KAD SU GORELE CRKVE, SVEŠTENICI I ISTINA

„STRADANJE SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE U NEZAVISNOJ DRŽAVI HRVATSKOJ“ JOVANA MIRKOVIĆA

Piše JOVO BAJIĆ

Ante Pavelić je 1954. u „Hrvatskoj reviji“ koja je izlazila u Buenos Ajresu napisao: „Krivo je ako se kaže da je kardinal-nadbiskup bio za hrvatsku državu, a protiv njenog režima. No ja (Pavelić) i hrvatska država smo zajedno, pa je Stepinac bio za mene, za moga Luburića, moga Vrančića i moj Jasenovac“

Foto-monografija „Stradanje Srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“ Jovana Mirkovića još je jedno kapitalno delo koje svedoči o stradanju srpskog pravoslavnog naroda u hrvatskoj državi čiji su simboli poglavnik Ante Pavelić i zagrebački nadbiskup Alojzije Stepinac. Knjiga, štampana dvojezično – na srpskom i engleskom jeziku – na 620 stranica, nudi stara i nova saznanja koja potvrđuju da je nacistička hrvatska država, stvorena 1941. godine, istrajavala u tome da se predstavi i kao rimokatolička zemlja srasla sa Rimokatoličkom crkvom, a njeni glavni ciljevi bili su fizičko istrebljenje predstavnika drugih vera: pravoslavnih, Jevreja, starokatolika, a kada dođe povoljan trenutak i muslimana, sa ciljem da se stvori jednonacionalna rimokatolička država. Knjiga se pojavila u izdanju beogradske izdavačke kuće „Svet knjige“, koju vodi Stevo Ćosović, predgovor je napisao episkop pakračko-slavonski Jovan (Ćulibrk), a tekstove na engleski jezik prevela je Tatjana Ćosović. Ovo dragoceno ukoričeno svedočanstvo o zločinu epohalnih razmera upravo je predstavljeno u Beogradu, u Domu vojske Srbije ( u četvrtak, 24. novembra 2016).

[restrict]

TEMELJ DUHOVNE SNAGE NDH Nezavisna Država Hrvatska svoje postojanje zasnovala je na nacizmu, a državne ciljeve na najsurovijim zločinima najvećih razmera, kakvih je malo u svetskoj istoriji. Duhovnu snagu toj državi da istraje u svome naumu pružala je Rimokatolička crkva. Podršku novostvorenoj hrvatskoj državi najdirektnije je iskazivao tadašnji nadbiskup zagrebački Alojzije Stepinac. Otkako je stupio na tron Svetoga Petra u Rimu, papa Francisko istrajava na ekumenizmu, na zbližavanju svih crkava koje za sebe tvrde da slede Hristovu nauku, a istovremeno na papinom spisku kandidata budućih svetaca je ime blaženog Alojzija Stepinca.

U poslednjem poglavlju ove knjige, koje se bavi učešćem Rimokatoličke crkve u zločinima nad Srbima u vreme Nezavisne Države Hrvatske, Jovan Mirković navodi „ekumenističke“ Stepinčeve reči, zapisane 28. marta 1941. godine: „Sve u svemu, Hrvati i Srbi dva su svijeta, Sjeverni i Južni pol koji se nikada neće sresti osim čudom Božijim. Shizma, tj. pravoslavlje je najveće prokletstvo skoro veće nego protestantizam. Tu nema morala, nema načela, nema istine, nema pravde, nema poštenja.“ Na Uskrs 1941. godine Stepinac se oglasio da je „Nezavisna Država Hrvatska stvorena Božjom milošću, mudrim požrtvovanim radom Poglavnika i ustaškog pokreta, te voljom naših saveznika (Hitlera i Musolinija)“, dodajući da je „Nezavisna Država Hrvatska najznamenitiji događaj u životu hrvatskog naroda“. Izuzetno je zanimljiv i citat koji navodi Mirković, preuzet iz jednog članka Ante Pavelića, objavljenog u „Hrvatskoj reviji“ koja je 1954. godine izlazila u Buenos Ajresu: „Krivo je ako se kaže da je kardinal-nadbiskup bio za hrvatsku državu, a protiv njenog režima. No ja (Pavelić) i hrvatska država smo zajedno, pa je Stepinac bio za mene, za moga Luburića, moga Vrančića i moj Jasenovac.“

Nezavisna Država Hrvatska, koja je „isto što i Pavelić, Stepinac i Jasenovac“, svoj glavni cilj da postane jednonacionalna rimokatolička zemlja nastojala je da ostvari zločinima, zatiranjem drugih naroda i drugih vera. Pravoslavni Srbi činili su trećinu njenog stanovništva, koju je trebalo uništiti, izbrisati sve materijalne i duhovne tragove srpskog postojanja. Prva na udaru, što Mirković upečatljivo pokazuje u svojoj knjizi, našla se Srpska pravoslavna crkva, njene bogomolje i njeno sveštenstvo. U planiranom državnom zločinu ubijen je 171 pravoslavni sveštenik, a među njima trojica arhijereja: mitropolit dabro-bosanski Petar Zimonjić, episkop banjalučki Platon Jovanović i episkop gornjokarlovački Sava Trlajić. Samo u Jadovnu, kako navodi Jovan Mirković, ubijen je 71 sveštenik i dvojica vladika, Petar Zimonjić i Sava Trlajić. Srušeno je oko 400, a oštećeno oko 800 pravoslavnih bogomolja, a neke od njih pretvorene su u rimokatoličke crkve. U rimokatoličku veru nasilno je prevedeno oko 450 hiljada pravoslavnih (u jednom pismu upućenom 18. maja 1943. godine Stepinac obaveštava papu Pija XII o oko 240 hiljada pokatoličenih Srba). Ubijani su i jevrejski sveštenici, a jevrejske bogomolje rušene. Sveštenstvo Starokatoličke crkve, čiji su vernici uglavnom bili Hrvati, oterano je u logore, a njihove crkve i drugu imovinu preuzela je Rimokatolička crkva. U 48 crkava, pre nego što su zapaljene i srušene, sakupljeni su pravoslavni vernici koji su tu u crkvama bili ubijeni na najsvirepiji način. Na spisku tih bogomolja u kojima su učinjeni zločini nad njenim vernicima, Mirković na prvo mesto stavlja dve crkve posvećene Rođenju Presvete Bogorodice: u Glini i Sadilovcu kod Slunja, Hram Svete Petke u Kolariću kod Vojnića, Crkvu Svetoga Marka u Drakseniću kod Kozarske Dubice i tri crkve posvećene Svetom Đorđu: u Velikoj Kladuši, Ležimiru kod Sremske Mitrovice i u Kusonjama kod Pakraca.

SVEŠTENICI UBIJANI SA PORODICAMA Stradanje Srpske pravoslavne crkve u Pavelićevoj državi, paljenje i razaranje njenih bogomolja i ubistva sveštenika Mirković je predstavio po pokrajinama: Banija, Kordun, Lika, Slavonija, Severozapadna Hrvatska, Dalmacija, Srem, Bosanska krajina, Srednja Bosna, Istočna Bosna, Hercegovina. Knjiga se završava poglavljem u kome se govori o ulozi Rimokatoličke crkve u ovim zločinima. U knjizi se prvo govori o srušenim hramovima, koji su predstavljeni po azbučnom redu, a onda o njihovim ubijenim sveštenoslužiteljima. O svakoj srušenoj crkvi i ubijenom svešteniku saopšteni su sažeti podaci na srpskom i engleskom jeziku. Posebnu vrednost ove knjige čini oko 900 fotografija, na kojima su spaljene ili  porušene crkve, stradali  sveštenici, scene ubistava pravoslavnih Srba i njihovo nasilno prevođenje u rimokatoličku veru. Brojne su fotografije na kojima su snimljeni dokumenti hrvatske Pavelićeve države i Rimokatoličke crkve koji svedoče da su zločini izvođeni planski. Knjiga, koja se odlikuje izuzetnom preglednošću, štampana je, kako bi se sačuvao kvalitet fotografija, na izuzetno kvalitetnoj hartiji. Takođe, kao izuzetnu vrednost ovog izdanja ističemo i opširnu bibliografiju korišćene literature.

Iz kratkih biografija ubijenih srpskih sveštenika saznaje se da su mnogi od njih ubijani zajedno sa su svojim porodicama. Prota Branko Dobrosavljević iz Veljuna kod Vojnića na Kordunu masakriran je zajedno sa sinom, dok je drugi prota iz vojnićkog kraja, Dušan Malobabić iz sela Kolarića, ubijen zajedno sa ženom i ćerkom. Sveštenik Radovan Kovačević iz Primišlja kod Slunja ubijen je sa suprugom i dvoje dece. Posle ubistva Miloša Vujića iz Radovice kod Slunja ustaše su odvele i Vujićevu suprugu Danicu koja je bila u trudna, rasporile su joj stomak, a zatim je ubile s dvogodišnjim detetom. Posle strašnog mučenja u Donjem Lapcu ubijen je prota Petar Majstorović iz Ličkih Doljana kod Donjeg Lapca i njegov sin Dušan. Jovan Grozdanić, sveštenik iz Raduča kod Gospića, odakle su preci Nikole Tesle, ubijen je zajedno sa bratom Nikolom. Prota Vladimir Dujić iz Srpskih Moravica kod Ogulina mučenički je završio u Jadovnom, a njegova supruga je pre klanja mučena, unakazili su joj lice, a potom su je ubili. U Jadovnu je okončao život Spaso Lavrnja, sveštenik iz Suvaje kod Donjeg Lapca. Odvedena je i Spasina žena Ljubica koja je takođe bila trudna. Pre nego što su je ubili i njoj su rasporili stomak, tada je zaklan i njihov četvorogodišnji sin. Sveštenik iz Široke Kule kod Gospića Dimitrije Jerković ubijen je na Velebitu, a jedno njegovo dete je posle ubijeno u Divoselu.

Zajedno sa porodicama stradala su i dvojica sveštenika iz Kulen Vakufa, Vukosav Milanović i Rodoljub Samardžić. Slepog starca, penzionisanog sveštenika Vukosava Milanovića kulenvakufske muslimanske ustaše uhapsile su zajedno sa dva sina, ćerkom i snajom. Doveli su ga na gubilište i prisilili ga da onako slep sluša kako mu kolju decu. Zatim su ga ostavili da se muči. Kulenvakufski koljači prvo su na njegove oči poklali ženu i decu sveštenika Rodoljuba Samardžića, a zatim su i njega ubili. Livanjski prota Kosta Stanišić uhapšen je zajedno sa ženom Danicom i ćerkom Smiljom, a zatim su bačeni u Prološku jamu u okolini Livna. Sveštenik Jovan Zečević iz Vozuće kod Žepča ubijen je u logoru u Koprivnici, a njegov šesnaestogodišnji sin Slobodan u logoru u Jasenovcu. Sveštenik Ljubomir Svitlić iz Vršana kod Bijeljine odveden je iz kuće 16. marta 1944. godine zajedno sa suprugom Olgom i njihovom decom Savkom, Jovankom i Đokom. Leševi su im, izuzev tela ćerke Jovanke, nađeni u reci Lukavac. Odveli su ih i ubili vojnici SS „Handžar divizije“ koju su činili bosanski muslimani. Posle ubistva sveštenika Božidara Šarenca iz Dračeva kod Ljubinja ubijena je i njegova žena.

JAVNA OSUDA ZLOČINA IZOSTALA Neki sveštenici su umirali na velikim mukama. Paroh iz Banovog Polja, eparhija Šabačko-valjevska, živ je spaljen u Jarku u Sremu tako što su ga ustaše bacile na plast kudelje koju su zapalili. Sveštenik Dušan Šušljar iz Dunjaka kod Vojnića na Kordunu zaklan je u crkvi. Prota Georgije Marjan Đuro iz uskočkog grada Senja živ je spaljen. Protojereja Emilijana Josifovića iz Opatovca kod Vukovara hrvatski vojnici su zadavaili u njegovoj kući, a zatim bacili u bunar u dvorištu. Branko Brzin, sveštenik iz Bolča kod Bjelovara, živ je zakopan u zemlju. Na najstrašnijim mukama okončao je život Damjan Štrbac, sveštenik iz Bosanskog Grahova. Ubice su ga, pre nego što će ga baciti u jamu u Jadovnu, živog odrale.

U zločinima nad sveštenstvom Srpske pravoslavne crkve, paljenju, rušenju i preotimanju bogomolja u kojima su oni služili, direktno su učestvovali i sveštenici Rimokatoličke crkve. U ovoj knjizi Jovan Mirković se poziva na knjigu „Budi katolik ili umri, Genocid nad Srbima u NDH“ Gojka Riste Dakine gde su saopšteni podaci da je u zločinima nad Srbima, pa i nad pravoslavnim sveštenicima, u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj učestvovalo 989 rimokatoličkih sveštenika. Njih 48, još za vreme Kraljevine Jugoslavije, bili su zaklete ustaše. U razoružavanju Jugoslovenske vojske posle aprilskog sloma 1941. godine učestvovalo je 17 rimokatoličkih sveštenika, a njih 128 prisilno je prevodilo u katoličku veru pravoslavne Srbe, dok ih se 69 dobrovoljno javilo da vrše dušebrižničke (duhovne) poslove u jedinicama tadašnje hrvatske vojske koje su činile velike zločine. Bilo ih je, njih 50, na komandnim dužnostima u ustaškim postrojbama (jedinicama). Navedeno je da su 133 rimokatolička sveštenika direktno učestvovala u pogromima i progonima pravoslavnih Srba. Dokazano je da je bilo 27 rimokatoličkih sveštenika koji su direktno učestvovali u klanju pravoslavnih Srba. Za velike zasluge prema Nezavisnoj Državi Hrvatskoj poglavnik Ante Pavelić odlikovao je 219 sveštenika crkve Alojzija Stepinca. Posle Drugog svetskog rata među nacističkim zločincima suđeno je i rimokatoličkim sveštenicima, 28 ih je osuđeno na smrt, a 16 na kazne zatvora. Ni posle rata rimokatolički sveštenici nisu se mirili sa propašću Nezavisne Države Hrvatske, njih 85 bili su organizatori ustaško-križarskih organizacija, ili su učestvovali u terorističkim akcijama protiv nove jugoslovenske države.

Knjigu „Stradanje Srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“ Jovan Mirković završava ovim rečima: „Episkopat Rimokatoličke crkve, na čelu sa nadbiskupom Stepincem, nije nikad javno osudio niti se ogradio od zločina koje su nad srpskim narodom činili katolički vernici i sveštenici, niti se ikad otvoreno i jasno distancirao od zločinačkog delovanja hrvatske države i njenih struktura u periodu od 1941. do 1945. godine.“               

BIOGRAFIJA AUTORA

 Istoričar Jovan Mirković (1943) bio je dva puta direktor Spomen-područja Jasenovac, od 1978. do 1980. i od 1990. do 1991. godine. Krajem 1991. izbegao je iz Hrvatske, prvo u Sarajevo, a zatim u Beograd. Od 1999. do 2013. radio je u Muzeju genocida. Uglavnom se bavio zločinima nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o čemu je objavio više desetina radova. Učestvovao je na više naučnih skupova posvećenih genocidu nad srpskim narodom i uredio brojne zbornike. Poznata su mu dela „Objavljeni izvori i literatura o jasenovačkim logorima“ (2000) i „Zločini nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“ (2014).

 

[/restrict]