Zadovoljstvo pripada mentoru

U kojoj su vezi poseta delegacije iz Fanara SPC sa promenama u organizaciji eparhija Srpske crkve na američkom kontinentu?

Poseta carigradske delegacije SPC nije trebalo da sa terena diskretne crkvene diplomatije sklizne na teren šire javne scene. Plan nije bio takav. Ovaj događaj, važan ne samo za našu crkvu već potencijalno presudan i za celo pravoslavlje, planirano je, da se, ako već mora, sprovede u tajnosti. U prilog diskretnosti posete govori činjenica da će delegaciju iz Fanara predvoditi mitropolit Jovan Zizjulas – mentor liberalnih srpskih bogoslova koji su se u novonastalom sporu između Carigrada i Moskve, danas kao episkopi, našli na sukobljenim stranama. I drugi argument koji ide u prilog izakulisnosti je taj da jasan stav SPC iznet preko Sinodskog saopštenja kojim je naša crkva prva od autokefalnih osudila nekanonski tomos dodeljen ukrajinskim raskolnicima – možda nije konačan. Na toj činjenici već duže vreme insistira vladika Maksim, koji kaže da je njegov stav da treba da saslužujemo sa svima sa kojima smo sasluživali našao „potvrdu u posebnom saborskom saopštenju“, odnosno da je Sabor o pitanju Ukrajine omekšao, te da treba očuvati bogoslužbeno jedinstvo sa razbojnicima koji su upali na kanonsku teritoriju RPC… (intervju dat dnevnom listu „Politika“).

KARDINALNE IZMENE Kako god, dolazak u Srbiju Zizjulasa, apologete savremenog ekumenizma i van Carigradske patrijaršije, u okolnostima nimalo idiličnim, ipak je obznanjen, a time bačeno retrospektivno svetlo na događaje koji su se zbili u vreme mirnih letnjih meseci a mogu imati posredne veze s pomenutom posetom. Prvi se odnosi na novo ustrojstvo eparhija SPC na američkom kontinentu, u čemu su neki prepoznali izlazak u susret ambicijama Fanara da prisajedini dijasporu drugih pomesnih pravoslavnih crkava. Drugi događaj koji je potresao SPC a prethodi poseti titularnog mitropolita Zizjulasa jeste odluka da episkop Maksim više ne predaje na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Beogradu što je pokazalo duboki raskol u krugovima liberalnih pravoslavnih bogoslova čijim se neformalnim duhovnim ocem smatra u Beogradu očekivani Zizjulas.
Ključni događaj desio se sredinom jula kada su trojica vladika sa teritorije SAD samoinicijativno pristupili organizovanju zasebne autonomne celine na ovoj teritoriji, urušavajući jedinu legalnu autonomiju na američkom kontinentu SPC u Severnoj i Južnoj Americi. Usledila je promena naziva ove autonomne organizacije. I pored simptomatične težnje episkopa SPC sa sedištem na teritoriji SAD, pre svih vladike Maksima (Vasiljevića), da umanje značaj poslednjih promena u organizaciji eparhija Srpske crkve na američkom kontinentu, činjenice govore suprotno.
Dr Zoran Čvorović upozorava da na ovogodišnjem Saboru eparhija SPC iz SAD nisu izvršene nikakve kozmetičke, pravno-tehničke, već neke kardinalne izmene pravnog akta koji je do ovih promena nosio naziv Ustav SPC u Severnoj i Južnoj Americi. Sabor eparhija SPC iz SAD, koje su, dakle, samo deo SPC u Severnoj i Južnoj Americi, samostalno je izmenio Ustav ove autonomne crkvene celine transformišući ga u osnovni konstitutivni crkveno-pravni akt nove samoproglašene crkvene autonomije, pod nazivom Srpske pravoslavne eparhije u SAD. Jednom rečju, napominje on, odlukom trojice od pet episkopa u Severnoj i Južnoj Americi o izmeni odredbe o teritorijalnom važenju Ustava autonomne SPC Severne i Južne Amerike ova autonomija je zapravo ukinuta.
„Takvu odluku nije mogao doneti Sabor tri eparhije u SAD, jer to telo ne poznaje Ustav autonomne SPC Severne i Južne Amerike, već samo Episkopski savet, koji čini svih pet episkopa sa američkog kontinenta. Pri tome, javnosti nepoznata odluka prošlogodišnjeg majskog SA Sabora SPC da se izmeni odredba o teritorijalnom važenju Ustava SPC u Severnoj i Južnoj Americi, na koju se pozivaju episkopi iz SAD, ima samo karakter inicijalnog akta kojim je pokrenut postupak izmene i on kao takav ne može da zameni novu odluku SA Sabora koji je kao najviše zakonodavno telo SPC dužan da razmotri i odobri svaku konkretnu predloženu izmenu u najvišem organizacionom aktu autonomne SPC Severne i Južne Amerike. To uostalom proističe iz člana 18 Ustava SPC za Severnu i Južnu Ameriku. I laiku bi moralo biti jasno da SA Sabor SPC ne bi smeo da odobri izmene koje su predložene od tela koje ne poznaje važeći Ustav autonomne SPC za Severnu i Južnu Ameriku.“

REVOLUCIONARNI ARGUMENT Naknadno se pojavio i revolucionarni „argument“ episkopa Maksima da su se episkopi iz SAD odlučili da teritorijalno važenje postojećeg Ustava SPC za Severnu i Južnu Ameriku dovedu u sklad sa realnošću, pošto se ovaj akt navodno do sada nije primenjivao u eparhijama koje pokrivaju Kanadu i Latinsku Ameriku. O tome koliko je argument valjan i pravno ozbiljan, te šta za posledicu može imati kooperativnost sa svetskim vlastima i prihvatanje „realnosti“ svoje mišljenje izneo je vladika buenosajresko-južnocentralnoamerički Kiril u pismu upućenom braći arhijerejima.
„Gospodo arhijereji, znam da ovime niste imali lošu nameru, ali je činjenica da time može da se otvori prostor za delovanje ljudima koji su do juče razdirali i razdvajali stado Božije i po Americi i po drugim državama gde živi naš narod.“
Iako će svojim kritičarima na stranama „Politike“ reći da učitavaju loše nemare, a da su njihove optužbe besmislice, episkop Maksim zanemaruje da deset godina posle donošenja Ustava ostaju argumenti koje je na stranama „Pečata“ izneo akademik Kosta Čavoški. Ukazujući na negovanje besporetka i samovolje u autonomnoj SPC za Severnu i Južnu Ameriku on je još tada zaključio kako novokonstituisana autonomija u SPC ima potencijal da u budućnosti donese, nažalost, velike „nevolje“ i nove raskole na telu SPC. Pre njega, još 1994. Petar Pavlović je u„Pogledima“ iz Kragujevca ukazivao na pokušaje urušavanja SPC od strane pokojnog mitropolita Hristifora, a iste godine novinar Miloslav Rajković govori o pogubnom značaju dokumenta kojim se dijaspora SPC predaje Fanaru i carigradskom lažnom papi Vartolomeju.
O tome koliko crkvena autonomija eparhija u dijaspori slabi jedinstvo unutar SPC, na stranama sajta Pouke.org advokat Rodoljub Lazić piše: „Ustav Arhiepiskopije sa tri eparhije, a ta Arhiepiskopija je vrlo, vrlo autonomna po svemu. Ima svoj Crkveni sabor koji se održava svake 5. godine, a može i vanredno, ima Episkopski savet, koji je pandan SA Sinodu, ima Centralni crkveni savet itd… Jednostavno, davno je trebalo da među linkovima na zvaničnom sajtu SPC stoji i link prema ovoj Arhiepiskopiji (sajt SPESAD je, inače, potpuno na engleskom (!!!), bez opcije za srpski i bez ikakvog linka prema SPC).“
Konstituisanje ovakve autonomije nepotrebno je i štetno, zaključuje Čvorović, jer može samo da služi slabljenju jedinstva SPC, što je pokazala ruska lekcija iz 1917. godine.
„Suočena sa namerom boljševika da posle državnog unište i crkveno jedinstvo ruskog naroda, Ruska crkva je 1917. i 1918. godine pribegla davanju autonomija kako bi amortizovala zahteve za autokefalijom. Ne samo da tada ustanovljene autonomije u okviru RPC nisu uspela da spreče nasilno cepanje crkvenog jedinstva, niti da umire papske ambicije Fanara i patrijarha Meletija Metaksakisa, nego se posledice odluke Sabora RPC od 1918. godine o uspostavljanju privremene autonomne crkve na Ukrajini i danas i te kako osećaju. Osnivanjem episkopskih saveta u bivšim jugoslovenskim republikama, a naročito konstituisanjem autonomne SPC za Severnu i Južnu Ameriku, srpski episkopat ponavlja greške ruskog episkopata iz 1917. i 1918. godine.“
On smatra da insistiranje Fanara na teritorijalnom načelu pokazuje da je Fanar, kao i Vatikan, pao na iskušenju poistovećivanja Crkve sa državom, jer država je teritorijalna, dok je Crkva pre svega personalna zajednica, pošto njoj ne pripadaju sva lica koja žive na jednoj teritoriji, već samo njeni članovi povezani jedinstvom vere, kanona i svetih tajni.
S druge strane, prilagođavanje Crkve teritorijalnim granicama države u kojoj deluje ne može da bude argument za osnivanje autonomne crkvene organizacije u SAD, pošto je dovoljno da se granice eparhija usklade sa državnim granicama SAD, a istovremeno prema Ustavu SPC pravna lica mogu biti samo eparhije, crkvene opštine ili manastiri, dok najviši konstitutivni akt SPC ne poznaje episkopske savete kao pravna lica.

Crkva Srba ili Srpska crkva?

Zanimljivo je da je na obeležavanju 800. godišnjice autokefalnosti SPC u Los Anđelesu arhiepiskop Elpidoforos saopštio odluku patrijarha Vartolomeja – da će Vaseljenska patrijaršija velikom proslavom u Nikeji obeležiti osam vekova od trenutka kada je Srpskoj crkvi dodelila autokefalnost, a na koju će, kako je rekao, biti pozvan patrijarh srpski sa svim arhijerejima SPC.
„Ova jedinstvena proslava nas podseća na reči psalmopevca koji kaže: ’Kako je lijepo i krasno, kad sva braća žive zajedno!’“
Beseda posvećena „dugom i bliskom odnosu između Majke Crkve Konstantinopolja i Srpske patrijaršije“ vredna je pažnje posebno u onom delu gde arhiepiskop Srpsku crkvu naziva Crkvom Srbije. Da li je na umu arhiepiskop imao autokefalnu crkvu Kraljevine Srbije kojoj je tomos autokefalnosti u vreme kralja Milana dao Carigrad, teško je pretpostaviti, ali tek ga koriguje činjenica da se 1918. SPC ujedinila, te da je svaka veza između Crkve Kraljevine Srbije i današnje SPC proizvoljna.