KIŠOVA VARIJACIJA EURIPIDOVE ELEKTRE

Na sceni „Raša Plaović“ Narodnog pozorišta u Beogradu

Ponovno izvođenje Elektre Danila Kiša pokazalo je kako je ovo delo blisko današnjem senzibilitetu: u režiji Ive Milošević ostvarilo je puno sazvučje sa gledalištem koje je tokom čitave predstave pomno pratilo svaku reč i kretanje na pozornici

Poznatu legendu o Elektrinoj i Orestovoj osveti, koju su počinili usmrtivši svoju majku Klitemnestru i njenog muža Egista zbog ubistva njihovog oca Agamemnona, pre Euripida obradili su Eshil u Hoeforama, drugom delu trilogije Orestija, i Sofokle u tragediji Elektra. U svojoj istoimenoj tragediji Euripid prikazuje Elektru kako u braku sa Seljakom živi na selu neprestano očekujući brata Oresta, koji je odrastao u tuđini, jer ga je dok je još bio dete iz doma odstranio Egist bojeći se moguće buduće osvete. Orest se i pojavljuje jednoga dana u pratnji prijatelja Pilada, ali ga Elektra u prvi mah ne prepoznaje. U sceni prepoznavanja dolazi do izraza Euripidov veliki smisao za psihološku analizu i kada Elektra najzad prepozna brata, oni će zajedno ubiti majku i muža joj. Obrađujući jedan od najpoznatijih motiva antičke mitologije, Euripid obogaćuje i inovira svoj dramaturški pristup. U poređenju sa Sofoklovim delom, u Euripidovoj Elektri izrazitija je i dublja psihološka individualizacija likova, lišena crno-bele karakterizacije, s tim što je uloga hora kao uobičajenog dramskog izraza kolektivne svesti prilično umanjena. Protagonisti u ovoj Euripidovoj tragediji znatno su udaljeniji od sveta tradicionalnih homerovskih i Sofoklovih heroja, jer se pisac prevashodno zanima za običnoga čoveka. U tom smislu karakterističan je Seljak, Elektrin muž (Kiš ga u svom delu naziva Zidar), koji je kod Euripida predstavljen kao dobrodušan čovek, čovek što pokazuje razumevanje za Elektrinu tugu i ogorčenje, bez obzira što mu ona lojalnost ne uzvraća. Takođe, Klitemnestra se u dijalogu sa Elektrom kaje za svoje postupke, naglašavajući da ju je uspela spasiti od smrti koju joj je namenio Egist.
Posle prvog izvođenja Elektre Danila Kiša 1968. godine, u režiji Zorana Ratkovića, kada su se i glumci i publika našli zajedno na pozornici Ateljea 212, pozorišna kritika je konstatovala da ovo delo predstavlja slobodnu, veoma nadahnutu i inteligentnu pesničku varijaciju Euripidove Elektre u prevodu Kolomana Raca. Kritičar Politike Muharem Pervić primetio je da Kiš nije dodavao samo svoje stihove i strofe, sledeći pri tome osnovnu misaonu nit Euripidova dela, već i da je vršio ozbiljnije dramaturške promene i idejna potcrtavanja: „Naravno, uvek se, i ponovo, može postaviti pitanje ovakve pesničke slobode u odnosu prema jednom klasičnom delu, ali je, bez obzira na to, Kišova interpretacija učinila Elektru bližom savremenom senzibilitetu i savremenom teatru.“
Tako je i danas: ponovno izvođenje Elektre Danila Kiša na Sceni „Raša Plaović“ Narodnog pozorišta u Beogradu pokazalo je kako je ovo delo blisko i današnjem senzibilitetu: u režiji Ive Milošević ostvarilo je puno sazvučje sa gledalištem koje je tokom čitave predstave pomno pratilo svaku reč i svako kretanje na pozornici. Elektru je sa velikim emocionalnim nabojem tumačila Nada Šargin, sve vreme jasno ispoljavajući opsednutost željom da se osveti zbog očeve smrti. Marko Janketić predstavio je Oresta u silovitom mladalačkom zanosu i zamahu, koji su posebno dobili u intenzitetu pošto ga je Elektra prepoznala. Pavle Jerinić u ulozi Pilada pogledima i stavom iskazivao je podršku Orestu. Aleksandar Đurica korektno je ostvario ulogu Zidara, dok je Branko Jerinić dostojanstveno i autoritativno tumačio Strofija. Darko Tomović pomalo suzdržano prikazao je Egista, dok je Dušanka Glid Stojanović kao Klitemnestra uspela da ubedljivo ostvari ravnotežu u emanaciji materinskih osećanja i straha zbog nezavidne situacije u kojoj se nenadano našla. Predstava je igrana u jednostavno i decentno rešenom scenskom prostoru formiranom po ideji Gorčina Stojanovića. Prikladna kostimografska rešenja Borisa Čakširana bila su u duhu uobičajenih pretpostavki o tome kakva je mogla biti gradska nošnja u antičkoj Grčkoj.

PISAC Danilo Kiš
REŽIJA Iva Milošević
SCENOGRAF Gorčin Stojanović
KOSTIMOGRAF Boris Čakširan
KOMPOZITOR Vladimir Pejković
SCENSKI GOVOR Ljiljana Mrkić Popović