Braća po imenu, krvi i stradanju

Zašto je bitno spoznati pravi tok istorije Lužičkih Srba sa kojima mi Srbi sa Balkana delimo zajedničko ime, poreklo, jezik i tragičnu istorijsku sudbinu

Knjiga ruskog istoričara Kirila Ševčenka Lužičkosrpsko pitanje i Čehoslovačka 1945–1948, nedavno objavljena u izdanju Centra akademske reči iz Šapca, značajna je za srpske čitaoce iz više razloga. Ovo je jedno od važnih dela objavljeno kod nas o Lužičkim Srbima, sa kojima mi Srbi sa Balkana delimo zajedničko ime, poreklo, jezik i tragičnu istorijsku sudbinu. Ševčenkova knjiga se u prvom redu bavi pokušajima Lužičkih Srba da u vremenu od 1945. do 1948. godine reše svoje nacionalno pitanje, vezujući svoju sudbinu za Čehoslovačku i time pokušaju da svoj narod izvuku iz nemačkog „pitonskog zagrljaja“. Prvi deo, gotovo trećina knjige posvećena je istoriji Lužičkih Srba, od prvih pomena njihovog imena u istorijskim izvorima u 10. veku do kraja Drugog svetskog rata, a njihovim stradanjem u vreme nacizma bavi se posebno poglavlje. Koliko je važno Ševčenkovo predstavljanje istorije Lužičkih Srba, toliko su, za srpske čitaoce i istraživače prošlosti Polapskih Slovena, važni izvori na koje se Ševčenko poziva. Objavljena je i bibliografija radova kojima se on koristio.

[restrict]

ŽIVA SAVEST SADAŠNJE EVROPE Autor ove knjige Kiril Ševčenoko (1966) školovao se na istorijskom fakultetu Moskovskog državnog univerziteta „M. V. Lomonosov“, a usavršavao se i u Pragu. Još u vreme studija počeo se baviti Lužičkim Srbima kojima je posvetio diplomski rad, a posle toga više radova. Za njega se može reći da je jedan od najboljih poznavalaca ovog najmanjeg slovenskog naroda i njihove istorije. 

Ova knjiga mogla bi da posluži kao podstrek i putokaz našim istraživačima, istoričarima i lingvistima da smelije krenu u istraživanje drevne prošlosti baltičkih Srba, da svoju pažnju usmere na daleke zajedničke pretke, na Srbe od kojih su nastali Lužički Srbi i Srbi na Balkanu, da pokušaju da odgovore na to  kakve su njihove „krvne veze“, kakav je bio zajednički jezik iz koga su se granali jezici Lužičkih i balkanskih Srba. Poslednje delo, koliko nam je poznato, na tom tragu je knjiga Relje Novakovića Odakle su Srbi došli na Balkansko poluostrvo (1977).  Na ovo pitanje nastojao je da odgovori i američki naučnik našeg porekla Ivo Vučković, koji među baltičkim Slovenima, pored Lužičkih Srba, nalazi, jedne pored drugih, i Srbe Dalmate i Srbe Glamočane (Dalmati su, kako znamo, balkansko ilirsko pleme, a Glamoč je oblast u jugozapadnoj Bosni, središnji deo prostora na kome su živeli Dalmati). Ovo su izazovi kojima bi se morali baviti naši srpski, balkanski istoričari i lingvisti.

Od svih susednih naroda, na šta ukazuje Ševčenko, Lužičkim Srbima najviše su se bavili Česi, češki istoričari i češki političari. Kako su Česi doživljavali Lužičke Srbe najbolje potvrđuju reči čuvenog čehoslovačkog „sorabiste“ Jozefa Pata koji za njih kaže: „Istorija Lužice zapravo (je) istorija hiljadugodišnje borbe porobljenih Slovena s nadmoćnim nemačkim snagama. Počev od šestoga veka, kada se pojavljuju prvi istorijski podaci o Polapskim Slovenima, ovde se prati istrajna borba u kojoj se rešava pitanje života ne samo tih Slovena već i svih susednih slovenskih naroda, Čehoslovaka i Poljaka. Lužički Srbi su živa savest sadašnje Evrope, njena otvorena rana i istovremeno snažno upozorenje  svim ostalim Slovenima, koji su podeljeni, iako su slobodni, i sve više potpadaju pod nemački uticaj.“  

 

STVARNI TOK LUŽIČKE ISTORIJE Čuveni češki političar Tomaš Masarik, na šta takođe podseća Ševčenko, strepeći nad sudbinom Lužičkih Srba, strepeo je i nad Česima. U jednom pismu osnivaču češke „sorabistike“ Adolfu Černom on piše: „Kod nas je do sada postojala samo navika oplakivanja (germanizovanih Polapskih Slovena, K.Š.). Međutim, sada je potrebno da postavimo pitanje zašto je naš slovenski sused nestao, jer ako spoznamo uzrok njegove smrti, mi možemo izbeći sličnu bolest. Ako bismo spoznali stvarni tok lužičke istorije, (…) mnogo bismo naučili. Ali, oprostite, kako nam mogu pomoći stalne tvrdnje kako su Nemci bili surovi, ako ne čujemo koliko su slabi bili sami Lužičani, kako su o njima malo brinuli Česi i Poljaci, ’braća’. Došlo je vreme da se realistički spozna stanje stvari i da se ne oslanja na emocije tamo gde je potreban razum.“      

Dva puta se u 20. veku, posle dva svetska rata, 1918. i 1945. godine, kako ukazuje Ševčenko, javila varljiva nada da bi Lužički Srbi mogli da reše svoje nacionalno pitanje, da bi mogli doći do državne samostalnosti, ili biti pripojeni bliskoj, bratskoj slovenskoj zemlji Čehoslovačkoj. Godine 1918. pripremljeni su načini da se lužičkosrpsko pitanje postavi pred Versajsku konferenciju koja je rešavala sudbinu mnogih evropskih naroda i država. Lužički Srbi ostali su „kratkih rukava“. Oni od kojih se najviše očekivalo, čehoslovački predstavnici na Versajskoj konferenciji, bavili su se interesima svoje zemlje. Lužičko pitanje nije bilo pokrenuto. Ništa nisu dobili. Ostali su u Nemačkoj podeljeni u dve pokrajine, Pruskoj i Saksoniji.

Lužički Srbi, kako iznosi Ševčenko, danas postoje zahvaljujući pobedi Sovjetskog Saveza nad Hitlerovom Nemačkom. Posle 1945. godine obnovljene su ideje o stvaranju samostalne države, ili pripajanju Čehoslovačkoj. Očekivalo se da čehoslovačko rukovodstvo na pregovorima o rešavanju pitanja poražene nacističke Nemačke zastupa Lužičke Srbe i da u tome odigra značajnu ulogu. Velike nade u čehoslovačko rukovodstvo polagao je i prvak Srpskolužičkog nacionalnog komiteta, sveštenik Jan Ciž. Ponovila se priča iz 1918. godine. Prilikom mirovnih pregovora, rešavanja nemačkog pitanja i podele nemačke teritorije, slovenske države Čehoslovačka i Poljska gledale su svoje nacionalne interese, a Sovjetski Savez imao je obzira prema okupacionoj zoni i Nemačke koju je kontrolisao i na kojoj je stvarana nova država Istočna Nemačka.

 

BELE MRLJE ISTORIJE Deo istorije Lužičkih Srba od 1945. do 1948. godine bio je pun „belih mrlja“ koje je trebalo popuniti. Te bele mrlje popunila je Ševčenkova knjiga. Lužičkosrpsko nacionalno pitanja rešavano je prema marksističkoj nauci i praksi, u šta su se uključili i mnogi nacionalni prvaci Lužičkih Srba. Taj zadatak prepušten je marksističkoj Jedinstvenoj socijalističkoj partiji Istočne Nemačke. Nešto je i urađeno, otvorene su lužičkosrpske škole, stvorene nacionalne institucije, pokrenute novine i časopisi na lužičkosrpskom jeziku. Ali asimilacija nije zaustavljena, niti su se nemački marksisti istinski trudili da je zaustave. Svaki prigovor iz redova intelektualaca Lužičkih Srba o ugrožavanju nacionalnog identiteta nazivan je sitnoburžoaskim šićardžijstvom.

Ponovila se stara priča i 1990. godine, posle ujedinjenja Nemačke. Danas se mogu čuti zamerke nekih čeških političara, upućene svojoj vladi, da se, kada je bila prilika, niko od njih na Međunarodnoj konferenciji „Četiri plus dva“, održanoj 1990. u Moskvi, kada se ujedinjavala Nemačka, nije setio Lužičkih Srba. Tada se moglo tražiti da se teritorija na kojoj su živeli Lužički Srbi pripoji Čehoslovačkoj. Ali predstavnicima Čehoslovačke, i njihovom prvaku Vaclavu Havelu, miljeniku Zapada, to nije padalo na pamet.

Danas Lužičkih Srba ima oko šezdesetak hiljada.      

[/restrict]