Na liniji seoba

U novom Muzeju Srpske pravoslavne eparhije budimske u Sentandreji izložena su najznačajnija dela srpske crkvene umetnosti na tom prostoru

Na glavnom trgu u Sentandreji, u obnovljenoj Preparandiji (prvoj srpskoj Učiteljskoj školi), na više od 1.300 kvadratnih metara, 25. maja u prisustvu visokih zvanica iz Srbije i Mađarske – svečano je otvoren novi, moderan Muzej Srpske pravoslavne eparhije budimske.
Patrijarh srpski Irinej, koji je osveštao zgradu, otvaranje muzeja nazvao je istorijskim događajem koji je dobar primer saradnje dve komšijske nacije i „snage kulture, ne samo da ujedinjuje narode već i da ih međusobno obogaćuje“.
Zgrada muzeja, u čiju obnovu je Vlada Mađarske uložila 1,6 milijardi forinti (više od 5 miliona evra), a Ministarstvo kulture i informisanja Srbije 330.000 evra i 5 miliona dinara, uređena je po najvišim muzeološkim standardima. Obuhvata stalnu postavku, prostor za gostujuće izložbe, multimedijalni prostor, salu za promocije i konferencije, prostor za depo i povezana je sa Blagoveštanskom crkvom, jednom od četiri preostale srpske crkve (od sedam koliko ih je u početku imala) Eparhije budimske…

SEVERNA TAČKA SRPSKOG KULTUNOG PROSTORA Srpski ministar kulture i informisanja Vladan Vukosavljević rekao je da se južna tačka srpskog kulturnog prostora nalazi na Atosu, u manastiru Hilandaru, a severna upravo u slavnoj Sentandreji.
„U rasponu između Hilandara i Sentandreje povučena je linija seoba, najčešće nasilnih i nevoljnih migracija srpskog naroda u burnim epohama osmanlijske navale na Evropu. Sentandreja pokazuje da je srpski narod svoj opstanak izjednačavao s potrebom održanja svoje kulture, duhovne i materijalne. Gde god je dospeo, odmah je uz domove gradio hramove, svoja stecišta i sabirališta.“
Državni sekretar za veze sa crkvama i manjinskim zajednicama u vladi Mađarske Mikloš Šoltes na otvaranju Muzeja podvukao je da „crkvena tradicija i kultura i Mađare i Srbe čuvaju u hrišćanstvu, jačaju njihove nacije i produbljuju međusobno prijateljstvo“,
Inače, prema rečima upravnika Muzeja Srpske pravoslavne eparhije budimske u Sentandreji Koste Vukovića, naziv stalne postavke je „Srpska crkvena umetnost u Mađarskoj“; ona obuhvata ikone i bogoslužbene predmete a cilj je da prikaže najznačajnija dela srpske crkvene umetnosti na tom prostoru, te da pruži hronološki presek stanja i razvoja te umetnosti od 16. i 17. veka, a pre svega tokom 18. i 19. veka. Izložba je, objasnio je Vuković, koncipirana tako da ističe neke najvažnije predmete (poput ikone đurske Bogorodice iz 1660. godine čiji je ktitor Petar Monasterlija, portreta patrijarha Arsenija Trećeg Čarnojevića, ikona iz 17. i 18. veka, delova ikonostasa Arse Teodorovića iz nekadašnje Saborne crkve u Budimu…).
U vizuelno osavremenjenom prostoru posetioci će moći da vide i portrete budimskih episkopa koji su rađeni za vreme njihovog života, zatim ručno rađena jevanđelja sa isto tako ručno rađenim okvirima s pozlatom, putne isprave za kaluđere iz 16. veka za vreme turske vlasti, putire, kadionice, ručno tkane odežde.

OD VELIKE SEOBE DO DANAS Deo Muzeja su i Biblioteka i Arhiv Eparhije budimske. Biblioteka ima 14.000 knjiga (od toga nekoliko hiljada izuzetno važnih rukom pisanih), dok Arhiv čuva građu od Velike seobe Srba 1690. (sve knjige od te godine su digitalizovane) do danas. U Biblioteci se, inače, pored istorijskih i teoloških knjiga, čuvaju i naslovi klasične književnosti Srba od 18. veka do danas. Tu su i biblioteke ranijih episkopa budimskih – poput kolekcije od 1.000 knjiga vladike Georgija Zubkovića među kojima je mnogo naslova na nemačkom jeziku, ili više stotina knjiga na pet jezika u biblioteci vladike Danila Krstića.
Eparhija čuva i biblioteku rukopisnih knjiga manastira Grabovac (nalazi se na jugu Mađarske), kao i rukopise iz Budima i Sentandreje koji potiču iz devedesetih godina 17. veka. Zahvaljujući pomoći Narodne biblioteke Srbije i Biblioteke Matice srpske urađena je kompletna katalogizacija, dok je restauraciju crkvenog blaga uradio Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada.
Kažimo i to da Mađari na sve ovo ne gledaju samo kao na kulturno nasleđe srpske nacionalne manjine već uviđaju njegov značaj i za državu Mađarsku.