Crkva od Istoka?

Predlog novog ustava SPC

Da li ovaj dokument ima potencijal da u budućnosti proizvede nove i trenutno nesagledive promene?

Piše Nataša Jovanović

Kada ustanova okrenuta večnosti, verna viševekovnom predanju i kanonima, uz to i jedina kadra da sačuva nacionalni identitet naroda, saopšti da je sazreo trenutak da promeni svoj najviši organizacioni akt, onda, čini se, ova novina samo neupućene može ostaviti ravnodušnim. Pored činjenice da ovakvi rezovi slute mogući raskid sa vekovnim ustrojstvom, na oprez pozivaju i glasovi koji su do javnosti stizali tokom dugogodišnjeg rada Komisije za promenu Ustava SPC da će organizaciono ustrojstvo Srpske pravoslavne crkve biti potpuno prilagođeno novim političkim granicama na području bivše Jugoslavije. Jer onima koji su razbili bivšu Jugoslaviju i istovremeno sprečili srpski narod da se državno ujedini, nesumnjivo smeta činjenica da je SPC, shodno svojoj odluci iz 1996. godine, ostala jedina nacionalna ustanova koja objedinjuje celokupni srpski narod i koja svojim ustrojstvom relativizuje nametnute političke granice među Srbima. Kakve to ima veze za najavljenom promenom Ustava SPC?

VRHOVNA VLAST? Na prvi pogled predlog novog Ustava u koji je „Pečat“ imao uvid ne nudi mesta za ovakvu vrstu pretpostavki. Njime se, između ostalog, predviđa nova procedura izbora patrijarha, preimenovanje 13 eparhija u mitropolije, podela Arhiepiskopije beogradsko karlovačke i stvaranje dve nove eparhije, izjednačavanje Crkve sa episkopatom… U ovom (ne)ishitrenom predlogu SPC javnost je zasad prepoznala dve stvari. Prvo da novi Ustav predviđa promenu naziva SPC u „Srpska pravoslavna crkva – Pećka patrijaršija“, što je ocenjeno kao pokušaj da se ojača veza sa njenim istorijskim središtem u Pećkoj patrijaršiji, i drugo da se u Preambuli Ustava nigde ne pominje reč srpska ili svetosavska kao identitetsko određenje. No zvanični predlog novog Ustava nudi još nekoliko pravaca za razmišljanje – da li je većinsko biranje patrijarha protivno tradicionalnom ustrojstvu pravoslavne, a naročito Srpske crkve, šta je pozadina izjednačavanja Crkve sa episkopom, te da li ovaj dokument ima potencijal da u budućnosti proizvedu nove i trenutno nesagledive promene kada je u pitanju ustrojstvo i identitet SPC?

Već posle prvog čitanja, uočava pravni istoričar Zoran Čvorović, upada u oči da je zvanični predlog novog Ustava SPC neprimereno opterećen metapravnim elementima iako je reč o osnovnom organizacionom aktu jedne pomesne crkve. Elementi nepravnog karaktera, napominje Čvorović,  došli su do izražaja u nekoj vrsti Preambule Ustava, koja sadrži definiciju Crkve formulisanu u skladu sa modernističkim episkopolatrijskim shvatanjima da je Crkva liturgijsko sabranje sveštenstva i naroda oko jednog episkopa.

„Izjednačavanje episkopa sa Crkvom je protivno sabornom ustrojstvu Crkve koje je ustanovio sam Hristos, a apostoli potvrdili 34. kanonom. Kada se jedan ovakav modernistički eklisiološki postulat unosi u definiciju Crkve, koja je data na početku akta što isključivo reguliše pravno-organizacionu stranu Crkve, onda se time postavlja idejna osnova za opravdanje dalje razgradnje sabornog ustrojstva naše pomesne crkve. Uz to, izjednačavanje Crkve sa episkopom otvara vrata klerikalizaciji kakva nikada nije postojala u Crkvi od Istoka i koja je suprotna prirodi Crkve koju apostol Pavle upoređuje sa telom koje ima mnoge udove.“

Naš sagovornik ocenjuje da su pojedine norme novog predloga Ustava tako loše pravnotehnički napisane kao da nisu plod dugog i svestranog razmatranja, već proizvod nekakve žurbe. Takvi su, primera radi, propisi o načinu glasanja u Saboru, kao i oni koji se odnose na izbor patrijarha.

„Predlogom Ustava je određeno da će Sabor odlučivati jednoglasno ili većinom glasova, a pri tome se ne navodi da li je reč o nekoj od kvalifikovanih većina, natpolovičnoj ili relativnoj većini. Sabor se određuje kao telo koje vrši najvišu zakonodavnu i sudsku vlast u SPC i tome se dodaje i ’vrhovnu vlast’, pri čemu ni najinventivniji pravnik ne može da zaključi šta bi to bila vrhovna vlast.“

NOVA REALNOST Pažnju javnosti najviše je privukao predlog novog načina izbora patrijarha. Sadašnji način putem apostolskog žreba uveden je 1967. godina kao brana mešanju komunističkih vlasti u izbor patrijarha. U stručnoj literaturi, ovaj način, smatra Čvorović, pokazao je da je apostolski žreb do sada opravdao razlog zbog kog je i uveden. Umesto toga predlaže se da se patrijarh bira jednoglasno ili dvotrećinskom većinom.

„Kada se jedan organ bira ovako visokom kvalifikovanom većinom, onda je nužna posledica da taj isti organ iz takve većine vuče mnogo veći autoritet i moć nego onaj koji je izabran npr. natpolovičnom većinom ili žrebom. Rimske pape imaju imperatorsku moć ne samo zbog učenja o papskoj nepogrešivosti i nadležnosti kojima papa raspolaže već i zbog dvotrećinske većine koja je od 1059. godine potrebna u konklavu za izbor pape. Jednom rečju, takva većina bi proizvela patrijarha koji nije ’prvi među jednakima’, što bi bilo protivno tradicionalnom ustrojstvu pravoslavne, a naročito Srpske crkve. Međutim, kod propisivanja većine pisci predloga Ustava pokazuju potpunu nekonzistentnost, jer u sledećem stavu odustaju od dvotrećinske većine kada ona ne može da se postigne i predviđaju izbor patrijarha apsolutnom većinom. Pri tome je proces kandidature ostao potpuno neregulisan. Ne zna se ko predlaže kandidate za patrijarha; uz to, otpao je i obavezan izbor između više kandidata, koji postoji u sadašnjem Ustavu, a koji je preuzet iz Vizantije, gde je obezbeđivao samostalnost Crkve prema državi, jer je car birao jednog od tri kandidata koje mu predloži Sabor.“

Imajući u vidu osnovna obeležja predloga novog Ustava SPC, teško je oteti se utisku da se nekom očigledno žuri sa njegovim donošenjem.

„Kao što se od države Srbije traži da reši sve sporove sa susedima, što je eufemizam za priznanje lažnih država i lažnih nacija na srpskim istorijskim zemljama, tako se, čini se, i od SPC traži da svoju organizaciju prilagodi novoj političkoj ’realnosti’. SPC je, ne zaboravimo, prihvatila Ekumensku povelju i druge brojne dokumente, kao što je skorašnji pamflet KEK ’Buduća Evropa’, u kojima se propagira jedinstvo evroatlantističke Evrope i uključenje pravoslavnih država i naroda u ovu novu Vavilonsku kulu.“

Da li će nova Skupština KEK (od 2008. u njoj ne učestvuje RPC), koja se održava početkom juna u Novom Sadu, postaviti pitanje SPC šta je uradila po pitanju konkretnih dela kojima se prihvata nova politička „realnost“ koju je NATO iscrtao na Balkanu?               

UVOĐENJE MITROPOLITSKOG SISTEMA

Da li treba da čudi što zapadni političari i njihovi poslušnici u Crnoj Gori, BiH i Hrvatskoj vrše pritisak na lokalne eparhije SPC da postanu tzv. Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, BiH i Hrvatskoj?

Bez brisanja srpskog identiteta eparhijama SPC u ovim zemljama, nema ni uspešnog završetka procesa stvaranja kvazinacija. Sledstveno, najave brisanja atributa „Srpska“ iz naziva naše crkve i uvođenje mitropolitanskog sistema, prema kome bi SPC zapravo bila jedna nacionalno neutralna konfederacija autonomnih centralnobalkanskih istorijskih pravoslavnih mitropolija, delovali su tokom svih ovih godina kao spremnost za kompromis sa neprijateljskom „realnošću“. Sadašnji predlog novog Ustava sa svojim rešenjima stoji negde između zatečenog stanja i ovakvih najzloslutnijih predviđanja. Ne briše se naziv „Srpska“, ali se dodaje istorijski atribut „Pećka“, s mogućnošću da ovo „Pećka“ postane najčešće upotrebljavani naziv, a u sledećoj promeni Ustava SPC i jedino ime naše pomesne crkve. Uostalom, KiM se u sastavu Srbije pre brani neuzimanjem dokumenata zločinačke kvazidržave od strane sveštenstva i monaštva na KiM, nego naslovom u imenu Crkve.

POMESNA CRKVA BEZ NACIONALNOG IDENTITETA

Da li je iz Preambule Ustava vidljivo da je iz crkvene autokefalije rođena srpska

nacionalna svest?

Podizanje pojedinih eparhija u rang mitropolija, gde Crnu Goru pokriva jedna, a Hrvatsku i BiH dve mitropolije, stvara mogućnost da u budućnosti jača veza ovih mitropolija sa navedenim političkim entitetima, a istovremeno pod spoljnim pritiskom slabi veza sa crkvenim centrom u Beogradu. Da su ove slutnje opravdane, govori uvodno definisanje naše pomesne crkve, u kome se reč srpska ne pominje kao identitetsko određenje nijedanput, već se suprotno tome ističe kako Crkva prevazilazi sve granice, pa i nacionalne. Tako se obećana realnost Carstva nebeskog, u kojoj „neće biti ni Judeja ni Jelina“, na silu smešta u istoriju kako bi se po meri ljudske logike sprovelo globalističko ujednačavanje svih društvenih različitosti. Iz Preambule Ustava se ne vidi da je iz crkvene autokefalije rođena srpska nacionalna svest, niti da je njen ugaoni kamen „svetosavlje“ kao pravoslavno hrišćanstvo srpskog stila i iskustva. Takva pomesna crkva bez nacionalnog identiteta dozvoljava prema predlogu Ustava svojim eparhijama da koriste pečat koji neće odražavati jedinstvo SPC, već će biti u skladu sa antisrpskim asimilatorskim zakonodavstvom npr. Crne Gore ili Hrvatske.