 6, 1–8“ odnose se na događaje iz 68. posle Hrista, kada su četvorica rimskih careva krunisani i sva četvorica bili umoreni, a veliki breg, koji se nakon oglašavanja druge trube obrušava u more, „Otkr. 8, 8“, zapravo je vulkan Vezuv koji je bljuvao vatru i lavu 79. g. nakon Hrista. Broj 666 u „Otkr. 13,18“ je šifrirano alegorijsko ovaploćenje cara Nerona. Zadugo je ovo delo, čija je provenijencija jednoznačno judejska, važilo za jeretičko. Pejdželsova veli da se „Otkrivenje Jovanovo“ odlikuje fleksibilnošću njegovog simboličnog utkivanja u različite kontekste, odnosno da polivalentnost slike generiše vazda nove spektre značenja. Zli i prokaženi su bili najpre poklonici apostola Pavla, ali su jednako tako mogli to da budu i Jevreji, Rimljani, jeretici, pagani. Rat, progoni i katastrofe dobijaju kroz apokalipsu neposredan smisao. Upravo u toj varijacijama podložnoj semantici se sastoji njena univerzalna aktuelnost. I mimo asocijacija s američkom istorijom na kojima Pejdželsova insistira, njeno čitanje „Otkrivenja Jovanovog“ redukuje se na istorizam koji nažalost ostaje na egzegetičkoj površini. Teza Pejdželsove bi mogla glasiti: Hrišćanstvo je iz mnoštva izdanaka literarne vrste apokaliptičkih diskursa odabralo upravo najkontroverzniji – „Otkrivenje Jovanovo“. Političke okolnosti između poznog drugog i četvrtog stoleća predodredile su prihvatanje ovog apokaliptičkog spisa u kome su opisi kriza postali univerzalna projekciona ravan za stradanjima izložene hrišćane. Autorka rezimira da mi živimo u premreženom (intrerconnected) svetu i da su nam vizije u kojima životinje i kamenje stoje naporedo s ljudima, demonima i anđelima neophodne, i da i one moraju imati svoje mesto, što smatramo šarmantnim pledoajeom za naporednost egzistencija, čak i fikcionalnih, ali s nedovoljnim hermeneutičkim ključem za uverljivo tumačenje poslednje knjige Biblije.